Η πηγή της Ζέλης

Του Κώστα Α. Παπαχρήστου από το βιβλίο παρνασιώτικα

Η πηγή της Ζέλης είναι πολύ χαμηλότερα σε υψόμετρο 1200 μ., στα νοτιοανατολικά της Απάνω Σουβάλας, στο δρόμο προς την κορυφή του Παρνασσού. Κοντά στην πηγή, που περιβάλλεται από πυκνό ελατοδάσος, υπήρχε παλιά εκκλησία της Αγίας Τριάδας, που σήμερα δε σώζονται ούτε τα θεμέλιά της και έχει αντικατασταθεί από νεώτατο χτίσμα. Το ευτύχημα είναι ότι η «αξιοποίηση»  του Παρνασσού δεν επεκτάθηκε ως εδώ και έτσι διατηρείται ακόμη η φυσική ομορφιά του τοπίου.

Την ονομασία Ζέλη, η, την έχουν επίσης στο χωριό στη Φθιώτιδα, στον άλλοτε δήμο Παραχελωιτών, και το χωριό στην Τυρολόη, στην περιοχή του Ραιδεστού. Ζέλι, το,  λεγόταν το χωριό στη Λοκρίδα, κοντά στην Αταλάντη, και χωριό στη Μαντίνεια, στον άλλοτε δήμο Μανθυρέας.

Ο Χρίστος Κούσουλας σχετίζει την τοπωνυμία Ζέλη του Παρνασού και έμμεσα, κατά συνέπεια, και τις τέσσερες άλλες τοπωνυμίες με την αρχαία Ζέλεια, που ήταν το όνοματης μικρασιατικής πόλης, καθώς και όνομα φρουρίου στην Κύζικο^. στο Δημοσθένη: «η γαρ Ζέλεια εστί της Ασίας» και Ζελείτης, ο κάτοικος της Ζελείας, και στον Στέφανο Βυζάντιο (στη λ. Ζέλεια): «Ζέλεια, πόλη Τρωάδος… οι δε Ζέλην αυτήν φάσιν» και «έστι και Ζέλεια φρούριον Κυζίκου».

Αλλά η συσχέτιση των νεότερων τοπονομασιών η Ζέλη και το Ζέλι με το αρχαίο Ζέλεια ή το μεσαιωνικό Ζέλη (Στεφ. Βυζάντιος), που αναμφίβολα θα πρόσδιδε περιφανείς ιστορικούς τίτλους στη όμορφη πηγή της παρνασιώτικης Ζέλης, είναι αστήριχτη. Αν οι ελλαδικές τοπονομασίες είχαν αρχαία προέλευση, ασφαλώς δε θα έλλειπαν οι σχετικές μαρτυρίες. Θα ήταν κάτι το απίθανο να έμεναν τελείως αμαρτύρητοι μέχρι τα νεώτερα χρόνια πέντε αρχαίοι οικισμοί ή έστω αρχαία φρούρια, και μάλιστα σε περιοχές που απέχουν μεταξύ τους. Και όχι μόνο δεν υπάρχει μαρτυρία για καμία από τις πέντε όμοιες τοπονομασίες, μα ούτε και έχουν επισημανθεί αρχαίοι οικισμοί ή αρχαία φρούρια στις αντίστοιχες τοποθεσίες. Ειδικότερα στη Ζέλη του Παρνασού δεν παρατηρείται το παραμικρό ίχνος από αρχαίο κτίσμα.

Για τους λόγους αυτούς και παρ’ όλες τις αντιρρήσεις του Κούσουλα είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε την άποψη του σοφού σλαβολόγου Max Vasmer ότι οι τοπονομασίες Ζέλη, η, και Ζέλι, το, έχουν σλαβική προέλευση αφού απαντώνται στα σερβοκροάτικα zelje (=άγρια χόρτα), στα σλάβικα zelce, στα βουλγάρικα zele κλπ. Η περιοχή της Ζέλης στον Παρνασό διακρίνεται για την πλούσια βλάστησή της, και μπορούμε διαπιστώσουμε ότι σε όλη τη βορινή πλευρά του βουνού δεν συναντάται άλλη τοποθεσία, που να είναι τόσο κατάφυτη από χαμηλή υδρόχαρη χλόη. Πρώτα ονομάστηκε Ζέλη η περιοχή και κατόπι η πηγή της. Και το πιο πιθανό είναι η τοπονομασία στον Παρνασό Ζέλη δεν προέρχεται από το αμαρτύρητο παλαιοσλαβικό  zelbje καθώς υποστηρίζει ο Vasmer, αλλά από το σερβοκροάτικο zelje που σημαίνει «άγρια χόρτα».