Ο Τρανός Χορός: Ένα Ταξίδι στην Καρδιά της Ελληνικής Παράδοσης

Ο τρανός χορός, μια μοναδική έκφραση της ελληνικής παράδοσης, αποτελεί ένα ζωντανό μνημείο της ιστορίας και των ηθών των κοινοτήτων όπου τελείται...

Αυτός ο χορός, που ξεπερνά τα όρια της απλής διασκέδασης, αποτελεί ένα ιεροτελεστικό δρώμενο, βαθιά ριζωμένο στην κοινωνική ζωή και την πίστη των ανθρώπων.

Τι είναι ο Τρανός Χορός;

Ο όρος “τρανός” υποδηλώνει τη μαζικότητα και τη σημασία που αποδίδεται σε αυτόν τον χορό. Δεν είναι απλά ένας χορός, αλλά ένα σύνολο τραγουδιών, κινήσεων και συμβολισμών που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Η απουσία μουσικών οργάνων τον κάνει ακόμη πιο ξεχωριστό, καθώς η μουσική προέρχεται αποκλειστικά από τις ανθρώπινες φωνές.

Χαρακτηριστικά του Τρανού Χορού

·        Κοινωνική Συνοχή: Ο τρανός χορός ενώνει τους ανθρώπους μιας κοινότητας, ενισχύοντας τους δεσμούς μεταξύ τους. Η συμμετοχή όλων, ανεξαρτήτως ηλικίας ή κοινωνικής θέσης, συμβάλλει στην καλλιέργεια της αλληλεγγύης και της συναδέλφωσης.

·        Θρησκευτική Διάσταση: Σε πολλές περιπτώσεις, ο τρανός χορός συνδέεται με θρησκευτικές εορτές και εκφράζει την ευγνωμοσύνη προς τους θεούς για τις ευλογίες τους. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με το υπερφυσικό και αναζήτησης προστασίας.

·        Κυκλική Κίνηση: Η κυκλική κίνηση των χορευτών συμβολίζει την ενότητα, την αέναη ροή της ζωής και την αναγέννηση.

·        Συμβολισμοί: Κάθε κίνηση και κάθε τραγούδι του τρανού χορού κρύβει έναν βαθύτερο συμβολισμό που σχετίζεται με την αγάπη, τον πόνο, τη χαρά, τη γονιμότητα και άλλα σημαντικά θέματα της ανθρώπινης ζωής.

Ο Τρανός Χορός στην Ελλάδα

Ο τρανός χορός συναντάται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, με κάθε περιοχή να έχει τις δικές της παραλλαγές και ιδιαιτερότητες. Μερικά από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι ο τρανός χορός της Βλάστης, της Σιάτιστας και των Αργυριών.

·        Βλάστη: Ο τρανός χορός της Βλάστης είναι ίσως ο πιο διάσημος και έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Τραγουδιέται σε μεγάλες θρησκευτικές εορτές και αποτελεί σύμβολο της πολιτιστικής ταυτότητας των Βλατσιωτών.

·        Σιάτιστα: Στη Σιάτιστα, ο τρανός χορός έχει κυρίως γαμήλιο χαρακτήρα και εκφράζει τα συναισθήματα των συγγενών της νύφης και του γαμπρού.

·        Αργύρια: Στα Αργύρια, ο τρανός χορός πραγματοποιείται σε ένα από τα εννέα χωριά του Ινάχου και συνδέεται με την Κοίμηση της Θεοτόκου.

Η Σημασία του Τρανού Χορού Σήμερα

Ο τρανός χορός, παρά τις αλλαγές που έχουν επέλθει στην κοινωνία, διατηρεί τη ζωντάνια του και συνεχίζει να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Η διατήρηση αυτής της παράδοσης είναι σημαντική για πολλούς λόγους:

·        Διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας: Ο τρανός χορός είναι ένα ζωντανό μουσείο της ιστορίας και των παραδόσεων των κοινοτήτων.

·        Εκπαίδευση των νεότερων γενεών: Η συμμετοχή των νέων στον τρανό χορό τους βοηθά να έρθουν σε επαφή με τις ρίζες τους και να εκτιμήσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά.

·        Τουρισμός: Ο τρανός χορός αποτελεί ένα σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο και συμβάλλει στην προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό.

Συμπέρασμα

Ο τρανός χορός είναι πολύ περισσότερο από μια απλή χορευτική παράσταση. Είναι ένας τρόπος ζωής, μια έκφραση της ψυχής και ένα διαχρονικό μήνυμα για την ενότητα, την αγάπη και την παράδοση. Η διατήρηση αυτής της μοναδικής παράδοσης είναι ευθύνη όλων μας, ώστε οι μελλοντικές γενιές να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας.  Πηγή: xoreytis.gr

ΤΑ ΠΛΕΙΣΤΑ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΤΟΥ ΤΡΑΝΟΥ ΧΟΡΟΥ ΤΩΝ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙΏΝ ΕΙΝΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΙΚΑ ((δημοσιεύθηκε στις 01-04-2017 στην εφημερίδα ‘ΗΜΕΡΗΣΙΑ’ Βέροιας, καθώς και στην ιστοσελίδα ‘ΦΑΡΕΤΡΑ’ Βέροιας στις 26-03-2017)

Κοινοτικός χορός Τσιατσιος στη Σαμαρίνα

Ο Τρανός Χορός είναι χορός τελετουργικός, αργός, απλός αλλά συνάμα μεγαλοπρεπής και περήφανος, αρχέγονα Ελληνικός, κρατά άσβεστη στο χρόνο τη μνήμη, μεταφέροντας από γενιά σε γενιά, τις μνήμες της κοινότητας, τους θρύλους και τις δοξασίες, τα ήθη και τα έθιμα των ελληνοφώνων και βλαχοφώνων. Γίνεται στο «μεσοχώρι», στις αυλές των εκκλησιών, η σε άλλες επιλεγμένες τοποθεσίες. Σε αυτόν τον χώρο οι άγραφοι κανόνες καθορίζουν τα θέματα και τις διαδικασίες, σύμφωνα με τις οποίες τα άτομα εντάσσονται στο ενιαίο χορευτικό σύνολο. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι άγραφοι αυτοί κανόνες τηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια από όλους.

Στις πολλές περιοδείες που έχω κάνει τα τελευταία 35 χρόνια στα βλαχοχώρια της Πίνδου στην συνεχώς ίδια ερώτηση μου, γιατί στους τρανούς χορούς έξω από την εκκλησία στην γιορτή του Αγίου του χωριού όλα τα πλείστα των τραγουδιών είναι στην ελληνική γλώσσα, η απάντηση ήταν η ίδια: ‘ Έτσι τα βρήκαμε, έτσι τραγουδάμε και τραγουδούσανε οι πρόγονοί μας!’ Είναι αυτονόητο, βέβαια, οι κοινοτικοί χοροί (Τρανοί χοροί) εκφράζουν τον υπερτοπικό (=που εκτείνεται πέρα από τα όρια ενός συγκεκριμένου τόπου, από Ακαδημία Αθηνών) χαρακτήρα της ταυτότητας των Βλάχων, η οποία είναι ρωμαίικη ελληνόφωνη.

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι οτιδήποτε τελετουργικό (τρανός χορός έξω από την εκκλησία, χοροί και έθιμα στην τελετουργία του γάμου, κλπ) αντέχει στο χρόνο και δύσκολα αλλάζει σε σύγκριση με τους χορούς και τα τραγούδια του γλεντιού και του πανηγυριού (κοσμικό μέρος).

Στον Τρανό μπροστά μπαίνει πάντα η ομάδα των ηλικιωμένων με κορυφαίο το γηραιότερο. Ακολουθούν οι μεσήλικες και κατόπιν οι νεότεροι και τα παλικάρια Ακολουθούν οι γυναίκες με την ίδια αυστηρή σειρά. Έτσι σχηματίζεται ένας τεράστιος κύκλος «με μία κεφαλή». Στο μέσον του κύκλου εποπτεύει ο τελετάρχης, πρόσωπο σεβαστό και ως εκ τούτου αποδεκτό από όλη την κοινωνική ομάδα, ο οποίος συντονίζει τον χορό, δίνει τον τόνο, και ρυθμίζει κάθε λεπτομέρεια του. Το τραγούδι αρχίζει από τον κορυφαίο και επαναλαμβάνεται ρυθμικά από τις υπόλοιπες ομάδες. Τα τραγούδια ποικίλουν κατά περιοχή, μπορούν να καταταγούν σε ιστορικά, ηρωικά και κλέφτικα, λυρικά, της αγάπης κ.ά.

Η σειρά του Τρανού Χορού καθορίζονταν επίσης και από την κοινωνική σύνθεση του χωριού (προφορικές μαρτυρίες από ηλικιωμένους στα βλαχοχώρια των Γρεβενών-δεκαετία του ‘90). Μπροστά χόρευε η εύπορη τάξη των εμπόρων, ακολουθούσαν οι βιοτέχνες, μετά οι κτηνοτρόφοι με τις άσπρες φουστανέλες τους και τέλος έκλειναν τον κύκλο οι αγωγιάτες με τις μαύρες τους φουστανέλες. Αυτό πρέπει να ήταν γενικό φαινόμενο στους βλαχόφωνους και στους ελληνόφωνους. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε με σαφήνεια αν αυτή η σειρά (κοινωνική σύνθεση) είχε προηγηθεί της σειράς της ηλικίας των συμμετεχόντων στον Τρανό Χορό, που αναφέρθηκε πρώτα.

Αξίζει να επισημανθεί ότι ο Τρανός Χορός δεν μπορεί να προσεγγισθεί σαν βήματα, απλά τα βήματα ακολουθούν τον χορό. Εκείνο που μετράει είναι το συγκεκριμένο γεγονός που καθορίζει την ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα, ενότητα, αλληλεγγύη, συνέχεια ανά τους αιώνες και δήλωση παρουσίας της κοινωνικής ομάδας. Γιατί εδώ δεν υπάρχει το ατομικό εγώ, αλλά το συλλογικό εμείς, δεν χορεύει το άτομο, αλλά ταυτίζεται χορεύοντας, ή μη, με το κυρίαρχο στοιχείο του συλλογικού εμείς της κοινότητας του. Σπουδαίοι Τρανοί χοροί που γίνονται ακόμα και σήμερα είναι το ‘Κίνικ(ι)’ στο Περιβόλι και ο ‘Τσιάτσος’ στην Σαμαρίνα.

Παραθέτουμε τίτλους τραγουδιών Τρανών χορών από τα Βλαχοχώρια των Γρεβενών, όπου διαφαίνεται τόσο ο ελληνικός τους στίχος όσο και η ύπαρξη ιστορικών, ηρωικών και κλέφτικων τραγουδιών. Τα τραγούδια καταγράφηκαν με οπτικοακουστικό υλικό κατά την επιτόπια μας έρευνά στα χωριά αυτά στις δεκαετίες (1980-2000)

1. ΣΑΜΑΡΙΝΑ (1989)

Τραγούδια του Δεκαπενταύγουστου στον «Τσιάτσιο», τον μεγάλο χορό της Σαμαρίνας στη αυλή της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγίας (Κοιμήσεως της Θεοτόκου).

1) Μίχος (παλιότερο), 2) Τσιάτσιος, 3) Σμαήλ-αγά, 4) Σιώμος, 5) Αμπέλι μου πλατύφυλλο, 6) Νάμαν νιός και παλικάρι, 7) Βουργάρα, Κάτω στης Μωριά τα μέρη, 9) Στα Καστανιώτικα χωριά κλπ.

2. ΣΜΙΞΗ (1996)

Τραγούδια στην Σμίξη στο πανηγύρι της Παναγίας :

α) 2η ημέρα στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου (16-8).

1) Πάπα Γιώργης (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στο Δάσκιο Ημαθίας με άλλον ήχο), 2) Ένα πουλί θαλασσινό, 3) Κάτω στου Μωριά τα μέρη, 4) Αγαπούσα τα κορίτσια, 5) Αμπέλι μου πλατύφυλλο, 6) Το ορφανό παιδί.

β) 3η ημέρα πρωί- Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου-περιοχή «Μουτσιάλη» (17-8).

1) Απ’ τα τριάκορφα βουνά (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στο Δάσκιο Ημαθίας με άλλον ήχο), 2) Εκεί πέρα κι αντίπερα, 3) Όλα τα κάστρα χαίρονται, 4) Ο Κώστας επαινεύτηκε.

γ) 3η ημέρα -απόγευμα περιοχή «Γκόρτσο Ζάββα» (17-8).

1) Βγάτε αγόρια στο χορό (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στην Σφηκιά Ημαθίας με άλλον ήχο, 2) Στο Σερριώτικο τον κάμπο, 3) Περιστερούδα (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στα Ημαθιώτικα Πιέρια με άλλον ήχο), 4) Τα παλικάρια τα καλά, 5) Μπεϊνα (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στα Ημαθιώτικα Πιέρια με άλλον ήχο), 6) Πάρε τη ρόκασ’ κι έλα.

3. ΠΕΡΙΒΟΛΙ (1998)

Τραγούδια στο Περιβόλι της Αγίας Παρασκευής (26-27-28 Αυγούστου )

1)Σε περιβόλι μπαίνω (τελευταία στο Περιβόλι μπαίνω), 2) Η Κορηλιανή, 3) Στα Π’ριβολιώτικα βουνά, 4) Η Γράμμουστα 5) Πιρουσιάνα. 6) Δεροπολίτισσα, 7) Πήγαινα το δρόμο δρόμο, Δεν φταίει η Μακρινίτσα, 9) Στην κρανιά μεσ’το μπουγάζι (το λένε με παραλλαγή και οι Βεργιάνοι Βλάχοι), 10) Του Γκόγκου Μίσιου, 11) Δεν σε θαρρούσα ποταμιά, 12) Ο Κωσταντούλας 13) Του Ζιάκα.

4. ΑΒΔΕΛΛΑ (2000)

Τα κάτωθι τραγούδια τραγουδιούνται και χορεύονται χωρίς συνοδεία οργάνων, στα πανηγύρια των Αγίων Αποστόλων, της Αγίας Παρασκευής και στο τριήμερο της Παναγίας, τον δεκαπενταύγουστο στην Αβδέλλα.

1)Σήμερα Δέσπω Πασχαλιά., 2) Πότε θα έρθει η Άνοιξη, 3) Κάτω στης Mωριάς τα μέρη, 4) Όλα τα κάστρα χαίρονται, 5) Εκεί περά κι αντίπερα, 6) Σουλειμάν Αγάς,7) Ο Μήλιος ο πραματευτής, 8)Στου Αη Θανάση την αυλή, 9) Aντικρυστά του Γαλατά, 10) Το βράδυ βγαίνει ο Αυγερινός, 11) Γιοφύρι ήταν στη θάλασσα, 12) Eκεί κάτω στη Πρέβεζα, 13) Λαφίνα

 Πηγή: fb/Ιωάννης Τσιαμήτρος

             Επιμέλεια - Ανάρτηση   Αλέκος Ι. Βαλάσκας