ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΑΣ ΣΟΥΒΑΛΑΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ ( Α΄ μέρος)

του Γιάννη Αθ. Λαγού

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Σουβάλα του  Παρνασσού ( Πολύδροσος το σημερινό της όνομα ), είναι ένα σημαντικό κεφαλοχώρι της ανατολικής Ρούμελης.

Χωριό ζωντανό, με κατοίκους εργατικούς και φιλόξενους, υπήρξε γενέτειρα  πολλών σημαντικών ανθρώπων, που διέπρεψαν σε κάθε τομέα της ζωής, επαγγελματικό, επιστημονικό, αθλητικό  κ.λ.π , τόσο στο χωριό, όσο και μακριά απ’ αυτό.

Σ’ ένα τέτοιο χωριό, ήταν επόμενο, να έχει αναπτυχθεί κι ένας, ιδιαίτερα μεγάλος, γλωσσικός πλούτος, με δεκάδες, εκατοντάδες λέξεις, ικανές να καλύψουν κάθε ανάγκη για έκφραση.

Αυτόν τον γλωσσικό πλούτο, προσπάθησα, με τις μικρές μου δυνάμεις, να συγκεντρώσω και να καταγράψω στη συνέχεια σ’ αυτό εδώ το γλωσσάρι.

Η εργασία βέβαια ετούτη, της καταγραφής των λέξεων και εκφράσεων, που χρησιμοποιούνταν παλιά αλλά και σήμερα ακόμα, δεν διεκδικεί επιστημονικά εύσημα. Απλά μια έντιμη και ειλικρινής προσπάθεια έγινε, προκειμένου να καταγραφεί,  να διατηρηθεί  και να γίνει γνωστός και στις νεώτερες γενιές αυτός ο γλωσσικός πλούτος.

Φυσικά, παρ’ ότι για πολλά χρόνια, κατέγραφα λέξεις ή εκφράσεις που άκουγα, κυρίως από παλιότερους χωριανούς, φοβάμαι, ότι θα έχω παραλείψει πολλές και είναι αναπόφευκτο, να συμπληρώνεται και να εμπλουτίζεται συνεχώς αυτό το γλωσσάρι.

Ένα μεγάλο μέρος των λέξεων και των εκφράσεων που παρατίθενται  εδώ, τις έχω ακούσει απ’ τη γιαγιά μου, τη γριά-Γιαννίτσα τη Βαλάσκαινα.  Σαν τώρα τη θυμάμαι, όταν μικρός την παρακάλαγα πριν τις γιορτάδες, να μου φέρει κανένα λατσούδι, να στολίσουμε χριστουγεννιάτικο δέντρο, μου έλεγε:  -Δε βόδωσα μανάρι μ’ να στου φέρου  σήμηρα. Ταχιά, θα φύβγου σύνταχα κι θα στου φέρου μέσα σι νιά σακκοπούλα (καθότι απαγορευότανε) και πήγαινε με τα πόδια η καημένη στο βουνό αχάραγα και το έφερνε. Πολλές λέξεις και εκφράσεις κυρίως, τις χρησιμοποιούσε βέβαια η μάνα μου, ενώ αρκετές λέξεις που περιέχονται εδώ, τις άκουσα απ’ τον Γιώργο Αυγέρη (Κουραμάνα), ο οποίος τις χρησιμοποιεί ακόμα και τώρα στην καθημερινότητά του.

Εδώ, να σημειώσω, ότι, αντίθετα με τη γιαγιά μου, ο παππούς μου, ο γέρο-Χρήστος Βαλάσκας αλλά και ο πατέρας μου, δεν χρησιμοποιούσαν σε τόσο μεγάλο βαθμό ιδιωματισμούς κι αυτό, μάλλον λόγω του ότι ήξεραν γράμματα κι έτσι είχαν μεγαλύτερη ευχέρεια, να εκφραστούν με την νεοελληνική γλώσσα.

Φύγανε ένας-ένας οι παλιοί. Και μοιραία φεύγει και χάνεται κι ένα μεγάλο μέρος του γλωσσικού αυτού πλούτου, δεδομένου ότι από ένα σημείο και μετά, οι περισσότεροι χωριανοί τελείωναν το δημοτικό, αρκετοί το γυμνάσιο κι έτσι η νεοελληνική καθομιλουμένη, εξοβέλισε τους ιδιωματισμούς στην εκφορά της γλώσσας και έγινε ενιαία και κρατούσα γλώσσα. Η δική μου η γενιά, εκφράστηκε πολύ λιγότερο, με τους ιδιωματισμούς αυτούς  κι  οι ακόμα νεώτερες, ελάχιστα. Πιστεύω ότι κανένας απ’ τους σημερινούς νέους, θα καταλάβαινε τι σημαίνουν οι λέξεις:  αναβολιός, αντίκ’φα, βατσίνα, βιταλιά, ζαρπί, λαζούρι, λουθνάρι, λιγαθνός και πολλές άλλες. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος, να αντιτείνει ότι επί της ουσίας δεν έγινε και τίποτα, που δεν τις γνωρίζουν. Πρακτικά δεν μπορούν πλέον να αποτελέσουν μέσο έκφρασης και συνεννόησης, δεδομένου ότι εξέφραζαν κι έναν άλλο τρόπο εργασίας και γενικότερα ζωής. Έτσι, αποκτούν ιστορική μόνο σημασία κι αυτή την πλευρά τους καταγράφει αυτό εδώ το πόνημα. Βέβαια, τελευταία, βλέπουμε να υπάρχει πρόβλημα και με την νεοελληνική γλώσσα, καθώς ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας, συνεννοείται μ’ ένα φτωχό λεξιλόγιο εκατό-διακοσίων λέξεων και εκφράσεων του τύπου: φρίκαρα, τα πήρα στο κρανίο, την έχω κάνει κ.λ.π. Αλλά θα μπλέξουμε σε ατέρμονες συζητήσεις, αν καταπιαστούμε με γλωσσικά ζητήματα. Εδώ, απλά καταγράφεται ένα μεγάλο μέρος του γλωσσικού ιδιωματισμού της γενέτειράς μας και τίποτα παραπέρα.

Τώρα, σε ότι αφορά την οργάνωση του λημματολογίου:  Πολλές λέξεις εκφέρονται στην καθημερινότητα συντετμημένες, αποκομμένες κ.λ.π , ώστε να καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο, το πού θα τις κατατάξεις. Παραδείγματος χάριν, πού θα πρέπει να καταχωρηθεί σ’ ένα τέτοιου είδους γλωσσάρι, η λέξη λατόπσα; Στο ελατόπισσα ή στο λατόπσα, την έκφραση δηλαδή που χρησιμοποιούν οι σουβαλιώτες; Έκρινα ως πιο λογικό να καταγράφεται η ίδια λέξη, σε δύο ή και τρείς ακόμα διαφορετικές θέσεις, ανάλογα με την εκφορά της, για να μην δημιουργείται σύγχυση.

Φυσικά, θα πρέπει να υπολογιστεί απ’ τον αναγνώστη αυτού του γλωσσαριού, ότι στην καθημερινή εκφορά τους πολλές λέξεις είναι περικομμένες είτε στην κατάληξή τους ( κατσίκ’, κορίτσ’, κ.λ.π ), είτε στο εσωτερικό τους (ταχ’νή=ταχινή, κ’κί=κουκί) είτε και παντού (μ’λιόρ’=μιλιόρι, γ’μάρ’=γομάρι ), εδώ όμως είναι τεχνικά αδύνατο να καταχωρηθούν οι λέξεις σ’ αυτές τις εκφάνσεις τους, περικομμένες δηλαδή ( συντμήσεις, αποκοπές κ.λ.π ).

Θα προσθέσω εδώ, ότι , στο τέλος του πονήματος αυτού των 3500 περίπου λέξεων, παρατίθενται και τα κουδαρίτικα (των 100 περίπου λέξεων) της Σουβάλας, η μυστική συνθηματική αυτή «γλώσσα» των μαστόρων (χτιστάδων), ή αλλιώς τα «μαστόρικα». Κι αυτό γιατί έχει πάψει πλέον να είναι μυστική και συνθηματική «γλώσσα», καθώς, όπως αναφέρει ο αείμνηστος Κώστας Παπαχρήστος στο βιβλίο του «Παρνασσιώτικα»: «στην εποχή μας τα κουδαρίτικα, δεν ανταποκρίνονται πια σε βασική επαγγελματική ανάγκη, δεν αποτελούν το απαραίτητο μέσο μυστικής επικοινωνίας. Οι σημερινοί μαστόροι τα χρησιμοποιούν μόνο σαν ένα είδος γλωσσικού παιγνιδιού, όταν ξεκουράζονται απ’ το μόχθο της μέρας, στα καφενεία και στις ταβέρνες».

Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να αναφέρω εδώ, είναι ότι δεν ασχολήθηκα πάρα πολύ με την ετυμολογία στο σύνολο των λημμάτων, πράγμα που θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, καθώς πρόκειται για μια ιδιαίτερα εξειδικευμένη εργασία, για την οποία απαιτούνται φιλολογικές γνώσεις. Όπου μπορώ, το επιχειρώ.

Αρκετές από τις λέξεις  που καταγράφονται εδώ, απαντώνται μόνο στη Σουβάλα. Πολλές, είναι κοινές σ’ όλη τη Ρούμελη, ενώ ένα μεγάλο μέρος, είναι γνωστές σ’ όλη την Ελλάδα. Βέβαια, υπάρχουν καταχωρημένες, κοινότατες λέξεις της ελληνικής γλώσσας αλλά εδώ δίνεται μόνο η ιδιαίτερη σημασία (ως ιδιόλεκτο) που έχουν στο χωριό μας.  Η λέξη κόλλημα π.χ. δεν παρατίθεται εδώ με την κοινή της έννοια, της συγκόλλησης και της επικόλλησης αλλά με την έννοια του σκαρφαλώματος,  όπως και του ανάμματος της φωτιάς, καθώς δε και την έννοια της συμπλοκής (μην κολιέστε μαρέ, φώναζε η γιαγιά, άμα τσακωνόμαστε). Το ρήμα διατάζω, που σημαίνει στη νεοελληνική, δίνω διαταγή, εδώ καταχωρείται με την έννοια του συμβουλεύω, εξ αυτού δε και το ουσιαστικό (το)διάταμα, που στη Σουβάλα έχει την έννοια της συμβουλής.

Η λέξη σίδερο, παρατίθεται μόνο ως προς την έννοια της παγίδας για λύκους και άλλα ζουλάπια. Η λέξη αδειάζω με την έννοια του ευκαιρώ, ενώ η λέξη περδικούλα, με την έννοια της ψυχής, καρδιάς. Το ίδιο και η λέξη μάνα, όχι με την έννοια της μητέρας αλλά της  μεγάλης νεροπηγής ή και του κομματιού φουστανέλας. Επίσης θα αναφέρω εδώ, ορισμένα χαρακτηριστικά του γλωσσικού ιδιώματος της Σουβάλας αλλά και ευρύτερα της Ρούμελης. Έτσι θα δούμε να τρέπεται το αι σε ι π.χ. κινούργιο αντί για καινούργιο ή το ω και ο σε ου π.χ. φουράου αντί για φοράω,χούμα αντί για χώμα, ούλα αντί για όλα, το ε σε ι π.χ. μένιτι αντί για μένετε, ενώ το ω τρέπεται σε ου στα ρήματα π.χ. λέου αντί λέω. Επίσης βλέπουμε να μπαίνει το γ πριν (κυρίως σε δασυνόμενες λέξεις, όπως (γ)αἷμα) ή και μέσα σε μια λέξη π.χ. αγέρας αντί αέρας, αλλά και κρυγιώνω αντί για κρυώνω, όπως και κοπριγιά αντί για κοπριά.

 Και όπως αναφέραμε και πιο πάνω, υπάρχουν οι αποκοπές τελικών φωνηέντων σε πολλές λέξεις ή ακόμα και μέσα σ’ αυτές, οι συντμήσεις, οι συναιρέσεις κ.λ.π  Και θα χρειαζόταν εδώ μια μεγάλη φιλολογική ανάλυση, πράγμα που δεν είναι ο κύριος σκοπός αυτού του πονήματος.

Προέλευση όλων αυτών των ιδιωματικών λέξεων, είναι κατά κύριο λόγο η αρχαία ελληνική γλώσσα, με τις κατά καιρούς παραφθορές που υπέστησαν, σ’ ένα μεγάλο ποσοστό είναι η τουρκική γλώσσα – φυσικό επακόλουθο τετρακοσίων χρόνων τούρκικης επικυριαρχίας – και αρκετές είναι σλάβικης, αλβανικής και ιταλικής προέλευσης, γιατί κι αυτοί οι λαοί πέρασαν απ’ τα χώματα ετούτα ή και εγκαταστάθηκαν οριστικά.

Τέλος, πολλές είναι κοινές της νεοελληνικής, με μικρές παραφθορές, συντμήσεις, αποκοπές κ.λ.π. σε σχέση με τον τρόπο που εκφέρονται κανονικά.

Να τώρα και μερικά  παραδείγματα προέλευσης  λέξεων: 

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ: γάστρα (απ’ το γαστέρα), κούτλας (απ’ το κότυλος), φ’κάρι (από το θηκάρι), λουβιά (από το λωβοί), λατσούδι (από το ελατίδιον)  

 ΤΟΥΡΚΙΚΗ: βιλαέτι, καζαντάω, μπακίρι, κιτάπι  

 ΣΛΑΒΙΚΗ: τσοκάνι, γκιόσα, γκλαβανή, γκουστέρα, βερβερίτσα  

ΑΛΒΑΝΙΚΗ: βίτσα, αγκορτσιά, λούτσα, κατσίκι   

ΙΤΑΛΙΚΗ-ΛΑΤΙΝΙΚΗ: ίσκα, καβαλίνα, καζιάκα, τσέρκι, βαρέλα  

ΒΛΑΧΙΚΗ: στουρνάρι, σεγκούνι, στρούγκα, μιλιόρι  

Τελειώνοντας αυτό εδώ το εισαγωγικό σημείωμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σουβαλιώτη στην καταγωγή, γιατρό και λογοτέχνη Γιώργο Ε. Γεωργούση για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε και να επισημάνω, ότι οι περισσότεροι από εκείνους που υπήρξαν πηγές άντλησης του υλικού για τη συγγραφή αυτού του πονήματος, δεν υπάρχουν πια στη ζωή και ετούτη η προσπάθειά μου, είναι ένας φόρος τιμής προς αυτούς….

Α
αβανιά	κατηγορία, συκοφαντία
αβάντα	υποστήριξη, πλεονέκτημα (από το ιταλ  αvantare)
αβαρία	ζημιά, τζερεμές
αβασκαίνω	ματιάζω, βασκάνω
αβάσκαμα	μάτιασμα (και αβασκαμός)
αβατσίνωτος	αυτός που δεν έκανε εμβόλιο (βατσίνα)
αβγαταίνω	αυξάνω, συσσωρεύω πλούτο. Αβγάτισμα =αύξηση, συσσώρευση
αβδέλα	βδέλλα, υδρόβιο σκουλήκι με το οποίο κάνουν αφαίμαξη, το βάζουν δε και σε οιδήματα να τα απορροφήσει
αβέρτα	(επιρ.εκφρ.) συνεχώς, άπλετα
αβέρτο(το)	αδιαμόρφωτο μέρος σπιτιού (ιταλ averto=ευρύχωρος)
αβέρτος	ασύδοτος, απεριόριστος, άπλετος
αγάνα	βελόνα σταχυού, κόκκαλο ψαριού
αγγειά	δοχεία. Μτφ: όρχεις (έκφρ αδιαφορίας και απαξίωσης: στ’ αγγειά μ’ κι από πέρα)
αγγλιἀ	σκελίδα σκόρδου, κολοκυθόσπορος, σπόρος καρπουζιού, πεπονιού κλπ
αγκομαχάω	λαχανιάζω, παλεύω με δυσκολία
αγγούτσα	μακρύ ραβδί με πιαστήρι που το χρησιμοποιούν κυρίως οι τσοπάνηδες
αγγώνιασμα	γώνιασμα κτίσματος
αγένωτος	άγουρος, άβραστος, άψητος (στερ α+γίγνομαι)
αγερικό	κακό πνεύμα
αγιόσμος	δυόσμος, ποώδες αρωματικό φυτό
αγκίδα	λεπτή μυτερή σχίζα ξύλου
αγκλίτσα	γκλίτσα, ποιμενικό ραβδί ( από το αγκυλίτσα = μικρή αγκύλη)
αγκόρτσες	καρποί αγκορτσιάς ( σαν μικρά αχλάδια)
(α)γκορτσιά	άγρια αχλαδιά (αλβαν gorice)
αγκούτσα	γκλίτσα, ποιμενικό ραβδί με κεφάλι ξεχωριστό
αγκράφα	πόρπη, συνδετικό ζώνης ή δύο μερών υφάσματος
αγκωνάρι	μεγάλη πελεκημένη πέτρα ειδικά φτιαγμένη για γωνία κτίσματος
αγκωνή	γωνιά δίπλα στο τζάκι, γωνία καρβελιού ψωμιού
αγλέουρας	πολυφαγία βαρυστομαχιά
αγνάντεμα	κοίταγμα από ψηλά, περίβλεψη
αγναντεύω	βιγλίζω, κοιτάω και παρατηρώ από ψηλά
αγνάντια	(επιρ) απέναντι, σε περίοπτο μέρος
αγνάντιο	περίοπτο, ξάγναντο μέρος
αγούρμαστος	αγίνωτος, ανώριμος
αγριομερνό	κρέας κυνηγιού
αγροικώ	βλέπω , καταλαβαίνω
αγύριγος	αγύριστος, αυτός που δεν αλλάζει εύκολα άποψη
αδειάζω	ευκαιρώ
άδειασμα	ευκαιρία, σχόλη
αδεμή	ειδεμή, αλλιώς
αδερφομοίρι	μερίδα κληρονομιάς αδελφών
αδραχτάς	ειδικός ξυλουργός τεχνίτης κατασκευαστής αδραχτιών
αδράχτι	επεξεργασμένο λεπτό ξύλο, συνοδευτικό της ρόκας για το γνέσιμο
αδρίμωμα	ερεθισμός δέρματος , σπυριού, οιδήματος κ,λ,π, (ίσως εκ του δριμύς)
αδριμώνω	ερεθίζομαι (επί σπυριών, εκζεμάτων, οιδημάτων κ.λ.π.). Συνήθως σε γ’ ενικό
αερογάμης	γερακοειδές πτηνό που κάθεται ακίνητο στον αέρα με ελαφρύ φτερούγισμα
αζάτ(ι)κος	αχαλίνωτος, άτακτος ( και αζάπικος) . Από το τούρκ azap=απεριόριστος, ατίθασος
αζούρι	μπλέ χρώμα για υφαντά (από το πέτρωμα αζουρίτης σε μπλε χρώμα από το Αφγανιστάν)
αθέρας	πολύ κοφτερή κόψη μαχαιριού, σουγιά κ.λ.π.,απόληξη σταχιού, αγάνα (από το αρχ αθήρ)
άϊστι	(προστακτ.) πηγαίνετε
αϊταίριασμα	συνταίριασμα, ένωση
ακαθέριγος	ακλάδευτος, ακαθάριστος
ακαπίστρωτος	ανεξέλεγκτος, χωρίς χαλινάρι
ακέρδευτος	ασυναγώνιστος, ανίκητος
άκιωτος	ασυμπλήρωτος
ακκλησιά	εκκλησία
ακόνι	πέτρα για τρόχισμα. Μικρό φιδάκι (λέγεται και η έκφραση: αν σε τσιμπίσει το ακονάκι, ετοίμασε το σαβανάκι, υπογραμμίζοντας την επικινδυνότητά του)
ακουμπέτι	τέλος πάντων, και στη συνέχεια , και παρακάτω
άκριγος	αμίλητος, άνθρωπος στριφνός
ακρισάριγος	ακοσκίνητος, αυτός που δεν πέρασε κρισάρα
αλακάπα	(επιρ) παραμάζωμα, ακίνητος ( από το ιταλ ala cappa = αιφνιδιαστικά)
αλαμπουρνέζικος	δυσεξήγητος, ξενικός, παράξενος
αλάνταβος	απρόσεχτος, τραχταμέλης, επιπόλαιος
αλαταριά	βραχώδες μέρος που το αλατίζουν οι τσοπάνηδες για να ''αρμυρίζουν'' τα ''πράματα''
αλατολόϊ	αλατιέρα
αλαφρομάρα	επιπολαιότητα
αλαφρός	επιπόλαιος
άλειμμα	σοβάτισμα, επάλειψη
αλειψό	ψωμί χωρίς προζύμι
αλέστα	(επιρ) σούζα , απίκο, επί ποδός, εν εγρηγόρσει
αλιά	(επιρ)αλλοίμονο. (εκφρ αλιά κι αλλοίμονο)
αλιμπερτά	(επιρ εκφρ) ανοιχτά, ελεύθερα, χωρίς περιορισμό (Γ. Αυγέρης)
αλλαλιάζω	φωνἀζω  δυνατά, διαλύω με φωνές ή ξύλο κάποιον
αλλάλιασμα	αιφνιδιασμός, ανελέητο χτύπημα
αλλαξιά	φορεσιά, σετ εσωρούχων
αλλαξοσπορά	αμειψισπορά, συνήθως σπορά μια φορά στάρι και την άλλη καλαμπόκι, για να μην ‘’αδυνατίζει’’ το χωράφι
αλλαξοφάϊ	αλλαγή φαγητού
αλλαφάνταλος	απρόσεχτος, αλλοπαρμένος, ασταθής
αλμπάνης	πεταλωτής
αλμπάνικο(το)	πεταλωτήριο
αλμυρίζω	παίρνω γεύση από κάτι τρώγοντας μικρή ποσότητα
αλογόμυγα	είδος ιδιαίτερα σκληρής και ανθεκτικής μύγας που προσκολάται στα ιπποειδή
αλ’πομάτης	αυτός που έχει αλεπουδένια μάτια
αλ’ποτίναγμα	βροντοκοπάνημα
αλ’ποτινάζω	βροντοκοπανάω κάτι ή κάποιον
αλ’πότρυπα	είσοδος φωλιάς αλεπούς
αλτίμι	εξαίσιο στην κορμοστασιά (κυρίως επί ζώων)
αλύσια	στολίδια που τα κρέμαγαν στο στήθος
αλυσίβα	σταχτόνερο για πλύσιμο ρούχων ή για Παρασκευή μελομακάρονων. Μτφ το πολύ ζεστό πόσιμο νερό
αλυχτάω	γαβγίζω
αλύχτημα	γάβγισμα (μτφρ δυνατή ανθρώπινη κραυγή)
αλφαδιασμένος	ευθυγραμμισμένος (μτφρ  ο μεθυσμένος αλλά και ο είρων)
αμάδα	πλακουτσωτή πέτρα (χρησιμοποιούταν κυρίως για παιδικό παιγνίδι, οι περίφημες ''αμάδες'')
αμάκα	δωρεάν, τζαμπαρία (και ο διαπρέπων στην αμάκα: αμακαδόρος)
αμάλαγος	απείραχτος
αμάλιαγος	χωρίς μαλιά (επί πτηνών χωρίς πούπουλα), σπανός άδενδρος τόπος (και αμάλη)
αμανάτι	ενέχυρο
αμάντρωτος	απερίφραχτος
αμαρκάλιστη	αγονιμοποίητη, παρθένα, (κυρίως επι ζώων)
αμάτιαγος	αυτός που δεν βασκαίνεται
αμάχη	κόντρα, εναντίωση
αμέτι-μουχαμέτι	με κάθε μέσον, έτσι κι αλλοιώς
αμμούδα	χωράφι με αμμώδες έδαφος κατάληλο για αμπελοκαλλιέργεια
αμούντος	αυτός που πήγε χαράμι, άδικα
αμούριος	δύστροπος (κυρίως επι δύστροπων ζώων). Τη λέξη την άκουσα για πρώτη φορά από τον γέρο-Λουκά τον Κοντογιαννιό, στις αρχές της δεκαετίας του ‘60
άμπακας	πολυφαγία, κατήφορος
αμπάρι	ξύλινο μεγάλο κιβώτιο για αποθήκευση δημητριακών, αλευριού κ.λ.π
άμπλας	μικρή πηγή στο χώμα
αμπολή	φράγμα σε διασταύρωση νεραύλακων (από το εμβολή)
αμπουριά	στενό πέρασμα σε οικόπεδο,πορτούλα (από το  πόρος)
αναβατσιάλιασμα	ανακατωσούρα, ομαδικό αλύχτημα σκυλιών (και αναβατσιαλιασμάρα)
αναβλητσιάζω	ανακατεύω λάσπες, βρωμιές κ.λ.π
αναβόλα(η)	μικρός τοίχος (ξερολιθιά) που κρατάει το χώμα κατηφορικού χωραφιού (κυρίως στα ορεινά χωράφια)
αναβολιός	τυφλοπόντικας, ασπάλακας  (και ανεβολιός)
αναγκαβέλος	απότομο χτύπημα, ξάφνιασμα (έκφρ: του ήρθε αναγκαβέλος)
αναγκάζω	βιάζομαι (έκφρ: ανάγκασε, θα μας πιάσει ο καιρός)
αναγλύνιασμα	λάσπωμα
αναδεξιμιός	βαφτισιμιός
ανακάτωμα	τάση για εμετό
ανακαψίλα	καούρα στο στομάχι κυρίως από βαρύ φαγητό
αναλαμπή	μικρό διάλειμμα σε χιονόπτωση ή βροχόπτωση που συνήθως προμηνύει  μεγαλύτερη σφοδρότητα (έκφρ: ο βλάχος την αναλαμπή σκιάχτηκε)
αναλιγώνω	λειώνω, δυαλύω μέταλα κυρίως με φωτιά. Υποφέρω από μεγάλη ζέστη
ανάλλαγος	ο πρόχειρα ντυμένος
ανάμα	το κρασί της μετάληψης
αναμέλα	το τύμπανο του αυτιού (έκφρ: μου πήρε τις αναμέλες)
ανάντιος	εχθρός, βλαβερός
αναπιάνω	φτιάχνω το προζύμι με νερό κι αλεύρι για ψωμί
αναποδιά	κακοτυχία
αναποδιασμένος	κακότροπος
ανάρια	(επιρ) αραιά, σιγά
αναριεύω	αραιώνω(κυρίως επι σπαρμένων, φυτεμένων)
ανάρμεγο	ζώο που δεν έχει αρμεχτεί
αναφακάς	όρεξη, ψωμί της χρονιάς (έκφρ: του έκοψε τον αναφακά)
αναφταρωμέμος	θορυβημένος, ξεσηκωμένος
αναχαράζω	αναμασάω την τροφή, μυρηκάζω (κυρίως επι ζώων και το ρήμα πάντα σε τρίτο πρόσωπο)
αναψασμένος	διψασμένος
ανεβατίζω	φουσκώνω, παπαρώνω
ανεβατιστός	ζυμωτός, φουσκωτός
ανεβατό	ψωμί που πιάστηκε με προζύμι
ανέβγαλτος	άβγαλτος, ντελικανής, ακοινώνητος
ανέμη	εργαλείο της υφάντρας
ανέμ'κα	έμεινα
ανεμοσούρι	σώριασμα χιονιού, μέρος που μαζεύει πολύ χιόνι
ανεμοτούρλιασμα	φασαρία, σκόρπισμα αντικειμένων
ανεμούρα	πολύ δυνατός άνεμος
ανεμοχαλίζει	φυσάει και ρίχνει ψιλό χιόνι
ανεμοχάλισμα	ψιλό χιόνι με ξεροβόρι
ανεχόρταγος	αχόρταγος
αντάμα	μαζί
ανταμ(ι)κός	συνεταιρικός
ανταμώνω	συναντώμαι, ενώνω, σμίγω (κυρίως επι κοπαδιών γιδοπροβάτων)
αντάρα	ομίχλη , πούσι
αντάριασμα	πύκνωμα ομίχλης, συννέφιασμα
ανταρούλα	καταχνιά
αντεικιάζω	σημαδεύω, διακρίνω, συγκεντρώνω κάπου το βλέμμα μου
αντένω	υποχωρώ
αντέρωμα	τέντωμα του σώματος
αντερώνομαι	ανακλαδίζομαι, τεντώνομαι
αντέστε	(προστακ) κοπιάστε, ελάτε
άντζα	το πίσω κόκκαλο της κνήμης
αντζοκόβω	κόβω τις άντζες, ακινητοποιώ
αντί	εξάρτημα του αργαλειού όπου τοποθετείται το στημόνι
αντίκφα	(επιρ) κόντρα, απέναντι
αντικ'φάει	κάνει αντίλαλο
αντιλογιώμαι	απαντάω
αντιπροψές	παραπροχθές
αντίσκαστος	εντελώς ίδιος, όμοιος
αντιστυλιώνομαι	βάζω κόντρα, αντιστέκομαι, εναντιώνομαι
αντιφκιασμένος	ακριβώς ίδιος
αντράλα	ζάλη, ντράλα
αξαίνω	αυξάνω, μεγαλώνω, συσσωρεύω
αξέβγαλτος	ακοινώνητος, άβγαλτος
απαγαδιάζει	μαλακώνει, σταματάει ο πόνος
απαγάλια	(επιρ) σιγά-σιγά
απαγγειάζω	βρίσκω μέρος  για να προφυλαχτώ από κρύο, βροχή κ.λ.π
απαγγερό	μέρος όπου δεν φυσάει
απαές	άσχετος, άχρηστος, ανειδίκευτος
απάκια	πλαϊνά της μέσης, νεφραμιά
απαλαγό	μαλακό φρέσκο ψωμί
απαντέχω	προσδοκώ
απάντημα	συνάντηση
απαντοχή	προσδοκία
απαρατημένος	διαζευγμένος
απαρατιώμαι	παίρνω διαζύγιο
απάχνιστος	χωρίς φαΐ στο παχνί
απέθαντο	πολύ γερό πράγμα (ύφασμα κ.λ.π)
απείκασμα	αντίληψη
απερολόγητος	άχρηστος απερίγραπτος
απίδι	είδος αχλαδιού
απιδιά	αχλαδιά
απιθαμή	πιθαμή (το άνοιγμα μεταξύ αντίχειρα και μεσαίου δακτύλου)
απίκ'πα	(επιρ) μπρούμυτα
απίστομα	(επιρ) με το πρόσωπο κάτω
απιστομάω	πέφτω κάτω, λιποθυμώ (και απ'στομάω)
απιστομισμένος	αναποδογυρισμένος, ριγμένος κάτω
άπλα	ευρυχωρία
απόδετος	ξυπόλητος
αποδιαλέουρο	ξεδιαλεγμένο, υπόλοιπο
αποήλα	ενοχλητικό και επικίνδυνο αεράκι
αποηλός	βλάκας, κουτός
απόθαμπα	(επιρ) χαράζοντας
αποειάζει	φυσάει ελαφρύ αεράκι συνήθως ψυχρό. Αχολογάει ο τόπος από κρότους φωνές κ.λ.π
απόειο	απόγειο, ελαφρύ αεράκι ενοχλητικό (και απόϊ)
αποκαημένος	ντροπιασμένος
αποκάνω	κουράζομαι πολύ, εξαντλούμαι
αποκόβω	σταματάω το μητρικό γάλα (κυρίως επι ζώων)
αποκομμένος	ξεκομμένος, στερημένος το μητρικό γάλα
αποκοντριασμένος	ιδιότροπος, απλησίαστος (από το υπο+χόνδριος)
αποκορά	υπόλοιπο κομμένου δένδρου (από+κουρά)
αποκουτουράδα	τόλμημα
απόλαμπρα	(επιρ) μετά το Πάσχα
απολάω	αφήνω, σχολάζω, (επί ψωμιού: ωριμάζω)
απόλυση	σχόλασμα εκκλησίας
απολυσιά	αχαλίνωτη συμπεριφορά
απομαζώνω	μαζεύω και τα τελευταία. Απομάζωμα = κατακάθι (και μτφρ ελεεινός)
αποπαίρνω	μαλώνω κάποιον έντονα
απόπατος	αποχωρητήριο
αποπατώ	αφοδεύω
απόρριμα	νεκρό έμβρυο
απορρίχνω	αποβάλω το έμβρυο
απόσκιο	μέρος που δεν το βλέπει ο ήλιος
αποσταίνω	κουράζομαι
αποσταμάρα	κούραση
απόσωμα	υπόλοιπο φαγήτου και κυρίως ποτού
αποσώνω	λιγοστεύω, τελειώνω την ομιλία μου
αποτάζω	αποχτάω, εκπληρώνω, καταφέρνω
αποταχιά	(επιρ) χθες το βράδυ
αποτώρα	(επιρ) προ ολίγου (λέγεται και: απ'τα από τώρα)
αποφορά	άσχημη μυρωδιά σώματος ή ρούχων από απλυσιά
απἰστομος	σκεπτικός, μελαγχολικός, δύσθυμος
αράδα	σειρά, γραμμή
αράθυμος	ευέξαπτος
αραλίκι	ηρεμία, χρονική επάρκεια
αραποσίτι	καλαμπόκι
άρατα-πύρατα	(επιρ εκφρ) πολύ μακριά, εξαφανισμένα
άραχλος	μαύρος, άσχημος, αραχνιασμένος
αρβάλι	συνέχεια, χωρίς σταματημό (εκφρ: αυτός το πάει το τσιγάρο αρβάλι)
αρβάλια	λαβές χάλκινου σκεύους
αργάζω	κατεργάζομαι δέρμα, χτυπάω, ταλαιπωρώ
άργασμα	κατεργασία δέρματος, χτύπημα σώματος (έκφρ: του το άργασε το τομάρι απ'το ξύλο)
αργασμένος	επεξεργασμένος
άργεμα	αραίωμα κυρίως σπαρμένου καλαμποκιού
αργεύω	αραιώνω
άργητα(η)	καθυστέρηση
αργοστόλιστος	καθυστερημένος
αρεσιά	προτίμηση
αριάνι	αραιή τσιμεντοκονία (και γιαγλί)
αρίλογος	αραιοσπαρμένος
αρκανιάζομαι	πιάνομαι σφιχτά από κάπου, παλεύω, τσακώνομαι με κάποιον
αρμακάς	σωρός πετρών στην άκρη του χωραφιού
αρματωσιά	εξοπλισμός κουδουνιών γιδοπροβάτων.  Σύνολο κοσμημάτων.  Σύνολο ατομικού οπλισμού
άρμη	γάλα με αλάτι και νερό που μπαίνει στο βαρέλι τυριού
αρμολάϊ	μικρό λαγουδάκι
αρμυρίζω	αλατίζω, δοκιμάζω κάτι
αρνάδα	θηλυκό αρνί απογαλακτισμένο μέχρι ενός έτους
αρνάρι	λίμα για τρόχισμα μαχαιριών, εργαλείων κ.λ.π
αρναρίζω	λιμάρω, τροχάω
αρνάρισμα	λιμάρισμα,, τρόχισμα
αρούπωτος	αχόρταγος, αγέμιστος
αρποκολάω	πιάνω σφιχτά
αρποκολιέμαι	σφιχτοκρατιέμαι
αρταίνομαι	τρώω αρτύσιμο, δεν νηστεύω
άρτυμα	όχι νηστίσιμο φαγητό
αρύς	αραιός, αραιοσπαρμένος
ασαρωσιά	ακαταστασία, ασκουπισιά
ασβεστόγουρνα	μεγάλος λάκκος για κατάσβεση ασβέστη
ασημοχόρτι	μικρός θάμνος
ασκέρι	οικογένεια, σύνολο ανθρώπων
ασκί	σκεύος μεταφοράς υγρών από τομάρι ζώου
ασκοτούριαστος	ο χωρίς έγνοιες
άσογος	ακοινώνητος, αυτός που δεν είναι από καλή γενιά
ασπροβόλημα	λαμπικάρισμα
ασπρόεια	χωράφια με άσπρο χώμα
ασπροκώλα	σουσουράδα, σεισοπυγίς
ασπρομάτιασμα	ασθένεια των γιδιών
ασπρούδες	μεγάλα  ασπροκίτρινα κρασοστάφυλα
αστεριά	φυτό της οικογενείας του μέλεγου
αστομώνω	χάνω την κόψη μου, στομώνω
αστόμωτος	ελεύθερος, απεριόριστος
αστοχάω	ξεχνώ
αστοχισμένος	ξεχασμένος (και αστοχημένος)
αστραπόβολο	κεραυνοβόλημα
αστρέχα	γείσωμα σκεπής (σλαβ  streha)
αστρίτης	είδος φιδιού
ασφακιά	θάμνος με έντονη μυρωδιά
ασφάλαγγας	μεγάλη αράχνη
ασωπάνιστος	αφοδράριστος, άντυτος, ( και ασωπάνωτος)
ατάγιστος	αυτός που δεν έφαγε
α(ν)τζούδι	είδος αγγουριού
ατσάκιστος	καλοσιδερωμένος, άνθρωπος καλοντυμένος
ατσίγγανος	λιγόφαγος, επιλεκτικός, ''μη μου άπτου''
ατσοκάνιστος	αυτός που δεν ευνουχίστηκε
αυτούϊα	αυτού δα
αϋφαντής	αράχνη
αφαλοκόβω	χτυπάω κάποιον καίρια. Αποχωρίζομαι (έκφρ: το ‘χει στ’ αφαλόκομμα)<ομφαλός+κόπτω
αφάντιασμα	εγωϊσμός, ψωροϋπερηφάνεια. Ξωτικό
αφορμίζω	μολύνομαι σε πληγή (και κακοφορμίζω)
αφσιά	το χώμα κάτω από τα έλατα. Κατάληλο για γλάστρες αλλά και περιβόλια
αχαμναίνω	ασχημίζω
αχαμνός	κακοσουλούπωτος, αδύνατος
αχάραγα	(επιρ) πριν την αυγή
άχνα	αναπνοή
αχταρμάς	συλλογή διαφορετικών αντικειμένων
αχυρώνα	αποθήκη για άχυρο, σανό, τριφύλλι κ.λ.π
αψώμωτος	άγουρος, αγίνωτος

Σας στέλνω το πόνημά μου ''Γλωσσάρι Ντοπιολαλιάς Σουβάλας Παρνασσού'', προκειμένου να το δημοσιεύσετε στο ιστολόγιό σας.

Αναπόφευκτα το Γλωσσάρι αυτό, έχει παραλείψεις είτε σε ιδιωματικές λέξεις και εκφράσεις, είτε σε διαφορετικές ερμηνείες, σε λανθασμένες επεξηγήσεις κ.λ.π.

Γιά την πληρέστερη ενημέρωσή του είναι δεκτή κάθε παρατήρηση συγχωριανού μας που θα το διαβάσει.

Με εκτίμηση

Γιάννης Αθ. Λαγός