8 Μαΐου 1821: Η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς …

Οδυσσέας    Ανδρούτσος

 Του Ηλία Χρ. Θάνου*   

Μετά τον θάνατο του Αθ. Διάκου έγινε προσπάθεια ανασύστασης των δυνάμεων της Λειβαδιάς. Νέος οπλαρχηγός είχε διοριστεί ο Βασίλης Μπούσγος. Στο σώμα του , που το αποτελούσαν 1000 άνδρες, ενώθηκαν και οι διασωθέντες από την μάχη της Αλαμάνας. Το ηθικό όμως, ήταν πεσμένο. Επίσης, ο Ομέρ Βρυώνης είχε σπεύσει από την Λαμία στο Ελευθεροχώρι και είχε διαλύσει τους επαναστάτες που είχαν συγκεντρωθεί εκεί¹......

Κάποιοι απ’ αυτούς που πήγαιναν προς τα Σάλωνα, συνάντησαν τον Ανδρούτσο που επέστρεφε από την Ευρυτανία και όλοι μαζί βρέθηκαν στην Γραβιά².

Όλες οι επαναστατημένες περιοχές κινδύνευαν. Όχι μόνο η Ανατολική Στερεά αλλά και η Πελοπόννησος αν ο Βρυώνης κατευθυνόταν προς εκεί, μέσου του Ισθμού. Όμως , είχε άλλο σχέδιο. Ο πασάς πίστευε ότι η επανάσταση στην Πελοπόννησο θα καταστελλόταν ευκολότερα αν στο πλευρό του εκστράτευαν και Έλληνες αρματολοί, η παρουσία τους και μόνο θα έριχνε το ηθικό των Ελλήνων. Έτσι, αποφάσισε να προσεταιριστεί μερικούς από τους σπουδαιότερους οπλαρχηγούς της Στερεάς. Αυτό άλλωστε είχε προσπαθήσει να κάνει στην αρχή και με τον Α. Διάκο. Ήταν , όμως αισιόδοξος καθώς είχε μάθει ότι είχε έρθει ένας παλιός του γνώριμος: ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σπουδαία μορφή του αγώνα στα μέσα Μάρτη 1821, σύμφωνα με μαρτυρίες του Μακρυγιάννη, κρυβόταν στην Πάτρα και με πλοίο πέρασε και έφτασε κοντά στο Γαλαξίδι, όπου έσπευσε να τον συναντήσει ο Γκούρας με λίγους άνδρες³.

Ο Ομέρ Βρυώνης

Ο Ομέρ Βρυώνης θέλοντας να προσεταιριστεί τον Ανδρούτσο και να τον έχει συνεργάτη στην ετοιμαζόμενη κάθοδό του στην Πελοπόννησο, τον ενημέρωσε με επιστολή για τον θάνατο του Διάκου και επικαλούμενος τις στενές οικογενειακές και προσωπικές σχέσεις που τους συνέδεαν, ζήτησε την συνδρομή του. Ο Οδυσσέας τον άφησε με την προσδοκία μια πιθανής συνεργασίας. Όμως, αντί να προσέλθει στο στρατόπεδο του Ομέρ, αντίθετα με ένα σώμα 150 ανδρών έσπευσε προς την Γραβιά⁴.

Έτσι, στις αρχές Μαϊου ο Ανδρούτσος βρισκόταν στο χάνι της Γραβιάς , 5 ώρες μακριά απ’ τα Σάλωνα. Εκεί κατευθύνθηκαν και οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί, Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης αφού πρώτα απομάκρυναν τα γυναικόπαιδα προς τα ορεινά. Συγχρόνως, ο Γκούρας έσπευσε στα Σάλωνα και σκότωσε όλους τους αιχμάλωτους Τούρκους⁵.

Έτσι, στις 3 Μαϊου 1821 ήταν όλοι στην Γραβιά. Πρώτη φροντίδα του Ανδρούτσου ήταν να τονώσει το ηθικό των παρευρισκόμενων και στη συνέχεια να καλέσει τον Βασίλη Μπούσγο, που βρισκόταν στο Δαδί^6α, και μετά τον θάνατο του Διάκου είχε γίνει καπετάνιος του τόπου, να πάει και αυτός στο χάνι της Γραβιάς όπου είχε στήσει το στρατηγείο του. Ο Ανδρούτσος είχε προβλέψει ότι επειδή ο Ομέρ είχε χάσει χρόνο με την μάχη στην Αλαμάνα, δεν θα κινηθεί για την Πελοπόννησο από την Αττικοβοιωτία και τον Ισθμό , αλλά θα προτιμήσει τον δρόμο Λαμία-Ιτέα και από εκεί με πλοία να περάσει απέναντι. Μ’ αυτόν τον τρόπο , μοιραία θα περνούσε από το στενό της Γραβιάς, όπου υπήρχε το πλινθόκτιστο χάνι που είχε το στρατηγείο του ο Ανδρούτσος και σκεφτόταν να το χρησιμοποιήσει σαν προμαχώνα. Τις επόμενες μέρες , μαζεύτηκαν γύρω στους 1.300 αγωνιστές⁶. 

Το χάνι της Γραβιάς 

Το πρωί της 8ης Μαΐου 1821, με την ανατολή του ηλίου, πραγματοποιήθηκε και δεύτερη σύσκεψη, πέραν της πρώτης στην οποία είχαν αποφασίσει να ανακόψουν την προέλαση του Ομέρ Βρυώνη στην περιοχή της Γραβιάς αξιοποιώντας το στένεμα της διαβάσεως μεταξύ των βουνών Γκιώνας και Παρνασσού. Σε αυτή την δεύτερη σύσκεψη αποφασίστηκε να κλειστεί στο χάνι ο Ανδρούτσος και ο Πανουργιάς με τον Δυοβουνιώτη να πιάσουν θέσεις επί της πλαγιάς του Χλωμού, βορειοανατολικά της Γκιώνας, ενώ ο Χρήστος Κοσμάς ή Σουλιώτης και ο Χρήστος Κατσικογιάννης θα έπιαναν θέσεις επί της πλαγιάς της Σότζικας, ευρισκόμενη βορειοδυτικά του Παρνασσού ,απέναντι από την προηγούμενη. Αξίζει να σημειωθεί ότι , στη σχηματισθείσα διάταξη μάχης, οι Δαδιώτες, με επικεφαλής τον Ευστάθιο Γαβρίλη , είχαν ξεχωριστά ταμπούρια σε θέση που είναι γνωστή μέχρι σήμερα ως “ταμπούρια του Γαβρίλη”⁷.                                                                                                                                     Ο χρόνος τελείωνε. Από το βάθος φάνηκαν οι στρατιές του Ομέρ Βρυώνη. Ο Ανδρούτσος τότε φώναξε: “Παιδιά, όποιος θέλει να μ’ ακολουθήσει ας πιαστεί στον χορό”. Πρώτος πιάστηκε ο Γκούρας και δεύτερος ο μπιστικός του Αρβανίτης Γκίκας Μουσταφάς. Ο Ανδρούτσος άρχισε να χορεύει τραγουδώντας το «Κάτω στο Βάλτου τα χωριά». Τον ακολούθησαν ο Παπαντρεάς , ο Τράκας, ο Μάρος, ο Βουτούνης. Μπήκαν και οι Καπογιωργαίοι απ’ το Ξηρόμερο, ο Αγγελής Γοβγίνας από την Λίμνη Ευβοίας, ο Ζαφείρης απ’ τα Επτάνησα, ο Κίρκος με αρκετούς Γαλαξειδιώτες, ο Καπλάνης και άλλοι. Σύνολο 117 (κατ’ άλλους 120)⁸.

Με τον χορό μπήκαν στο χάνι και το οχύρωσαν για την επίθεση. Συγκεκριμένα, έφεραν την αναγκαία ποσότητα νερού ( το οποίο το χρησιμοποιούσαν για την ψύξη των τουφεκιών που άναβαν μετά την ρίψη ορισμένων πυροβολισμών), έχτισαν με πέτρες τις πόρτες και τα παράθυρα , άνοιξαν στους τοίχους πολεμότρυπες και περίμεναν τον Ομέρ (γνώριζαν την άφιξή του από ανιχνευτές), ο οποίος ερχόταν αμέριμνος από την Λαμία. Άλλωστε, ο Ομέρ πίστευε ότι ο Ανδρούτσος ήταν στο Καρπενήσι , καθώς στην επιστολή που του είχε στείλει είχε βάλει αυτό ως τόπο αποστολής και όχι την Γραβιά. Ήταν πρωί της 8ης Μαΐου 1821, 4 ώρες μετά την ανατολή του ηλίου, όταν ο Ομέρ βρυώνης επικεφαλής 8000 πεζών και ιππέων Τουρκαλβανών πέρασε το ποτάμι της Γραβιάς (Χαϊνίτσα) και σταμάτησε για την καθιερωμένη προσευχή. Αφού είδε ότι η θέση στο πέρασμα είχε «πιαστεί», χώρισε το στράτευμά του σε τρία μέρη: τα δύο πρώτα θα είχαν ως αποστολή την αντιμετώπιση των ελληνικών τμημάτων στα πλαϊνά και το τρίτο με αρχηγό τον ίδιο ακολούθησε την οδό που περνούσε από το χάνι. Μπροστά πήγαινε ένας έφιππος γηραιός δερβίσης ο οποίος με τα λόγια και τις προσευχές του ανέβαζε τον πολεμικό πυρετό των μουσουλμάνων πολεμιστών. Δεν αποκλείεται , μάλιστα, ο Βρυώνης να τον έστειλε επίτηδες , ως «μεσίτη», για να υπενθυμίσει στον Ανδρούτσο τα συμφωνηθέντα. Όταν ο δερβίσης έφτασε μπροστά στο χάνι πήρε μια χούφτα άμμου και φώναξε «Έτσι, να διασκορπιστεί κάθε εχθρός του προφήτη».                                                                       

 Ο Ανδρούτσος είχε δώσει εντολή να μην πυροβολήσει κανείς αν δεν πυροβολήσει αυτός πρώτος. Ο Οδυσσέας βγήκε από το χάνι ρώτησε τον ερχόμενο δερβίση , που πάει και αυτός του απάντησε πως πορεύεται προς Νότο , για να εξοντώσει τους εχθρούς του Προφήτη. Ο Οδυσσέας για να ρίξει το ηθικό των στρατευμάτων του Ομέρ και να καταργήσει κάθε φήμη περί συνεργασίας του μαζί του, πυροβόλησε και έριξε νεκρό τον δερβίση με ένα πυροβολισμό στο κεφάλι. Τότε, από το χάνι άρχισαν να πέφτουν βροχή οι πυροβολισμοί. Οι Τουρκαλβανοί επιχείρησαν μια επίθεση αλλά αντιμετωπίστηκαν με μια νέα ροπή. Πολλοί νεκροί και τραυματίες. Οι Τουρκαλβανοί αποσύρθηκαν και άρχισαν τις επιθέσεις κατά κύματα. Τα πυρά από το χάνι ήταν ασταμάτητα επειδή οι εγκλεισμένοι είχαν οργανωθεί και έτσι όταν ο ένας έριχνε, ο άλλος γέμιζε. Οι εχθροί ήταν τόσοι πολλοί, όμως, που τα βόλια δεν έφταναν για να τους κρατήσουν μακριά. Έφτασαν στο χάνι και προσπαθούσαν να το γκρεμίσουν με τα γιαταγάνια τους, με τους ώμους και με τσεκούρια να σπάσουν τις πόρτες.

Οι εγκλεισμένοι τους χτυπούσαν σχεδόν εξ επαφής. Η πρώτη επίθεση απέτυχε. Ακολούθησαν άλλες δύο, η μια πιο ορμητική απ’ την άλλη. Οι κλεισμένοι στο χάνι όμως είχαν ανασυνταχθεί και με πολύ ενθουσιασμό από την επιτυχία τους πολεμούσαν και τις απέκρουαν. Όλος ο τόπος μπροστά από το χάνι είχε γεμίσει με πτώματα. Κατά την τρίτη επίθεση οι Οθωμανοί σημαιοφόροι κατάφεραν να βάλουν τις σημαίες τους στο περιτείχισμα του πανδοχείου, όμως αυτό δεν σήμαινε νίκη. Ο Οδυσσέας με λόγια ενθαρρυντικά τόνωσε το ηθικό των συντρόφων του, οι οποίοι για τρίτη φορά απέκρουσαν την επίθεση των Οθωμανών , οι οποίοι άφησαν μια σημαία του λάφυρο στους Έλληνες. Στη φάση αυτή σκοτώθηκε ο Θανάσης Καστάνης τον οποίο έθαψαν μέσα στο χάνι ρίχνοντας στο τάφο του μπαρούτι αντί για λιβάνι. Το απόγευμα ο Ομέρ κάλεσε τους αξιωματικούς του και αφού τους επέπληξε, διέταξε και τέταρτη επίθεση, η οποία αποκρούστηκε κι αυτή παρ’ ότι δεν υστερούσε σε τίποτα των προηγούμενων. Με την δύση του ηλίου οι επιθέσεις σταμάτησαν. Ο Ομέρ είχε καταλάβει ότι χωρίς κανόνια το χάνι δεν θα έπεφτε. Έτσι, διέταξε να του φέρουν αυτά που είχε αφήσει στην Λαμία. Αλλά , ο Οδυσσέας που πρώτον κατάλαβε το σχέδιό του και δεύτερον είχε ξεμείνει από πολεμοφόδια, ύστερα από σύσκεψη αποφάσισε να γίνει έξοδος και διαφυγή στις γύρω ορεινές περιοχές. Δυο ώρες πριν ξημερώσει και ενώ οι εξαντλημένοι Τουρκαλβανοί κοιμόντουσαν, οι κλεισμένοι στο χάνι βγήκαν από την ανατολική πόρτα του πανδοχείου. 

Με τον Γκούρα μπροστά και τελευταίο τον Ανδρούτσο πέρασαν τα πτώματα, έχοντας χάσει μόνο 6 δικούς τους^9α, και έφτασαν στους κοιμώμενους στρατιώτες. Όμως, ένας φρουρός τους αντιλήφθηκε και πυροβόλησε. Ο Οδυσσέας αντιπυροβόλησε και φώναξε δυνατά «απάνω τους, παιδιά». Οι Τουρκαλβανοί που δεν είχαν συνέλθει ακόμα από την ζάλη του ύπνου νόμισαν πως πρόκειται για γενικευμένη επίθεση των Ελληνων και αποτραβήχτηκαν, αφήνοντας δίοδο από την οποία πέρασαν οι Έλληνες. Μόνο ένας νεκρός έπεσε από τους Έλληνες, ο Αθανάσιος Σεφέρης. Συγκεντρώθηκαν όλοι σε ένα ύψωμα πάνω αριστερά από τον χωριό Χλωμό.

Ο Ανδριάντας του Οδ. Ανδρούτσου στο Χάνι της Γραβιάς

 Την επομένη, 9 Μαϊου, ο Ομέρ Βρυώνης μπήκε στο άδειο χάνι και θαύμασε την πολεμική αξία των αντιπάλων του. Στην Γραβιά έμεινε άλλες 8 μέρες για να περιθάλψει τους τραυματίες του που ήταν περισσότεροι από τους νεκρούς , οι οποίοι υπολογίζονται σε 340. Ανάμεσά τους 2 μπέηδες και άλλοι αξιωματούχοι. Η σημασία της μάχης αυτής έγκειται στο ότι καθυστέρησαν οι Τούρκοι να κατέβουν γρήγορα στην Πελοπόννησο και έτσι δόθηκε η ευκαιρία στο Κολοκοτρώνη να σημειώσει 5 μέρες αργότερα τον θρίαμβο του στο Βαλτέτσι. Επίσης, ο Ομέρ απέτυχε στο σχέδιο του να πάρει με το μέρος του- λόγω παλαιάς γνωριμίας- πεπειραμένους αγωνιστές , που τώρα ακουσίως ή εκουσίως συμπορεύτηκαν με την επανάσταση. Ακόμη, η μάχη αυτή αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων που είχε πέσει μετά τα γεγονότα στην Αλαμάνα και τον θάνατο του Διάκου και έδειξε ότι λίγοι αποφασισμένοι αγωνιστές μπορούν να αντιταχθούν σε πολυάριθμο στρατό. Τέλος, η επιτυχία αυτή επέβαλε τον Ανδρούτσο ως πρώτη στρατιωτική φυσιογνωμία στη Στερεά. Ο ευγενής Βασίλης Μπούσγος, διάδοχος του Διάκου , αναγνωρίζοντας την στρατιωτική αξία του Ανδρούτσου, τέθηκε υπό τις διαταγές του⁹.

ΠΗΓΕΣ

1.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.117

2.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.352, Σημείωση 202

3.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.117-118

4. ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.145

5.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.118

6α.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.34

6. ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ. 145-146

7.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.34

8.ΧΡ.Α.ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821,1979 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΕΜΑΔΗ, 2021, για αυτή την έκδοση, ΤΟ ΒΗΜΑ/ ΑΛΤΕΡ ΕΚΓΟ Α.Ε., Τόμος Α’, σελ.412

9.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.146-150
9α.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.119

       *Ο Ηλίας Χρ. Θάνος είναι δευτεροετής φοιτητής στο Μαθηματικό Τμήμα του Αριστοτοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.