Το Ψωμί…

Η μάνα με μάλωνε συχνά. Μια από τις φορές που θυμάμαι, είναι όταν με είδε να πετάω το υπόλοιπο μιας φέτας ψωμιού στα τσουκνίδια....

«Μη σε ξαναδώ, μου λέει, να πετάς ψωμί. Αν θέλεις να πετάξεις, να το πετάξεις, αφού το φιλήσεις πρώτα. Κι αν το πετάξεις μετά, να το πετάξεις στα κεραμίδια.» Κάθε φορά, λοιπόν, που έκανα αυτή την πράξη, ασπαζόμουνα το απομεινάρι του ψωμιού και το πέταγα σε μια στέγη, από κεραμίδια στον κάμπο, από μαυρόπλακες στο ορεινό μας χωριό. Βεβαίως, πρέπει να πω ότι θεωρούνταν κακό να τρως μετά τη δύση του ήλιου.

Στο χωριό μας σε όλα τα χωριά, θαρρώ, όταν αναφέρονταν ο κόσμος στο φαγητό, χρησιμοποιούσαν τη λέξη ψωμί. «Μην τρως ψωμί σε ξένα σπίτια», μας έλεγαν μανάδες και εννοούσαν φαγητό. Θυμάμαι ένα ξάδελφό μου να παραβιάζει αυτή τη συμβουλή της μάνας του. Όταν η μάνα του του υπενθύμισε αυστηρά τη συμβουλή της, εκείνος απάντησε «φαγητό έφαγα, όχι ψωμί»! Αυτή την ιστορία την είπε η Βούλα, η γυναίκα μου, στους μαθητές της στο Λύκειο και κοιτιόντουσαν μεταξύ τους, μην μπορώντας να καταλάβουν…

Η φράση «φάγαμε ψωμί κι αλάτι» χρησιμοποιείται μεταξύ προσώπων που τους συνδεέι ειλκρινής φιλία και σημαντικές εμπειρίες και βιώματα. Ψωμί κι αλάτι, φυσικά δεν τρώει κανένας…

Λένε στο χωριό μου πως οι ταλαίπωροι Ιταλοί φαντάροι που είχαν ξεμείνει από τρόφιμα φώναζαν απεγνωσμένα «Πουτζομί, πουτζομί»…Με την ευκαιρία να πω ότι όταν ήρθαν οι πρώτοι ταλαίπωροι Αλβανοί «λαθραίοι» το 1990-91, δεν φώναζαν «ψωμί» (bukë) αλλά «δουλειά» (punë)…

Όταν ρογιάζονταν οι τσομπαναραίοι, τ’ Άι Γιώργη και τ’ Άι Δημήτρη, η συμφωνία πάντοτε ήταν το χρηματικό ποσό συν «το ψωμί κι ένα ζευγάρι άρβυλα». Με το «ψωμί» εννοούνταν φυσικά η διατροφή. Παλιότερα «τσαρούχια» λέγανε κατά τη συμφωνία. Εννοείται όλα αυτά με τον «λόγο», δίχως χαρτιά.

Όλες οι κατηγορίες του πληθυσμού, μέχρι και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, τουλάχιστον στον αγροτικό χώρο, κάθε φθινόπωρο μεριμνούσαν για το ψωμί της χρονιάς, Όποιος το έβαζε, σε αλεύρι φυσικά, ξένοιαζε, ήταν, τρόπον τινά, τυχερός… Πολύ συχνά πολλές κατηγορίες ανθρώπων πληρώνονταν σε αλέυρι. Από τους μαστόρους, όταν δουλέυανε στον κάμπο, μέχρι τους κυρατζήδες που «νοίκιαζαν» τα φορτηγά τους ζώα για το αλώνισμα. Πληρωμές σε είδος…

Σ’ εμάς τους κτηνοτρόφους απαραίτητο ψωμί ήταν κι αυτό για τα σκυλιά, το σκυλοψώμι. «Πλουβούκου», το λέμε στα Βλάχικα. Το σκυλοψώμι γίνονταν από πίτουρα και ψήνονταν κανονικά στον φούρνο, όπως το ψωμί. Θυμάμαι τη μάνα μου να βάζει φωτιά στο φούρνο περισσότερες φορές για σκυλοψώμια παρά για ψωμί. Κάθε κοπάδι, ας ποούμε τριακοσίων προβάτων, έπρεπε να έχει τουλάχιστιν τρία σκυλιά.

Δεν υπήρχε, φυσικά, σπίτι δίχως φούρνο, Τους φούρνους τους κατασκεύαζαν συνήθως γυναίκες στο χωριό μας. Τον τελευταίο φούρνο στο σπίτι μας τον κατασκεύασε η θεία μου Πολυξένη, γυναίκα του αδερφού του πατέρα μου Τάκη. Αυτό έγινε στη δεκαετία του 1980. Χαλάστηκε, όταν αργότερα άρχισε να έρχεται έτοιμο ψωμί από την Πυρσόγιαννη, την Κόνιτσα και αλλού. Σήμερα σώζεται, αν δεν κάνω λάθος, ένας τέτοιος φούρνος μονάχα.

Να θυμίσω, επίσης, ότι το αλεύρι, κατά συνέπια και το ψωμί, δεν γίνεται μόνον από σιτάρι και καλαμπόκι. Σε δύσκολους καιρούς, ας πούμε στην κατοχή, άλεθαν για παράδειγμα και τα βελανίδια.

Επειδή το αλεύρι ήταν βασικό και δυσεύρετο αγαθό παλιότερα, οι μυλωνάδες ήταν προνομιούχοι. Ήταν βέβαια και επιρρεπείς στο «πείραγμα» του κανταριού, εξού και οι τοιχογραφίες στους νάρθηκες των ναών που τους απεικονίζουν με τη μυλόπετρα και το καντάρι στην κόλαση…Η ιστορία, όμως, των μύλων και των μυλωνάδων απαιτεί ξεχωριστή πραγμάτευση.

«Θα πούμε το ψωμί ψωμάκι», λέμε όταν επίκεινται οικονομικές κρίσεις και δύσεχτοι καιροί. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα έρθουν τέτοιοι. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι σε τούτο τον πλανήτη που δεν λένε μόνο το «ψωμί ψωμάκι» αλλά και το «νερό νεράκι».

Λέμε «ο χορτάτος δεν μπορεί να καταλάβει τον πεινασμένο». Η σοφία του λαού, λέμε επίσης. Μήπως αυτός ο λαός αλλάζει και ξεχνά αυτά που πέρασε. Μήπως;

 

Πηγή: fb / Vasilis Nitsiakos

         

                    Επιμέλεια  - Ανάρτηση:  Αλέκος Ι. Βαλάσκας