Ο Δεκέμβρης στην ελληνική λαογραφία

Ο μήνας Δεκέμβριος αντιστοιχεί στον αρχαίο ελληνικό μήνα Ποσειδεών, που ήταν ο αττικός μήνας του χρονικού διαστήματος 12 Δεκεμβρίου με 10 Ιανουαρίου...

Αυτόν τον μήνα σύμφωνα με τις δοξασίες των Αρχαίων Αθηναίων, ο Ποσειδώνας με την Τρίαινά του, το σύμβολο της δυνάμεως και εξουσίας, συντάρασσε τις θάλασσες και προκαλούσε μεγάλες τρικυμίες όταν θύμωνε μαζί τους’ γεγονός που φοβούνταν ιδιαίτερα για τα ταξίδια τους οι ναυτικοί.

Κατά τα αρχαία χρόνια, τον αντίστοιχο μήνα Ποσειδεών τελούνταν σημαντικές λατρευτικές γιορτές: η Πληροσία εορτή με θυσία ζώων προς τιμήν του Διός τα Ποσείδεα: εορτή προς τιμήν του Ποσειδώνος ως θεού της υγρασίας και της βλαστήσεως τα Διονύσια «κατ’ αγρούς» στους δήμους της Αττικής, με πομπή, χορούς και θεατρικές παραστάσεις, προς τιμήν του Διονύσου (έπρεπε να πηδούν και να χορεύουν πάνω σε φουσκωμένα και λαδωμένα ασκιά) η Αλώα: αγροτική εορτή προς τιμήν της Δήμητρας, της Κόρης και του Διονύσου, για την ευόδωση της βλαστήσεως (μεταφορά μεγάλων πήλινων φανών από γυναίκες τη νύκτα και στήσιμο τους στα χωράφια).

Ρωμαϊκή εποχή

Η ετυμολογία Δεκέμβριος από το το λατινικό decem (δέκα), λόγω της θέσης που είχε στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο, ως δέκατος μήνας του έτους (παράλληλα, είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο και έχει 31 ημέρες). Επίσης ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κόμμοδος ονόμασε το Δεκέμβριο «Αμαζών» προς τιμή μιας γυναίκας, που είχε την προσωπογραφία της ως Αμαζόνα πάνω στο δαχτυλίδι του. Οι Ρωμαίοι είχαν δύο σημαντικές γιορτές τον Δεκέμβριο, τα παγανιστικά έθιμα των οποίων επιβίωσαν έως τον 12ο αιώνα μ.Χ.:

Τα Σατουρνάλια, προς τιμή του θεού Σατούρνους (ο Κρόνος των Ελλήνων), ήταν γιορτή χαράς και ξενιασιάς, όπου εκτός από τις καθιερωμένες θυσίες, κυρίαρχη θέση είχαν η ανταλλαγή δώρων και τα τυχερά παιγνίδια. Διαρκούσαν από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου. Ακολουθούσαν στις 25 Δεκεμβρίου τα Βρουμάλια, γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου, όπου τιμούσαν τον Ήλιο, που ως θεότητα του φωτός ταυτιζόταν με τον Μίθρα των Περσών. Και στις δύο γιορτές θυσίαζαν χοίρους, τους οποίους στη συνέχεια κατανάλωναν.

Σύγχρονη εποχή

Μεταξύ της 21ης και 22ης Δεκεμβρίου ο ήλιος μπαίνει στο ζώδιο του Αιγόκερω και αρχίζει επίσημα ο χειμώνας. Η μέρα αυτή, δηλαδή η 22η Δεκεμβρίου, έχει τη μικρότερη διάρκεια από όλες τις μέρες του χρόνου και η νύχτα της 22ης Δεκεμβρίου έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια – το «χειμερινό ηλιοστάσιο». Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις λιγότερες ώρες φωτός στο βόρειο ημισφαίριο και τις περισσότερες ώρες φωτός στο νότιο ημισφαίριο. Ο Δεκέμβρης πάντα ξεκινά την ίδια μέρα της εβδομάδας με τον Σεπτέμβριο.

Λαϊκά ονόματα του μήνα

Νικολοβάρβαρα (γιατί στις 4 γιορτάζουμε τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας και στις 6 του Αγίου Νικολάου) Χριστουγεννάς ή Χριστουγεννάρης ή Χριστουγεννιάτης (γιατί στις 25 γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα) ποντιακή ονομασία: Χριστιαναρτς (Δεκέμβρης) Σινιντρέ (Αρβανίτικα) Άσπρος μήνας ή Ασπρομηνάς, και Χιονιάς στη Μεσσηνία επιθυμούν πολλά χιόνια την ημέρα των Χριστουγέννων, που τα ονομάζουν Χριστόχιονα.

ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ

Επιδιόρθωση στάβλων Καθάρισμα χωραφιών από θάμνους. Φυτεύουμε κρεμμυδάκια. Σκέπασμα κυψελών. Αρχίζει η γαλακτοπαραγωγή – άρμεγμα ζώων. Τελειώνει το καθάρισμα του κρασιού κι ανοίγουν τα βαρέλια.

Στο καλαντάρι του λαού μας ο Δεκέμβριος θεωρείται ιδιαίτερα «γιορτινός» λόγω των πολλών θρησκευτικών εορτών του όπως του Αγίου Διονυσίου στις 17 του μήνα. Ο Δεκέμβρης ονομάζεται, μεταξύ άλλων, και «κυρ Λευτέρης» από την γιορτή του αγίου Ελευθερίου στις 15 του μήνα που χαρίζει «καλή λευτεριά» στις έγκυες γυναίκες. Στης αγίας Άννας, στις 9 του μήνα, «η μέρα παίρνει ανάσα», ενώ στις 12, στην εορτή του αγίου Σπυρίδωνα «η μέρα παίρνει ένα σπυρί», αρχίζει δηλαδή να μεγαλώνει. Στις αρχές, όμως, του μήνα έχουμε τα «Νικολοβάρβαρα» οπότε «κάνει νερά και χιόνια» όπως λέει ο λαός μας, ενώ οι ναυτικοί συμπληρώνουν: «Τ’ αϊ-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια».

Άλλες παρόμοιες παροιμίες αναφέρουν επίσης ότι «Η αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), ο αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο αϊ-Νικόλας παραχώνει». Σύμφωνα με τον λαογράφο Γεώργιο Ν. Αικατερινίδη: «…οι γιορτές της αγίας Βαρβάρας, του αγίου Σάββα και του αγίου Νικολάου (4,5 και 6 Δεκεμβρίου) παρουσιάζουν μια αγιωνυμική ενότητα. Ενότητα χρονική, που δημιουργείται από τις συνήθως ακραίες καιρικές συνθήκες τις μέρες αυτές: «Τ’ Αγιονικολοβάρβαρα, ή βρέχει ή χιονίζει», λέγουν στη Σίφνο. Την κλιμακωτή επέλαση του κρύου εκφράζει παραστατικά και ο ποντιακός λόγος: «άε-Βάρβαρα φύσα, άε-Σάββα βρέξαν, άε-Νικόλα σόντσον (χιόνισε)». Υπάρχουν όμως και αντίθετες δοξασίες, ότι τότε μπορεί να επικρατεί και καλοκαιρία: «Τα Νικολοβάρβαρα κι οι τοίχοι βράζουν» (Χίος)».

Έθιμα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου)

Σε πολλές πόλεις της Μ. Ασίας «φτιάχνουν μια μεγάλη μελόπιτα, που την τοποθετούν στο τρίστρατο της γειτονιάς. Εκεί πηγαίνει ο ιερέας να την ευλογήσει. Κατόπιν, η νοικοκυρά κόβει την πίτα και τη μοιράζει στους περαστικούς». Η έκθεσις στο τρίστρατο και η προσφορά στον κόσμο θυμίζει τα δείπνα της αρχαίας θεάς Εκάτης, που τη λάτρευαν ιδιαίτερα στη Μ. Ασία ως «τριοδίτιν» και «ενοδία» θεά.

Έθιμα της γιορτης του Αϊ Νικόλα (6 Δεκεμβρίου)

Ως αντίστοιχος με τον αρχαίο θεό Ποσειδώνα, που λατρευόταν αυτόν τον μήνα, μπορεί να θεωρηθεί ο Άγιος Νικόλαος, προστάτης της θάλασσας, ο οποίος τον αντικατέστησε στην πίστη του λαού. Οι Χριστιανοί ναυτικοί μας θεωρούν ότι οι δύσκολες ώρες της θάλασσας οφείλονται στον θυμωμένο άγιο Νικόλαο που είναι αγριεμένος μαζί τους. Για να τον εξευμενίσουν ρίχνουν στα τρικυμισμένα νερά λάδι από το καντήλι του Αγίου, κόλλυβα από αυτά που στέλνουν στην εκκλησία την ημέρα της γιορτής του, ψίχουλα, άρτο ή και μια μικρή εικόνα του. Τα σκορπούν στη θάλασσα και λέγουν: «Αϊ Νικόλα μου, και πάψε την οργή σου!»

Μία «σύγχρονη» ναυτική παράδοση για τον Αϊ Νικόλα τον Κυβερνήτη απ’τη θαλασσινή Μάνη: «Τα καράβια και τα καϊκια, στα παλιά χρόνια, ταξίδευαν χωρίς τιμόνι (μόνο σε γαληνεμένη θάλασσα). Τη συγκοινωνία από το Διακόφτι στα Βάτικα, απέναντι, την έκανε ένας περάτης, άγνωστος, που δεν ήταν ντόπιος. Κάθε φορά όμως που σηκωνόταν τρικυμία (πολύ συχνά), το καράβι, χωρίς τιμόνι, τσακιζόταν στους βράχους και οι άνθρωποι πνίγονταν. Ο περάτης όμως δεν πάθαινε τίποτε και κάθε φορά παρουσιαζόταν με νέο καράβι. Ήταν δαίμονας που χαιρόταν για το κακό των ανθρώπων. Ώσπου κάποτε μπήκε επιβάτης και ένας γεράκος, με άσπρα μαλλιά και γένια. Κρατούσε και στο χέρι του ένα παράξενο ξύλο, που πλάταινε προς τα κάτω. Το καΐκι συνάντησε πάλι τρικυμία, οπότε ο γεράκος τρέχει και στερεώνει το ξύλο του στο πίσω μέρος, το κρατάει γερά (ήταν το πρώτο τιμόνι) και κυβέρνησε το πλοίο, ώστε να μην τσακιστεί στα βράχια. Οι άνθρωποι σώθηκαν, κι ο περάτης, από το κακό του εξαφανίστηκε. Την ίδια ώρα εξαφανίστηκε κι ο γεράκος, που ήταν ο άγιος Νικόλαος και νίκησε το δαίμονα, μαθαίνοντας και στους ναυτικούς το τιμόνι.»

Έθιμα της γιορτής του Αγίου Σπυρίδωνα (12 Δεκεμβρίου)

Στις 12 του μήνα, οι Κερκυραίοι τιμούν τον πολιούχο του νησιού, τον Άγιο Σπυρίδωνα. Αυτές τις ημέρες,ολόκληρη η πόλη μοσχοβολά από τους ζεστούς και αφράτους λουκουμάδες περιχυμένους με μυρωδάτο μέλι και κανέλα, μιας και το έθιμο επιτάσσει να είναι το γλύκισμα αυτής της ημέρας. Είναι ένα ιδιαίτερο κομμάτι από την ελληνική παράδοση και τα ελληνικά έθιμα.Την παραμονή της γιορτής του Αγίου Σπυρίδωνα, υπήρχε η ολονυχτία, στην εκκλησία Του. Για να αντιμετωπιστεί, λοιπόν, η κούραση, η νύστα και η ταλαιπωρία της αγρύπνιας, αλλά και για να αντέξουν οι Κερκυραίοι την λιτανεία της επόμενης μέρας, εφευρεθηκε το έθιμο των λουκουμάδων,τους οποίους κατανάλωναν την επόμενη ημέρα ανήμερα της γιορτής του αγίου. Αυτές τις μέρες λοιπόν,τα καντούνια πλημμυρίζουν από το λαχταριστό άρωμα των φρέσκων λουκουμάδων, καθώς οι νοικοκυρές έφτιαχναν λουκουμάδες στα φουρνέλα και τις γκαζιέρες και οι πλανόδιοι πωλητές στις φουφούδες.

Έθιμα της γιορτής του Αγίου Διονυσίου (17 Δεκεμβρίου)

Στις 17 του μήνα γίνεται τριήμερος εορτασμός προς τιμήν του πολιούχου του νησιού Αγίου Διονυσίου με επιβλητική λιτανεία του ιερού Του λειψάνου στους δρόμους της πόλης της Ζακύνθου. Την Παραμονή των Χριστουγέννων το βράδυ γίνεται το «κόψιμο» της χριστοπαραμονιάτικης κουλούρας σε κάθε ζακυνθινό σπίτι, ενώ ραντίζεται με κρασί και λάδι με ειδική τελετουργία πάνω από τη φωτιά και παράλληλα ρίχνονται ντουφεκιές στον αέρα μετά την ανεύρεση του «ηυρέματος» για πανηγυρισμό. Μετά τρώνε όλοι νηστίσιμα εδέσματα.

Παροιμίες για τον Δεκέμβριο

•Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος •Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι

•Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού

•Να ‘ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, χαρά σ’ εκείνο το γεωργό, πού ‘χει πολλά σπαρμένα. Να ‘ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα

•Αγία Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθει: – Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί Αι Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος

•Χειμωνιάτικη γέννα, καλοκαιρινή χαρά

•Απ’ τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει ο χειμώνας

•Άγια Βαρβάρα γέννησε και ο Σάββας το εδέχθη, και ο Αϊ Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει. 

Πηγή: ellas2.wordpress.com

 

                                     

                                            “ Καλό Μήνα” & Καλές Γιορτές