20 Ιουλίου 1821 Η μάχη στο Μάνεσι Ελάτειας

                                                    …Η νίκη του Αγοριανίτη Κομνά Τράκα

Γράφει ο Ηλίας Χρ. Θάνος*      

  Όλο τον Ιούνιο του 1821 έχουμε μικροσυμπλοκές σε ολόκληρη της περιοχή της Φθιωτιδοβοιωτίας...

 Αν και ο Ομέρ Βρυώνης είχε καταλάβει και κατακαύσει την Λειβαδιά, οι Έλληνες της περιοχής με επικεφαλής τον Ανδρούτσο δεν τους άφηναν σε ησυχία και συνέχεια τους «χτυπούσαν». Με αυτόν τον τρόπο οι δύο πασάδες Ομέρ Βρυώνης και Κιοσέ Μεχμέτ είχαν «ανοίξει» πολλαπλά μέτωπα σε ολόκληρη την περιοχή. 

    Ο Χουρσίτ πασάς που βρισκόταν στα Ιωάννινα πολεμώντας τον αποστάτη Αλή Πασά, βλέποντας τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις που απασχολούσαν τους δύο πασάδες στην Ρούμελη, αποφάσισε να τους αποστείλει ενισχύσεις υπό τον Ντεμίρ (Δεμίρ) πασά. Η εν λόγω δύναμη ανερχόταν σε 2.500 πεζούς, 500 ιππείς και 2 κανόνια, σύμφωνα με τους Σαράντο Καργάκο και Χρήστο Ενισλείδη. Στο αυτό, δηλαδή, 3000 στο σύνολο, συμφωνεί και ο αυτόπτης μάρτυρας Κομνάς Τράκας όπως μαρτυρείται στην χειρόγραφη ιστορία της οικογένειας Τράκα που δημοσίευσε ο Λάππας. Ο Ανδρούτσος μόλις πληροφορήθηκε την αποστολή ενισχύσεων έστειλε γρήγορα τους οπλαρχηγούς Μπούσγο και Μανίκα, που βρίσκονταν στο Ζεμενό, να αναχαιτίσουν το στράτευμα στο πέρασμα της Φοντάνας. Προς ενίσχυση των ανωτέρω οπλαρχηγών έφτασε και ο Κομνάς Τράκας. Ωστόσο παρά την γρήγορη προσέλευσή τους στο σημείο δεν πρόλαβαν να σταματήσουν το τούρκικο ασκέρι. Έτσι αποφάσισαν, σε συνεννόηση με τον Ανδρούτσο, να πιάσουν στο χωριό Μάνεσι (σημ. Λευκοχώρι) που βρίσκεται κοντά στο Δραχμάνι (σημ. Ελάτεια). Όλοι οι οπλαρχηγοί (Τράκας, Μπούσγος, Χαλμούκης, Μανίκας κτλ) ήταν στρατοπεδευμένοι στο χωριό Μάνεσι με σκοπό να ανακόψουν την πορεία του σώματος ενισχύσεων.

Το πρωί της 20^ης Ιουλίου 1821 φάνηκαν οι εμπροσθοφυλακές του Δεμίρ πασά. Κάποιοι Έλληνες είδαν το ιππικό των Τούρκων που προπορευόταν και του οποίου οι ιππείς ήταν σκυμμένοι για να ελαττώσουν την εκτεθειμένη περιοχή του σώματός τους από τα βόλια των εχθρών και νόμιζαν ότι είναι εφοδιοπομπή με θησαυρό (τουρκ. Χαζνέ) λόγω του μικρού όγκου που έβλεπαν πάνω από τα σώματα των αλόγων. Έτσι, όρμησαν για πλιάτσικο αφήνοντας τις θέσεις τους στις οποίες έφτιαχναν οχυρώματα, παρά τις διαφορετικές διαταγές των αρχηγών τους. Όπως ήταν φυσικό μόλις είδαν ότι αντιμετώπιζαν ιππικό, πεζούς και κανόνια έτρεξαν οπισθοχωρούντες. Οι Οθωμανοί όταν τους είδαν λιγοστούς προσπάθησαν να τους περικυκλώσουν. Τότε, ο Κομνάς Τράκας κλείστηκε σε μια πλινθόκτιστη ισόγειο κατοικία, μπροστά από το χωριό, με 150 δικούς του. Οι υπόλοιποι με 400 άνδρες οχυρώθηκαν στον περίβολο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου όπισθεν του Τράκα.  Κάποιοι όμως απ’ αυτούς, πριν καλά-καλά οχυρωθούν, όταν είδαν τον τεράστιο όγκο του Οθωμανικού στρατεύματος εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και παρέσυραν από τον φόβο τους και όλους τους άνδρες που ήταν κλεισμένοι στην εκκλησία. Το ιππικό των Τούρκων τους κυνήγησε μέχρι την Αγία Μαρίνα, χωριό του Παρνασσού, και σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες σκότωσε περί τους 25 αγωνιστές. Μόνοι παρέμειναν στο πεδίο (Αλησάκι-Μάνεσι) οι 150 (ή 100 σύμφωνα με κάποιους) άνδρες του Κομνά Τράκα οι οποίοι απαρτίζονταν κυρίως από παλληκάρια καταγόμενα εκ Σουβάλας (σημ. Πολύδροσος Φωκίδας), Δαδίου (σημ. Αμφίκλεια Φθιώτιδας) και Αγόριανης (σημ. Επτάλοφος Φωκίδας).

Τότε ο Δεμίρ πασάς περικύκλωσε το σπίτι και ρίχτηκε εναντίον του σώματος του Κομνά Τράκα. Έστησε τα κανόνια πλησίον της οικίας και διαρκώς έριχνε εναντίον των εγκλείστων. Έτσι, ο Τράκας με την παραμονή του στο πεδίο κατάφερε όχι μόνο να επιτύχει το σχέδιο του Ανδρούτσου περί ανακοπής της εφοδιοπομπής αλλά και να σώσει τους καταδιωκόμενους Έλληνες αφού τώρα όλο το στράτευμα του πασά ασχολούνταν με την εκπόρθηση του οχυρώματός του. Σε μια έφοδο του Οθωμανικού στρατεύματος οι εχθροί κατάφεραν να βάλουν φωτιά στην στέγη της οικίας. Οι άνδρες όμως του Τράκα δεν «μάσησαν» και αφού σκότωσαν τους πλησιάσαντες Οθωμανούς έριξαν τα ξύλα με την φωτιά έξω από την οικία πάνω στους επιτιθέμενους.

Τέλος, οι Οθωμανοί, με την χρήση των κανονιών, διέλυσαν εκ βάθρου το οίκημα και λέγεται ότι το χώμα που σηκωνόταν από τις σφαίρες των κανονιών, έπεφτε στα μάτια των οχυρωμένων. Ο Τράκας τότε σκαρφίστηκε το εξής μεγαλοφυές σχέδιο, απόδειξη του λαμπρού του στρατηγικού νου: αφού δεν υπήρχαν οχυρώματα άνωθεν έφτιαξε κάτωθεν. Έβαλε τα παλληκάρια του να σκάψουν με τα γιαταγάνια τους τα θεμέλια της οικίας και δημιούργησε τάφρους από τις οποίες πολεμούσαν οι Έλληνες. Ο πασάς όταν είδε το στρατήγημα των Ελλήνων διέταξε να μεταφέρουν τα κανόνια σε έναν κοντινό λόφο και να ρίξουν εναντίον των Ελλήνων. Σε εκείνη την στιγμή σκοτώθηκε και ο Παπα-Γιώργης από το χωριό Πεσκένι (σημ. Παρόρι). Τότε ο πασάς διέταξε έφοδο.

Ο Κομνάς Τράκας είδε την κατάσταση και δεν του έμενε άλλη επιλογή από το να στοχεύσει να θανατώσει τους αντίπαλους χειριστές των τηλεβόλων. Όμως τα όπλα του, όπως και των υπολοίπων, είχαν λασπώσει από την καύση της πυρίτιδας, εξαιτίας της πολλής χρήσης και δεν μπορούσαν να καταφέρουν κάτι τέτοιο σε τόση απόσταση. Τότε διατάσσει τον γενναίο αγωνιστή Γιαννάκη Τζουτζόκο από την Αγόριανη να κάνει ότι και ο ίδιος για να καθαρίσει το όπλο του και να επιτύχει τους πυροβολητές των εχθρών. Η τελευταία ελπίς απαιτεί και ευφυείς σχεδιασμούς. Έτσι, γεμίζουν τα όπλα τους και κατευθείαν ουρούν μέσα τους και πυροβολούν. Αφού τα καθάρισαν από τα υγρά, ευθύς αμέσως ξαναγεμίζουν και έτσι καταφέρνουν να πετύχουν τον αξιωματικό και τους υπ’ αυτόν στρατιώτες του Οθωμανικού πυροβολικού καθιστώντας ανίκανους για μάχη κάποιους και σκοτώνοντας κάποιους άλλους.

Ο πασάς έχων χάσει κάθε ελπίδα εγκαταλείπει κατά το δειλινό την τοποθεσία με την ελπίδα ότι οι έγκλειστοι θα πεινάσουν και θα παραδοθούν. Όμως ο Τράκας αποφάσισε να βγουν από τα αναχώματα με τα γιαταγάνια στο χέρι και να επιτεθούν προς τους εχθρούς όταν πια αυτοί είχαν καθησυχαστεί. Αφού έθαψαν τον παπα-Γιώργη, όρμησαν σκοτώνοντας δια σπαθιού μερικούς και λαφυραγωγώντας τους νεκρούς Τούρκους που άφησε ο πασάς. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι Έλληνες κατάφεραν να ξεφύγουν. Σύμφωνα με κάποιες απόψεις ο Τράκας εδώ μιμήθηκε τον Ανδρούτσο στην Γραβιά.

Οι Έλληνες δώρισαν στον αρχηγό τους Κομνά Τράκα δύο ίσιες αργυρόχρυσες πιστόλες οι οποίες ανήκαν στον αξιωματικό που ο ίδιος σκότωσε.

Ο Κομνάς Τράκας κατάφερε μια νίκη ενάντια σε δύο πολύ σημαντικά στοιχεία. Πρώτον την υπεροπλία του εχθρού και δεύτερον τις συνθήκες καύσωνα που επικρατούσαν μεσούντος του Καλοκαιριού. Ο Μπούσγος έγραψε αμέσως μετά την μάχη στον Οδυσσέα Ανδρούτσο που βρισκόταν στην Σουβάλα: «ο πόλεμος έπαυσεν, αλλ’ αγνοούμεν τι οι κλεισμένοι Έλληνες απέγιναν, πλην τούτου σας βεβαιώ αρχηγοί ότι, αν ο Κομνάς Τράκας δεν εκλείετο σήμερον εις το Μάνεσι (θέσιν Αλισσάκον) και ούτω να εμποδίση τους καταδιώκοντας ημάς Τούρκους, ουδείς εξ ημών όπλων έμενεν ζωντανός από το καταδιώκον ημάς εχθρικόν ιππικόν εις τον κάμπον (πεδίον)». Ο Τράκας έχασε άλλον έναν δικό του, τον Γιάννη Κυριαζή από το Δαδί.

Επειδή κατά την διάρκεια της μάχης, το μεσημέρι που το Καλοκαίρι έχει και την περισσότερη ζέστη, ένα μικρό σύννεφο κάλυψε μόνο τους Έλληνες και τους δρόσισε, ο Κομνάς Τράκας το θεώρησε ως σημάδι από τον Προφήτη Ηλία που γιόρταζε εκείνη την ημέρα και ανήγειρε με δικά του έξοδα το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία που βρίσκεται στην διασταύρωση των παλαιών οδών εκ Δελφών, Κρίσσης, Αράχοβας, Αμφίσσης, Αγόριανης, Σουβάλας κτλ. Έτσι, ήθελα να δείξει την ευγνωμοσύνη του στον Άγιο και η τοποθεσία δίπλα στην πηγή «Ξαμπιόν» (Ζαμπιό) δήλωνε την πρόθεσή του να ξεδιψούν και αναπαύονται οι ταξιδιώτες και στη ζέστη και στο ψύχος του Παρνασσού.

Τέλος, η λαϊκή μούσα έπλασε το παρακάτω δημοτικό, τοπικό, τραγούδι για να εξυμνήσει την γενναιότητα του Κομνά Τράκα:

«Ο Δίπλας πέρασε.

Δίπλα Τρακο-Κομνά μ’ Τρακόπουλε

Πέρα κατ’ την Μαγούλαν

Να καρτερέση (Κομνάμ’) ένα πασά (δίς)

Παιδιά του πα-Κομνά μ’ του Παρνασσού

Με δυό με τρείς χιλιάδες

Σαν πήγε και (μωρ’) αποκλείστηκε (δίς)

Παιδιά του Πα – μωρέ – του Παρνασσού

Μέσα εις τ’ Αλισσάκο

Φέρνουν Τόπια (Κομνά μ’) από τον Έγριπον (δίς)

Παιδιά του Πα – μωρέ – του Παρνασσού

Κανόνια από το Ζητούνι

Να ρίξουν να, Κομνά μ’, χαλάσουνε (δίς)

Κομνά και Τρά, μωρέ και Τράκα μου

Αυτόν το γιόν του Τράκα

Και μια φωνή (παιδιά μ’) ακούστηκε (δίς)

Παιδιά του Πα – μωρέ – του Παρνασσού

Και μια φωνή του λέγει

Μην είσαι συ (Κομνά μ’) ο Πανουριάς (δίς)

Κομνά. Τρακο -μωρέ – Τρακόπουλε

Μην είσαι και Οδυσσέας

Δεν είμαι γω (Κομνά μ’) ο Πανουριάς (δίς)

Κομνά μ’ και Τράκ – μωρέ και Τράκα μου.

Δεν είμαι και Οδυσσέας

Μον’ είμαι απ’ την (Κομνά μ’) Αγόριανη

Παιδιά του Πα – μωρέ – του Παρνασσού

Της Φούρκας το ξεφτέρι

Κι αυτού στου Μου – μωρέ του Μουσταφάμπεη

Κομνά Τρακο -μωρέ – Τρακόπουλε

Το ατρόμητον λιοντάρι

Που μεσ’ το χάνι – μωρέ – Γραβιάς

Κομνά και Τρά – μωρέ – και Τράκα μου

Μαζί με το Δυσσέα

Τους Τούρκους – μωρέ – αφανίσαμε»

Πηγές-Βιβλιογραφία:

1) ΤΑΚΗΣ ΛΑΠΠΑΣ, Η ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΡΑΚΑ, Ανάτυπο από το 23ο τόμο του ΔΕΛΤΙΟΥ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ 1980, Σελ. 45-49

2) ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΤΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΥΠΟ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ Ν. ΓΟΥΔΑ, ΤΟΜΟΣ Η΄, ΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΞΗΡΑΣ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠΟΙΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, 1876, Σελ. 368-371

3) ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤ. ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ, ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΔΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821, ΙΚΑΡΟΣ, ISBN: 978-960-9527-42-2, Σελ. 240-242

4) Η ΑΜΦΙΚΛΕΙΑ (ΤΟ ΠΟΛΙΣΜΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙ ΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΟΝ ΧΩΡΑ) ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΙΧ. ΕΝΙΣΛΕΙΔΗ, ΕΚΔΟΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ, ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛ. ΟΡΕΙΒΑΤ. ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ, ΑΘΗΝΑΙ 1978, Σελ. 334-337

5) ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, Ειδική έκδοση της REAL MEDIA Α.Ε., ΑΘΗΝΑ 2014, Β΄ ΜΕΡΟΣ, Σελ. 150-154

6) ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π. ΚΡΕΜΟΥ, ΝΕΩΤΑΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ Α. ΠΟΛΥΖΩΪΔΟΥ, ΙΙ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΠΑΡΑ ΤΩ ΕΚΔΟΤΗ Σ. Κ. ΒΛΑΣΤΩ, 1890, Σελ. 791-792

7) Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021, Σελ. 38-40

8) ΚΩΣΤΑ Δ. ΑΒΡΑΑΜ, ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ (υπερεξακόσιοι λησμονημένοι επαναστάτες), ΕΚΔΟΤΗΣ ΠΕΤΡΟΣ Δ. ΚΑΡΑΒΑΚΟΣ, ΑΘΗΝΑ 1957, Σελ. 338-339

9) ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΟΥΔΑ, ΣΤΕΡΕΟΕΛΛΑΔΙΤΕΣ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΙ ΤΟΥ 1821, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΕΡΓΙΝΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1997,  Σελ. 184-186 

 

* 

     

Ο Ηλίας Χρ. Θάνοςείναι Ερευνητής-Συγγραφέας, Αρθρογράφος, Μέλος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πολυδρόσου Φωκίδας, Μέλος του Δ.Σ. του Λαογραφικού-Ιστορικού Συλλόγου Πολυδρόσου Φωκίδας «Η Σουβάλα Παρνασσού», Μέλος του Ομίλου Φθιωτών Λογοτεχνών και Συγγραφέων