Πώς ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε τη σύγχρονη ιατρική και το κράτος πρόνοιας

 Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έλαβε χώρα σε μια εποχή ραγδαίας τεχνολογικής καινοτομίας και ήταν, όπως υποδηλώνει το όνομά του, ένας πόλεμος πρωτιών...

Ήταν ο πρώτος πόλεμος στην ανθρώπινη ιστορία που διεξήχθη σε ξηρά, αέρα και θάλασσα. Ήταν ο πρώτος πόλεμος που έγινε μάρτυρας της ανάπτυξης αρμάτων μάχης. Ήταν ο πρώτος πόλεμος στον οποίο οι στρατιώτες οπλίστηκαν με φλογοβόλα και δέχθηκαν επίθεση από χημικά όπλα όπως αέριο μουστάρδας.

Ίσως οι πιο σημαντικές εφευρέσεις ήταν αυτές που σχεδιάστηκαν για να σώσουν ζωές αντί να τις αφαιρέσουν. Η πρόοδος στην ιατρική σήμαινε ότι οι άνθρωποι μπόρεσαν ξαφνικά να επιβιώσουν από τραυματισμούς που θα τους είχαν σκοτώσει δεκαετίες νωρίτερα. Η επιβίωσή τους εισήγαγε επίσης τους γιατρούς σε ένα νέο είδος τραυματισμού, έναν αόρατο και ψυχολογικό τραυματισμό, ο οποίος παρέμεινε με τους στρατιώτες πολύ μετά τη λήξη των μαχών.

Πόλεμος χαρακωμάτων

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διεξήχθη κυρίως σε χαρακώματα. Αυτά τα αμυντικά χαντάκια, γράφει ο καθηγητής και ιστορικός ιατρικής Τσάρλ Βαν Γουέιτ, III, αντιπροσώπευαν «μια καταστροφή για τη δημόσια υγεία». Ήταν γεμάτα βρωμιά, αίμα, παράσιτα και ανθρώπινα απόβλητα. Οι στρατιώτες που βρίσκονταν σε αυτά έπρεπε να φεύγουν κάθε δύο εβδομάδες, έτσι ώστε να μπορούν να τους εφοδιαστούν με καθαρά ρούχα.

Παρά αυτές τις φρικτές συνθήκες, «το σύστημα φροντίδας των θυμάτων ήταν ακόμα πολύ καλύτερο από οποιονδήποτε προηγούμενο πόλεμο». Ασθενοφόρα που οδηγούσαν άνθρωποι όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο Ρέι Κροκ και ο Γουόλτ Ντίσνεϋ παρέλαβαν τους τραυματίες και τους οδήγησαν εσπευσμένα σε σταθμούς βοήθειας ή σε νοσοκομεία υπαίθρου. Εκεί, λεγεώνες καλά εξοπλισμένων χειρουργών και νοσοκόμων ήταν προετοιμασμένες για να χειριστούν οποιοδήποτε αριθμό επειγόντων περιστατικών. 

Σύμφωνα με τον Βαν Γουέιτ, οι στρατιώτες έλαβαν τοξοειδές τετάνου για να αποτρέψουν τα ομώνυμα βακτήρια που εισέρχονταν στις πληγές μέσω της βρωμιάς των τάφρων. Αντιμετωπίστηκαν επίσης με αντισηπτικά και αναισθητικά. Οι γιατροί είχαν ακόμη και πρόσβαση στην ακτινογραφία, παρά το γεγονός ότι αυτή η τεχνολογία είχε εφευρεθεί λιγότερα από είκοσι χρόνια πριν. Αυτά τα νέα εργαλεία μείωσαν το ποσοστό θνησιμότητας των ακρωτηριασμών από 25% κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου στις ΗΠΑ σε 5% στον Α′ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Εν τω μεταξύ, πρωτοφανή αρχεία παραμόρφωσης ανάγκασαν μια αλλαγή στον σχεδιασμό και την παραγωγή των προσθετικών μελών. Προηγουμένως, τα προσθετικά κατασκευάζονταν στο χέρι και προορίζονταν για την ελίτ. Τώρα, μεταλλικά άκρα - από τα χέρια μέχρι τα πόδια, ακόμη και τις μύτες - παράγονταν μαζικά. Αυτές οι εξελίξεις, αν και υποκινούνται από ανείπωτα δεινά, αποτελούν κορυφαίο σημείο στην ιστορία της δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης. 

Σκέψη για το ανθρώπινο σώμα 

Σε ένα ελαφρώς πιο αφηρημένο επίπεδο, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξε επίσης τον τρόπο που οι επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου σκέφτονταν για το ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Πριν από το 1914, το σώμα αντιμετωπιζόταν σαν ένα μηχάνημα που αποτελείται από ξεχωριστά εξαρτήματα. Οι ασθένειες ήταν δυνάμεις που διέλυαν τις καθιερωμένες σχέσεις μεταξύ αυτών των συστατικών και έπρεπε να αφαιρεθούν για να αναρρώσει το σώμα. 

                      

Οι τραυματισμοί του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αποκάλυψαν ότι το ανθρώπινο σώμα ήταν πολύ πιο περίπλοκο και απρόβλεπτο από οποιοδήποτε κομμάτι μηχανήματος. Οι γιατροί του πεδίου προσπάθησαν να καταλάβουν γιατί ένας ασθενής ανάρρωσε ενώ ένας άλλος υπέκυψε. Τα ψυχολογικά τραύματα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να κατανοηθούν, καθώς κάθε άτομο φαινόταν να ανταποκρίνεται στο τραύμα του με έναν εντελώς μοναδικό τρόπο.

Νέες καταστάσεις όπως το «σοκ πληγής» αποκάλυψαν τους φυσιολογικούς περιορισμούς του σώματος. Στο σοκ πληγής, τα σώματα ανταποκρίνονται σε μικρές ρωγμές σαν να ήταν απειλητικά για τη ζωή. ένας φυσιολογικός ασθενής μπορεί να αναρρώσει από έναν πυροβολισμό στο στήθος, ενώ ένας ασθενής με σοκ με πληγή μπορεί να πεθάνει από τραυματισμό στο πόδι.  

Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Τοντ Μέγιερς και Στέφανος Γερουλάνος σε άρθρο που γράφτηκε για το περιοδικό Aeon, οι ιατροί σταμάτησαν να βλέπουν το ανθρώπινο σώμα ως το άθροισμα των μερών του. Αντίθετα, άρχισαν τώρα να το περιγράφουν «ως ένα αναπόσπαστο σύνολο και λεπτομερώς πόσο περίτεχνα καταρρέει στον εαυτό του, σύστημα με σύστημα, όταν τρυπιέται από σκάγια ή σφαίρες».

Αυτή η προσέγγιση σε όλο το σύστημα ήταν πιο εφαρμόσιμη όταν επρόκειτο για τη θεραπεία εγκεφαλικών τραυματισμών. Σπάνια ασθενείς που έπασχαν από τα ίδια τραύματα εμφάνιζαν τις ίδιες παθολογίες. Οι νευρολόγοι αναζήτησαν απαντήσεις στη δομή του ίδιου του εγκεφάλου, ενώ ψυχαναλυτές όπως ο Σίγκμουντ Φρόυντ και ο Καρλ Γιουνγκ στράφηκαν προς την ψυχή - την αίσθηση του εαυτού μας όπως κατασκευάστηκε μέσω κοινωνικών, βιολογικών και εμπειρικών δυνάμεων. 

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος βοήθησε να διαλυθεί μια ακόμη παλαιά υπόθεση για το ανθρώπινο σώμα: η ιδέα ότι το μυαλό (που αναφέρεται επίσης ως «ψυχή» σε πολλές δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες) ήταν αποσυνδεδεμένο από το σώμα και, ως εκ τούτου, δεν επηρεάστηκε από τη φυσική. ταλαιπωρία. Όπως υπέθεσε η Βιρτζίνια Γουλφ στο δοκίμιό της «On Being Ill», κάνοντας ένα σημείο που έχει ήδη απεικονιστεί από στρατιώτες που πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). 

Η άνοδος του κράτους πρόνοιας 

Ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο οι ασθενείς ανταποκρίθηκαν σε ψυχικές και σωματικές ασθένειες απαιτούσε προσαρμογή της ιατρικής θεραπείας. Μακριά από την πρώτη γραμμή, τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά νοσοκομεία σταμάτησαν να αντιμετωπίζουν τους ασθενείς τους ως ομογενοποιημένη ομάδα και κατέβαλαν προσπάθειες να προσεγγίσουν κάθε ασθενή ως άτομο που χρειαζόταν μια συγκεκριμένη λύση στο εξίσου ιδιαίτερο πρόβλημά του. 

Η συστημική σκέψη σύντομα εξαπλώθηκε από την ιατρική στην πολιτική σφαίρα, όπου οδήγησε σε μια έννοια που σήμερα γνωρίζουμε ως κράτος πρόνοιας. Τα κράτη πρόνοιας, που ορίζονται ως κυβερνήσεις που προστατεύουν την υγεία και την ευημερία των πολιτών τους, βασίζονται στην πεποίθηση ότι μια κοινωνία είναι σαν ένα ανθρώπινο σώμα και ότι οι κοινωνικοοικονομικές τάξεις συνδέονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο που συνδέονται με τα όργανα. 

Όπως οι τραυματισμοί του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου απαιτούσαν ολιστική αντιμετώπιση, έτσι και το κράτος πρόνοιας απαιτεί τη συμμετοχή κάθε πολίτη. Για τους προοδευτικούς νομοθέτες, η φτώχεια δεν ήταν ανησυχία για τους φτωχούς και την κακή λήψη αποφάσεων, αλλά ένα πρόβλημα που δημιουργήθηκε εν μέρει από αμέλεια των πλουσίων και των ισχυρών. Έτσι η φτώχεια  - όπως η ασθένεια ή ο ρατσισμός - έγινε ένα κοινωνικό άρρωστο που έθεσε σε μειονεκτική θέση την κοινωνία στο σύνολό της. 

«Πολλοί εξέχοντες επιστήμονες τη δεκαετία του 1920», συνεχίζουν οι Μάγιερς και Γερουλάνος, «έγιναν σοσιαλιστές». Προσθέτουν, «Πολλοί εξέφρασαν την υποστήριξή τους για τη σοβιετική ιατρική επειδή πίστευαν ότι ο ατομικισμός απαιτούσε κοινωνική ευημερία». 

Η υποστήριξη για το κράτος πρόνοιας, που γεννήθηκε από επαναστάσεις στην ιατρική περίθαλψη, συνέχισε να επηρεάζει την ίδια την ιατρική περίθαλψη. Αυτό είναι πιο αξιοσημείωτο στον τομέα της ψυχιατρικής, με τον σοβιετικό ψυχολόγο Αλεξάντρ Λούρια και τον Γιουνγκ να υποστηρίζουν ότι η «ενσωμάτωση της ατομικής προσωπικότητας» στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνίας ήταν το κλειδί για την επίλυση των διαφόρων ψυχικών προβλημάτων που ταλαιπωρούσαν το άτομο. 

Αν και το κράτος πρόνοιας απέτυχε να ανταποκριθεί στα υψηλά ιδανικά των κύριων αρχιτεκτόνων του, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι η δημόσια υγειονομική περίθαλψη στον δυτικό κόσμο είναι σήμερα καλύτερη από ό,τι πριν από 100 χρόνια. Μετά από προσεκτικότερη εξέταση, αποδεικνύεται ότι αυτή η θετική εξέλιξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο πρωτοφανές επίπεδο καταστροφής που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου.

    ΠΗΓΗ: www.huffingtonpost.g

      Επιμέλεια-Ανάρτηση    Αλέξανδρος Ι. Βαλάσκας