ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗ ΓΥΑΡΟ

Με τα σκίτσα του Γιάννη Μαρρέ
Το Πάσχα του 1967 έπεφτε αργά στις 30 Απριλίου. Οι προετοιμασίες, οι σκέψεις για εκδρομές και πασχαλινές εξόδους, τα ψώνια, αλλά και όλος ο κανονικός ρυθμός της χώρας διακόπηκαν ξαφνικά 9 μέρες πριν. Την Παρασκευή 21 Απριλίου 1967...

28-4-67. Γυάρος, Μεγάλη Παρασκευή

30-4-67. Γυάρος, Κυριακή του Πάσχα

1-5-67. Γυάρος, Δευτέρα - Πρωτομαγιά

Τα σκίτσα είναι ζωγραφισμένα σε πακέτα τσιγάρων και μας παραχωρήθηκαν από το προσωπικό αρχείο του λογοτέχνη Δημήτρη Φαφούτη, ο οποίος υπήρξε και προσωπικός φίλος του Γιάννη Μαρρέ.

Το  στρατόπεδο - φυλακή της  Γυάρου

H Γυάρος, το μικρό αυτό νησί των Κυκλάδων ήταν, κατά την αρχαιότητα, κατοικημένο, αλλά οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν για να αποφύγουν (κατά τον Πλίνιο) τις επιθέσεις τεραστίων ποντικών. Χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας από τους Ρωμαίους και τους Βυζαντινούς. Και, πρόσκαιρα, και για λίγους μήνες, ως στρατόπεδο ανεπιθύμητων οπλιτών από το ελληνικό κράτος (1922) και Ιταλών αιχμαλώτων από τους Γερμανούς (1943). Να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση Μεταξά είχε επιλέξει τη Γυάρο ως τόπο εξορίας, αλλά η υγειονομική επιτροπή που, με εντολή της, επισκέφθηκε το νησί το έκρινε ακατάλληλο.

 Ό,τι όμως έκρινε ακατάλληλο η δικτατορία το βρήκε κατάλληλο η κοινοβουλευτική κυβέρνηση Σοφούλη και ο Άγγλος οργανωτής των φυλακών Γουίκαμ και, το 1947, μεταφέρθηκαν εκεί περίπου 14.500 πολιτικοί κρατούμενοι, οι οποίοι, με καταναγκαστική εργασία, άρχισαν να χτίζουν το κτίριο των φυλακών, που έμεινε ημιτελές ως το 1951, όταν η κυβέρνηση Πλαστήρα κατάργησε τη Γυάρο ως τόπο εξορίας και κράτησης. Συνολικά, από το νησί πέρασαν, μεταξύ 1947 και 1950, 18.000 κρατούμενοι. Το 1949 υπήρχαν 8.111 (N. Αλιβιζάτος σ. 466), που ζούσαν κυρίως σε σκηνές, γιατί το κτίριο των φυλακών χωρούσε περί τους χίλιους. Τελικά, η κατασκευή του ολοκληρώθηκε από την κυβέρνηση Παπάγου, η όλη δε υπόθεση αποτέλεσε μέγα οικονομικό σκάνδαλο, αφού στοίχισε 10.700.000.000 δραχμές (713.000 δολάρια) χωρίς ουσιαστικά να πληρωθούν ημερομίσθια!

 Το 1955, μετά την απόδραση των 27 από τα Βούρλα, μεταφέρθηκαν στη Γυάρο, για λίγους μήνες, 300 πολιτικοί κρατούμενοι από άλλες φυλακές.

 H δικτατορία των συνταγματαρχών επαναχρησιμοποίησε τη Γυάρο, από τον πρώτο ήδη μήνα. Στις 28.4.67 μεταφέρθηκαν εκεί οι πρώτοι 6.118 κρατούμενοι, οι οποίοι έφθασαν συνολικά τις 7.500. Από αυτούς, 1.000 έμεναν στο κτίριο των φυλακών και οι υπόλοιποι σε σκηνές. Για πρώτη φορά, στη Γυάρο, κρατήθηκαν και 240 γυναίκες, που μεταφέρθηκαν εκεί από τις φυλακές Αλικαρνασσού.

Οι κρατούμενοι ζούσαν σε συνθήκες πειθαρχημένης διαβίωσης, που δεν διέφεραν ουσιαστικά από τη διαβίωση των φυλακισμένων, μολονότι κανείς τους δεν είχε καμιά καταδικαστική απόφαση δικαστηρίου εις βάρος του. Μολονότι, κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, δε σημειώθηκαν οι βιαιοπραγίες και οι βασανισμοί της περιόδου του Εμφύλιου Πολέμου, οι κρατούμενοι υπέφεραν από τη στενότητα του χώρου, την έλλειψη νερού και το κακό σιτηρέσιο. 

Η διεθνής κατακραυγή αλλά και η απόπειρα της χούντας να προχωρήσει σε κάποιον επιφανειακό εκδημοκρατισμό του καθεστώτος της, την οδήγησαν, το καλοκαίρι του 1973, στην κατάργηση του στρατοπέδου και την απόλυση των κρατουμένων. H ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Iωαννίδη είχε συνέπεια να χρησιμοποιηθεί και πάλι η Γυάρος σαν φυλακή για 44 πολιτικούς κρατούμενους, από τον Φεβρουάριο του 1974 και ως την πτώση της χούντας.

Του ΔHΜHTPH ΣΑPΑNΤΑKOY

Αντιπροέδρου της Εταιρείας Διάσωσης Ιστορικών αρχείων