Παύλος Μελάς- Η δράση και ο θάνατός του
Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870, όπου ο πατέρας του Μιχαήλ Μελάς
είχε εμπορικές δραστηριότητες. Η καταγωγή της οικογένειάς του ήταν από τον
Παρακάλαμο που ανήκει σήμερα στον Δήμο Πωγωνίου Ιωαννίνων και είναι γνωστός ως
«κοιτίδα» Ηπειρωτών οργανοπαικτών.
Το 1874 ο Παύλος Μελάς ήρθε με την οικογένειά του στην Αθήνα. Από το 1886
ως το 1891 φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων. Το 1891 αποφοίτησε και ονομάστηκε
Ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού. Το 1902 παντρεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη
του Στέφανου και αδερφή του Ίωνα Δραγούμη, από τους οποίους επηρεάστηκε βαθιά
στα εθνικά θέματα, κυρίως στο Μακεδονικό.
Ενεργό μέλος της «Εθνικής Εταιρείας», ήταν ανάμεσα σε αυτούς που οργάνωσαν
και έστειλαν αντάρτικα σώματα στη Μακεδονία.
Πήρε μέρος στον άτυχο πόλεμο του 1897. Στη συνέχεια υπηρέτησε στη Λαμία και το
1898 επέστρεψε στην πρωτεύουσα.
Συνέχισε να συνεργάζεται με άλλους αξιωματικούς στην κατεύθυνση του
διαφωτισμού της κοινής γνώμης για τη Μακεδονία και την οργάνωση ένοπλων σωμάτων
για αντίσταση στα βουλγαρικά σχέδια.
Την άνοιξη του 1904 μαζί με τους συναδέλφους του Αλέξανδρο Κοντούλη,
Αναστάσιο Παπούλα και Γεώργιο Κολοκοτρώνη και τους συνοδούς τους, μπήκαν στη
Μακεδονία(9 Μαρτίου 1904). Πέρασαν από τη Σιάτιστα και χωριά των Κορεστίων και
έφτασαν κοντά στην Καστοριά. Η δράση τους όμως έγινε αντιληπτή από τις
οθωμανικές αρχές. Μετά από συνάντησή του με τον Ίωνα Δραγούμη στο Μοναστήρι,
αποφάσισε να επιστρέψει μαζί με τους άλλους αξιωματικούς στην Ελλάδα. Κατά την
πρώτη αυτή επίσκεψή του στη Μακεδονία, ο Παύλος Μελάς σχημάτισε την εντύπωση
ότι αρκούσε η παροχή πολεμοφοδίων και χρημάτων στους Έλληνες χωρικούς για να
αντιμετωπίσουν τους κομιτατζήδες.
Τον Ιούλιο ο Π. Μελάς μπήκε για δεύτερη φορά στη Μακεδονία, με την πλαστή
ιδιότητα του ζωέμπορου (Παύλος Δέδες). Επισκέφτηκε την Κοζάνη και τη Σιάτιστα.
Αυτή τη φορά κατάλαβε ότι ήταν απαραίτητη και η αποστολή αντάρτικων ομάδων στη
Μακεδονία.
Στις 14 Αυγούστου 1904 ορίστηκε από το «Μακεδονικό Κομιτάτο» της Αθήνας γενικός
αρχηγός των τμημάτων της περιοχής Καστοριάς-Μοναστηρίου.
Στις 18 Αυγούστου αναχώρησε από την Αθήνα μαζί με τον πιστό του φίλο Λάκη Πύρζα
που τον ακολούθησε και τις προηγούμενες φορές στη Μακεδονία. Με δέκα Κρητικούς
αγωνιστές έφτασαν στη Λάρισα όπου ενισχύθηκαν με 35 ακόμα άνδρες.
Στις 28 Αυγούστου πέρασε στη Μακεδονία με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας
Η παρουσία του σώματος του Π. Μελά, γινόταν δεκτή με ενθουσιασμό από τους
Έλληνες κατοίκους των χωριών που περνούσε. Πολλά χωριά της περιοχής της
Καστοριάς που είχαν προσχωρήσει με τη βία στην Εξαρχία επέστρεψαν στο
Πατριαρχείο. Στο Λέχοβο έφτασε στις αρχές Οκτωβρίου 1904 ο Αλέξης Καραλίβανος
με 40 άνδρες. Ο Μελάς χώρισε τους άνδρες του σε 4 ομάδες με επικεφαλής
τους Πύρζα, Καραλίβανο, Πούλακα και Ιοβάνη. Οι κομιτατζήδες έντρομοι από τη
δράση των ανδρών του Π. Μελά εγκατέλειπαν άρον άρον την περιοχή. Ο Μελάς με
τους Πύρζα ,Καραλίβανο και 35 άνδρες ξεκίνησαν να συναντήσουν τους οπλαρχηγούς
Παύλο Κύρου και Ευθύμιο Καούδη .Η σφοδρή βροχόπτωση τους ανάγκασε να σταματήσουν
στο χωριό Στάτιστα(σήμερα Μελάς) και να καταλύσουν σε διάφορα σπίτια του
χωριού. Ήταν 13 Οκτωβρίου 1904.
Ο κομιτατζής Μήτρε Βλάχο που δρούσε στην περιοχή, ενημέρωσε τις οθωμανικές
αρχές στο Κόνομπλατ. Απόσπασμα από 50 στρατιώτες έφτασε στη Στάτιστα και άρχισε
να πολιορκεί το σπίτι όπου βρισκόταν ο Π. Μελάς, ο Λ. Πύρζας, ο Π. Χατζητάσης
και ένας Κρητικός. Όταν σκοτείνιασε κι ενώ οι περισσότεροι Έλληνες είχαν
διαφύγει, ο Παύλος Μελάς επιχείρησε πρώτος να βγει έξω από το σπίτι όπου είχε
βρει καταφύγιο. Χτυπήθηκε όμως από τουρκικό βόλι και λίγο αργότερα, αφού
παρέδωσε όλα τα υπάρχοντά του στον Πύρζα ξεψύχησε.
Ο Καραλίβανος, ο Πύρζας και ο Καούδης με τους περισσότερους άνδρες τους
κατάφεραν να ανασυνταχθούν στο Ζέλοβο. Την είδηση του θανάτου του Π. Μελά
τηλεγράφησε στο ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ο Φ. Κοντογούρης από το προξενείο
του Μοναστηρίου: « Παύλος Μελάς όρμησε πρώτος επικεφαλής ανδρών αυτού οπότε
σφαίρα τουρκική πλήξασα αυτόν κατά την οσφυακήν χώραν τον ετραυμάτισε
θανατηφόρως».
Η είδηση του θανάτου του Παύλου Μελά συγκλόνισε όλους τους Έλληνες.
Ιδιαίτερη ήταν η απήχηση του τραγικού γεγονότος στους συμπαγείς ελληνικούς
πληθυσμούς της Μακεδονίας. Σε όλα τα ελληνικά σπίτια της Μακεδονίας ήταν
κρεμασμένη η φωτογραφία του. Τώρα άρχιζε η κύρια φάση του ένοπλου μακεδονικού
αγώνα.
Ο Παύλος Μελάς με τα παιδιά του Μιχαήλ και Ζωή, το 1898.
(Προέλευση φωτογραφίας: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).
Πηγές:
www.tilestwra.com
Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό,
Εκδοτική Αθηνών, τόμος 6.
Κωνσταντίνος Απ. Βακαλόπουλος « Ο Ένοπλος Αγώνας
στη Μακεδονία 1904-1908», Εκδοτικός Οίκος Αντώνη Σταμούλη,1999.
Σπύρος Καρκαλέτσης «Μακεδονικός Αγώνας» έκδοση
του περιοδικού «Ιστορικά Θέματα»,2003.
Β. Γεωργίου « Η Μακεδονία στο Μάτι του
Γιουγκοσλαυικού Κυκλώνα», Αθήνα 1992.
Επιμέλεια - Ανάρτηση: Αλέκος Ι. Βαλάσκας