Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά στη Σουβάλα

 

Tου Ηλία Χρ. Θάνου

 Από την αρχή της νηστείας των Χριστουγέννων οι άνθρωποι του χωριού ετοιμάζονταν, όπως και όλοι οι συμπατριώτες τους ανά την Ελλάδα, για την μεγάλη μέρα των Γιορτών, τα Χριστούγεννα...

Κάθε σπίτι διέθετε, τον παλιό καιρό, τον χοίρο του τον οποίο <<έφτιαχνε>> για την περίοδο των Χριστουγέννων. Η χοιροσφαγή ήταν βασικό έθιμο σχεδόν σε κάθε σπίτι. Όμως το συγκεκριμένο έθιμο είχε μια διαδικασία, κάτι σαν ιεροτελεστία, που ήταν η ίδια σχεδόν σε όλα τα σπίτια. Βασικά αναφερόμαστε στις περίφημες τσιγαρίθρες, μια διαδικασία διαχωρισμού του λίπους του γουρουνιού από το υπόλοιπο κρέας. Διαβάζουμε για την διαδικασία αυτή σε άρθρο: <<Κόβονται κομμάτια λίπους από τα πιο «παστωμένα» τμήματα του χοιρινού κυρίων στην κοιλιακή χώρα τα οποία έχουν και λίγο κρέας. Το τοποθετούν στο καζάνι με πολύ φωτιά και αρχίζει να βράζει και έτσι βγάζουν το λίπος […] . Συγχρόνως τα μικρά κομμάτια λίπους και κρέατος μειώνονται συνεχώς και στο τέλος ό,τι απομείνει το σβήνουν με καλό κρασί και αυτό για πολλές μέρες είναι ένας καλός και πρόχειρος μεζές που συνοδεύει τα τραπέζια.>>1.Η συγκεκριμένη τεχνοτροπία γινόταν τις παραμονές των Χριστουγέννων και το λίπος που μαζευόταν το αποθήκευαν οι άνθρωποι για να βγάλουν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και να φτιάχνουν διάφορα φαγητά και γλυκίσματα.

Την παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά του χωριού έβγαιναν να πουν τα κάλαντα και οι άνθρωποι τα <<φίλευαν>> χρήματα και διάφορα, κυρίως, γλυκά. Οι γιαγιάδες έφτιαχναν κουλούρες για τα εγγόνια τους και τις πήγαιναν στα σπίτια τους.

Ανήμερα των Χριστουγέννων όλοι πήγαιναν στην εκκλησία, μικροί και μεγάλοι. Σημειωτέον ότι η συγκεκριμένη γιορτή στην εκκλησία ξεκινά πολύ πρωί και τελειώνει μέχρι τις 8.30 το πρωί. Μετά οι άνθρωποι γύριζαν και έψηναν στο τζάκι τους το χοιρινό και άλλα κρέατα που είχαν σφάξει και έτρωγαν παρά το πολύ πρωινό.

Ύστερα, ο ιερέας του χωριού περνούσε από σπίτι σε σπίτι για να <<σηκώσει το ύψωμα>> από το χριστόψωμο που σχεδόν όλες οι οικογένειες, και ιδίως αυτές με εορτάζοντες, είχαν ετοιμάσει. Επίσης ο ιερέας του χωριού γύριζε από σπίτι σε σπίτι, που είχε εορτάζοντα, και την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, εορτή της Παναγιάς, για να <<υψώσει>>.

 Μετά οι άνθρωποι ετοιμάζονταν για την Πρωτοχρονιά.

 Την Πρωτοχρονιά μαζεύονταν όλοι οι συγγενείς για να γιορτάσουν τον καινούριο χρόνο, κυρίως έψηναν και έπιναν. Ύστερα οι νοικοκυρές του χωριού επισκέπτονταν τους γονείς τους και τους πήγαιναν διάφορα <<καλούδια>>.

Κλείνουμε τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα με μια αφήγηση που πιστεύουμε ότι είναι πλήρως διαφωτιστική για το κλίμα εκείνων των παλιών εποχών…

Από το βιβλίο “μια Σουβαλιώτισσα θυμάται”, έκδοση του ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΠΟΛΥΔΡΟΣΙΩΤΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ, διαβάζουμε:

 <<Αφήγηση Χρυσούλας Βαλάσκα…

 Λίγες μέρες πριν τις γιορτές καθαρίζαμε και συγυρίζαμε τα σπίτια, τις αυλές, για νάμαστε εύκαιρες τις παραμονές να ζυμώσουμε τα χριστόψωμα, τις κουλούρες και να φκιάσουμε τα γλυκά. Στα βαπτιστήρια και στα εγγόνια δίναμε κουλούρες που τις στολίζαμε μ’ ένα αυγό και καρύδια. Το χριστόψωμο το κόβαμε ανήμερα.

Στα σπίτια τρέφαμε για τα Χριστούγεννα γαλοπούλα, μανάρι και κανένα γουρουνόπουλο, τα σφάζαμε παραμονή και τα κρεμάγαμε στα υπόγεια (που ψυγεία τότε!).

Τη νύχτα όταν χτυπούσαν οι καμπάνες βάζαμε τα κατακαλά μας και πηγαίναμε στην εκκλησία ν’ ακούσουμε το «Χριστός γεννάται σήμερον…». Πολλοί μεταλαβαίναμε και προπαντός οι τσοπάνηδες. Μόλις τελείωνε η Λειτουργία πίσω στο σπίτι, έμπαινε το κοκορέτσι στη θράκα και στρώναμε τραπέζι πρωί-πρωί. Ο παπάς γύριζε στα σπίτια που γιορτάζανε και σήκωνε το ύψωμα.

Για την Πρωτοχρονιά ετοιμάζαμε τα γλυκά: μπακλαβά με φύλλο πλαστό, μύγδαλο και καρύδι, τη σαμόπιτα με σουσάμι, λίγο μύγδαλο και πετιμέζι.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς στέλναμε τα παιδιά στους παππούδες, τους θείους τους νονούς, μ’ ένα πιάτο γλυκά σε πεντακάθαρη πετσέτα, να κάνουν ποδαρικό. Τα καλοδεχόντουσαν, τα έβαζαν να καθίσουν λίγο για την καλή χρονιά και τα φίλευαν με ότι καλούδια είχαν.

Εμείς οι γυναίκες πηγαίναμε πρωί-πρωί στη βρύση της γειτονιάς, και ρίχναμε σιτάρι, καλαμπόκι, γλυκά και λεφτά με την ευχή να τα τρέχουν κι οι σοδειές όλο το χρόνο όπως έτρεχε το νερό στη βρύση.

Την Πρωτάγιαση, την παραμονή των Φώτων, ο παππάς άγιαζε όλα τα σπίτια, όπου έπρεπε να έχουν πλυθεί και να λουστεί όλοι στην οικογένεια, για να φύγουν οι καλικάτζαροι. Ανήμερα τα Φώτα οι γεωργοί, αφού έπιναν τον αγιασμό, πήγαιναν και ράντιζαν τα χωράφια τους για να έχουν καλή σοδειά.

Παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα με τράστα στον ώμο για να βάζουν τον καρπό που τα φίλευαν.

 Νοέμβριος –Δεκέμβριος 1995.>>2

 Χαρακτηριστικό για το πως οι άνθρωποι εκείνων των εποχών παρά την δύσκολη τους οικονομική κατάσταση έδιναν στους μουσαφίρηδες του σπιτιού τους την περίοδο των Χριστουγέννων ότι είχαν, αποτελεί μια προσωπική αφήγηση της σουβαλιώτισσας Χρυσούλας Θάνου (σύζυγος του αειμνήστου Ηλία Θάνου, δασοφύλακα) ότι ο πατέρας της που ήταν γανωτής και γύριζε από σπίτι σε σπίτι, οι νοικοκυραίοι του έλεγαν να ξαναπεράσει την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων για να τον <<φιλέψουν>> διάφορα καλούδια και πάντα αυτός γύριζε με μια τσάντα γεμάτη.

Στην σημερινή εποχή τα έθιμα έχουν λιγοστέψει, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις διατηρούνται κάποια ή ένα μέρος τους.

 

Παραπομπές

 1)Χριστούγεννα στη Ρούμελη: Οι «τσιγαρίθρες», τα «μπουμπάρια» και οι «βασιλοκουλούρες» (protothema.gr) (https://www.protothema.gr/greece/article/957726/hristougenna-sti-roumeli-oi-tsigarithres-ta-boubaria-kai-oi-vasilokouloures/)

 2)ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ " Η ΣΟΥΒΑΛΑ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ ": ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΠΡΩΤΟΥΓΕΝΝΑ (lispolydrosou.blogspot.com) (https://lispolydrosou.blogspot.com/2019/12/blog-post_23.html)

 

 Πηγές

 1)Χριστούγεννα στη Ρούμελη: Οι «τσιγαρίθρες», τα «μπουμπάρια» και οι «βασιλοκουλούρες» (protothema.gr) (https://www.protothema.gr/greece/article/957726/hristougenna-sti-roumeli-oi-tsigarithres-ta-boubaria-kai-oi-vasilokouloures/)

 2)Μιά Σουβαλιώτισσα θυμάται, έκδοση ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΟΛΥΔΡΟΣΙΩΤΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ, επιμέλεια: Βασιλική Χριστοπούλου- Μερτζάνη, σελ.14

 3)Προφορικές μαρτυρίες της σουβαλιώτισσας Χρυσούλας Θάνου (σύζυγος του αειμνήστου Ηλία Θάνου, δασοφύλακα)