Χρονικό της δράσης του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα προεπαναστατικά και στην Επανάσταση του 1821*

Γράφει ο Ηλίας Χρ. Θάνος   

                        Ερευνητής, Συγγραφέας, Αρθρογράφος

         Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας ήρθε στον κόσμο γύρω στο 1778 στο κεφαλοχώρι της Φωκίδας, την Δεσφίνα....

   Ο πατέρας του ήταν ο παπά-Στάθης Παπαευσταθίου και μητέρα του η Αρχόντω, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Το κοσμικό του όνομα ήταν Ηλίας. Κατά την επικρατέστερη άποψη, ο νεαρός Ηλίας, είχε άλλα τέσσερα αδέρφια τα δύο εκ των οποίων έγιναν και αυτοί ρασοφόροι.

Καταρχάς, ο Ηλίας έμαθε τα πρώτα γράμματα στα Σάλωνα (Άμφισσα) από τον Καλόγερο-Δάσκαλο του Γένους Γεράσιμο Λύτσικα ύστερα από προτροπή του πατέρα του με σκοπό να ακολουθήσει το επάγγελμα του ιερέα. Το 1797 φεύγει και πηγαίνει στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου Δεσφίνας όπου θα διδαχτεί και άλλα γράμματα από τους δασκάλους του μοναστηριού. Μετά από ένα διάστημα σαν δόκιμος, έλαβε το μοναχικό σχήμα και μετονομάστηκε σε Ησαΐας. Διψώντας για περαιτέρω γνώση, ο Ησαΐας φεύγει και πηγαίνει στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά (σημερινής Βοιωτίας) όπου ήταν καλόγερος ο αδερφός του και ιερέας ένας θείος του. Εκεί, για λίγο, θα προσπαθήσει να τραβήξει ωσάν σφουγγάρι όση περισσότερη γνώση μπορούσε από το καλύτερο, τότε, σχολειό της Ρούμελης.

Εν τω μεταξύ, ένας Δεσφινιώτικος μύθος λέει ότι ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων χρωστούσε την ζωή του στον πατέρα του Ησαΐα. Επομένως, είτε από επαλήθευση του μύθου είτε λόγω του ότι ο νεαρός Ησαΐας είχε ξεχωρίσει ανάμεσα στου υπόλοιπους καλόγερους, φεύγει από το μοναστήρι και πηγαίνει στα Γιάννενα. Εκεί, τίθεται υπό την προστασία του Αλή πασά και καταφέρνει να εισαχθεί στις περίφημες σχολές των Ιωαννίνων. Μετά από την φοίτησή του εκεί, το ανήσυχο για γνώση πνεύμα του Ησαΐα, ήθελε εξέλιξη. Συνεπώς, ο προστάτης του, Αλή Τεπελενλής πασάς, τον έστειλε στην Κωνσταντινούπολη για περαιτέρω σπουδές.

Στην Πόλη, ο Ησαΐας θα αποκτήσει γνωριμίες στο Πατριαρχείο και με τους Φαναριώτες. Χειροτονείται ιερέας και έρχεται σε μια πρώτη επαφή με τους Φιλικούς και την ιδέα της επανάστασης του ελληνικού γένους. Ιερέας τώρα πια ο Ησαΐας επιστρέφει στην γενέτειρά του, την Δεσφίνα, και ο Αλή πασάς τον διορίζει διοικητή της περιοχής. Ταυτόχρονα με τα αξιώματά του ασχολείται με τα γράμματα και κάνει σημαντικές συμβολές στην γνώση της εποχής του.

Γεγονός αποτελεί ότι το 1818 ο Επίσκοπος Σαλώνων Ιωακείμ πεθαίνει αφήνοντας κενή την αρχιερατική του θέση. Ο τότε πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ γνωρίζοντας την προσωπικότητα του Ησαΐα αλλά και ύστερα από προτροπή του Αλή πασά διορίζει τον, περίπου σαραντάχρονο εκείνη την στιγμή, Ησαΐα στην θέση του Δεσπότη των Σαλώνων.

Ο Επίσκοπος, πλέον, Ησαΐας ήταν πνεύμα ανήσυχο. Επί των ημερών του έκανε τεράστιες αλλαγές στην Επισκοπή. Αρχικά μετέφερε την έδρα από το Χρισσό στα Σάλωνα όπου ίδρυσε και επισκοπείο. Στη συνέχεια ανακαίνισε το καθολικό της μονής του Οσίου Λουκά (τότε ανήκε στην Επισκοπή Σαλώνων) και παραχώρησε τη μονή Παναγίας Σεγδίτσας στην μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Αιγιαλείας, σαν μετόχι της τελευταίας. Συγχρόνως στην δράση του συμπεριλαμβάνονται διάφορες λύσεις σε εκκλησιαστικά και πνευματικά ζητήματα της εποχής. Αναφέρεται ότι, ο Ησαΐας σαν Επίσκοπος, δεν έμενε λεπτό στην έδρα του αλλά όργωνε όλη τη Φωκική γη για να βοηθήσει τους αδυνάτους. Μοίραζε ότι είχε και δεν είχε στους ταλαιπωρημένους ραγιάδες. Μάλιστα, έφτασε στο σημείο να μην έχει ούτε δικά του άμφια και να χρησιμοποιεί αυτά του προκατόχου του για να ιερουργεί.

Αξίζει αναφοράς ότι, το έτος που ο Ησαΐας ανέβηκε στους βαθμούς της ιεροσύνης, ήταν και το έτος το οποίο μυήθηκε στο μυστικό της Φιλικής Εταιρείας. Έτσι, χρησιμοποιούσε τον εκκλησιαστικό βαθμό του για να ξεσηκώνει τους Έλληνες. Ο άμβωνας της εκκλησιάς έγινε πύρινο αναλόγιο στον βωμό της θυσίας για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Οι εκκλησιές της Επισκοπής του ήταν κέντρα κατηχήσεως στο μυστικό της αναγέννησης του γένους.

Είναι περιττό να τονιστεί ότι το ελληνικό χριστιανικό γένος είχε έναν αρχιερέα προστάτη και οργανωτή της επανάστασης. Ειδικότερα, ο οπλαρχηγός των Σαλώνων Πανουργιάς αποκαλούσε τον Ησαΐα «δεξί του χέρι». Είναι χρήσιμο να τονιστεί επίσης ότι ο Ησαΐας με προσωπικά του έξοδα αλλά και από δωρεές έφερνε όπλα από την Ευρώπη  και ετοίμαζε υλικά και πνευματικά το ποίμνιό του για τον αγώνα.

Στις αρχές του 1821 ο Πατριάρχης Γρηγόριος καλεί τον Ησαΐα στην πόλη για να λάβει τις τελευταίες εντολές για την κήρυξη της επανάστασης. Για να μην κινήσουν υποψίες στους Οθωμανούς προφασίζονται κάποια προβλήματα του μοναστηριού του Οσίου Λουκά και έτσι ο Ησαΐας παίρνει μαζί του και τον ηγούμενο του μοναστηριού και τον αδερφό του Θεοδόσιο, που έτυχε τότε να είναι σύμβουλος του μοναστηριού. Στην Κωνσταντινούπολη δεν μένουν πολύ καιρό. Γυρνάνε πίσω στην Ρούμελη στις 11 Μαρτίου 1821 αφού αποβιβάστηκαν σ’ έναν αμπελώνα της μονής τους στην Αντίκυρα.

Έπειτα, ο Ησαΐας μεταβαίνει στον Όσιο Λουκά όπου τον περιμένει ο Θανάσης Διάκος. Γίνεται εσπερινός και μετά σύσκεψη των «κεφαλών» της μονής. Ο Ησαΐας στην σύσκεψη μεταφέρει τις εντολές από την Πόλη για την επανάσταση και δίνει τις τελευταίες οδηγίες. Τέλος, ορκίζει όλους τους αγωνιστές στο ευαγγέλιο.

Ύστερα, φεύγει για τα Σάλωνα. Εκεί τον περίμενε ο Γέρο-Πανουργιάς ο οποίος και αναλαμβάνει επικεφαλής των κινήσεων σε σύσκεψη που έγινε στο Αρχονταρίκι του Επισκόπου και έλαβαν μέρος όλοι οι προύχοντες των Σαλώνων. Έπειτα, μοιράζονται τα πολεμοφόδια. Ο Πανουργιάς επικοινωνεί με τους υπόλοιπους οπλαρχηγούς των γύρω περιοχών για να συνεννοηθούν την σχεδόν ταυτόχρονη κήρυξη της επαναστατικής δράσης.

Μετά τις κινήσεις που ορίστηκαν στο συμβούλιο, ο Γέρο-Πανουργιάς «πιάνει» το μοναστήρι του Προφήτη Ηλίας Παρνασσίδος με το σώμα αγωνιστών του. Όλοι περιμένουν το σύνθημα. Στις 23 Μαρτίου ο Πανουργιάς πληροφορείται πως η Πάτρα, την προηγούμενη, είχε ξεσηκωθεί. Έτσι, αποφασίστηκε ο αγώνας άμεσα. Στις 24 (ή 25) Μαρτίου 1821, ο Δεσπότης των Σαλώνων Ησαΐας κάνει Δοξολογία και ορκίζει τους αγωνιστές και τους προεστούς.

Με άλλα λόγια, η επανάσταση είχε κηρυχθεί στην Φωκίδα. Αμέσως, ο Πανουργιάς στέλνει τον ανιψιό του Γιάννη Γκούρα στον Άγιο Γεώργιο, χωριό κοντά στο Γαλαξίδι, για να συνεννοηθεί με τους εκεί κατοίκους και τους Γαλαξιδιώτες. Ο Παπαντριάς Κουκουβιστιανός και ο Θανάσης Μανίκας, γαμπρός και υποπλαρχηγός του Πανουργιά, κινούνται στα Βλαχοχώρια για να μαζέψουν αγωνιστές. Την 27^η Μαρτίου 1821 ο Πανουργιάς με τους δικούς του επιτίθεται στα Σάλωνα. Ο Ησαΐας πηγαίνει την ίδια ημέρα στον Όσιο Λουκά όπου βρίσκει τον Διάκο και τον στρατό του.

Στον Όσιο Λουκά ο Ησαΐας ύστερα από σύσκεψη, βγήκε στο προαύλιο της μονής κρατώντας στο χέρι του μια πρόχειρη σημαία και φορώντας άπασα την αρχιερατική του στολή. Αφού όλοι μαζί ψάλανε το «Σώσον Κύριε τον λαόν σου» φίλησαν ένας-ένας το χέρι του Δεσπότη, ο οποίος τους ευλογούσε. Η Επανάσταση είχε κηρυχθεί σε Φωκίδα και Βοιωτία πλέον. Ο Δεσπότης Ησαΐας αφού μπήκε στο καθολικό της μονής άφησε την στολή του Επισκόπου και ενδύθηκε την φουστανέλα και σαν απλός στρατιώτης έφυγε για τα Σάλωνα όπου κατευθύνθηκε στον Προφήτη Ηλία για να συναντήσει τον Πανουργιά.

Στον Προφήτη Ηλία κάνουν μια μικρή δοξολογία και οι αγωνιστές αρχίζουν την πολιορκία των Σαλώνων. Ο Ησαΐας μένει στο μοναστήρι και παρακολουθεί τις εξελίξεις. Μετά φεύγει και πάει στην Λειβαδιά. Εκεί, στις 31 Μαρτίου ο Διάκος καταλαμβάνει την ακρόπολη της πόλης. Τότε συστήνεται προσωρινή επαναστατική επιτροπή με μέλη τον Επίσκοπο Ησαΐα, τον Επίσκοπο Ταλαντίου Νεόφυτο και τον Μητροπολίτη Αθηνών Διονύσιο. Ημέρα επίσημης απελευθέρωσης της Λειβαδιάς ήταν η 1^η Απριλίου 1821.

Μετά την ολιγοήμερη παραμονή του Ησαΐα στην πόλη της Λειβαδιάς, ο Δεσπότης επιστρέφει στα Σάλωνα. Στις 10 Απριλίου 1821 η πόλη των Σαλώνων απελευθερώνεται και από τα λάφυρα των Τούρκων εξοπλίζονται οι αγωνιστές. Αμέσως γίνεται στον Ναό των Αγίων Θεοδώρων αναστάσιμη Θεία Λειτουργία, καίτοι η 10^η Απριλίου ήταν ημέρα του Πάσχα.

Όλοι μαζί τότε οι αγωνιστές φεύγουν και πάνε στην πολιορκία της Υπάτης. Μαζί τους και ο Ησαΐας που ακολουθούσε το σώμα του Πανουργιά. Η πολιορκία της Υπάτης όμως δεν στέφεται από επιτυχία και τα σώματα των Πανουργιά, Δυοβουνιώτη και Διάκου, που έλαβαν μέρος, πάνε και στρατοπεδεύουν στους Κομποτάδες.

Αργότερα, ύστερα από σύσκεψη, αποφασίζεται οι Έλληνες να ανακόψουν την προέλαση των Οθωμανών στην γέφυρα της Αλαμάνας και την γύρω περιοχή. Ο Πανουργιάς με το σώμα του «πιάνει» την περιοχή γύρω από το χωριό Μουσταφάμπεη (σημερινή Ηράκλεια Φθιώτιδας). Ο ίδιος ο Πανουργιάς πιθανότατα ήταν στον ξεροπόταμο Ντούνο και στο μέρος της Χαλκωμάτας στα ριζά του όρους Καλλίδρομο. Ο Πανουργιάς έστειλε τον Παπαντριά Κουκουβιστιανό μαζί με τον Κομνά Τράκα μέσα στο χωριό. Ο Ησαΐας ακολουθούσε τον Πανουργιά στην Χαλκωμάτα. Άξιο αναφοράς είναι ότι ο Ησαΐας μπορεί να μην ήξερε από πόλεμο όμως πρόσφερε κάτι άλλο εξίσου σημαντικό. Έδινε κουράγιο στους πολεμιστές όταν αυτοί έβλεπαν τον Δεσπότη τους πρώτο να ρίχνεται στην μάχη.

Την ώρα της μάχης οι εχθροί ανάγκασαν τον Δυοβουνιώτη να οπισθοχωρήσει. Το ίδιο και τους Σαλωνίτες του Πανουργιά. Ο Πανουργιάς αν και τελευταίος αναγκάστηκε και αυτός να υποχωρήσει επειδή λαβώθηκε. Ο Δεσπότης όμως Ησαΐας δεν άκουγε από λόγια. Φώναζε ότι «Ας πάει καθένας όπου θέλει. Εμένα εδώ με βάλανε, εδώ θα μείνω».

Ύστερα όμως αναγκάστηκε και αυτός και οπισθοχωρήσει. Ο αδερφός του παπά-Γιάννης και ένας ανιψιός τους είχαν πέσει ήδη νεκροί. Ο Ησαΐας προσπάθησε να ανηφορήσει όμως, λόγω της σωματικής του διάπλασης, δεν μπόρεσε να ανέβει το βουνό και στάθηκε. Τότε περνάει ο Μαρκόπουλος, έφορος του στρατού, και θέλοντας να τον βοηθήσει τον παίρνει στον ώμο του. Ο Ησαΐας τον παρακαλούσε «Άσε με παιδί μου και σώσε τον εαυτό σου ως πιο χρήσιμο». Εκείνος δεν άκουγε και όλο ανέβαινε την πλαγιά. Όμως, τελικά, δεν τα κατάφερε και άφησε τον Ησαΐα κοντά σε μια βρύση.

Όταν απομακρύνθηκε ο Μαρκόπουλος ήρθε ένας Δεσφινιώτης ονόματι Κελεπούρης καβάλα σε ένα άλογο και το έδωσε στον Ησαΐα. Στην αρχή ο Δεσπότης του έλεγε να το πάρει και να φύγει, όμως αυτός το παράτησε και άρχισε να τρέχει. Ο Ησαΐας πήγε σε μια πέτρα για να τον βοηθήσει να ανέβει στο άλογο. Ωστόσο, δεν πρόλαβε και τα αρβανίτικα σπαθιά του πήραν τη ζωή. Η βρύση εκείνη από τότε λέγεται «Δεσποτόβρυση».

Η μάχη είχε τελειώσει. Στην πομπή που μετέφεραν τον Διάκο, ο οποίος συνελήφθη ζωντανός, στην Λαμία, μπροστά πήγαιναν μερικοί Τουρκόγυφτοι οι οποίοι είχαν καρφωμένα σε παλούκια, κεφάλια των Ελλήνων. Σε ένα απ’ αυτά ήταν και του Ησαΐα και σε άλλο του αδερφού του παπά-Γιάννη. Την άλλη μέρα, που οι «μουρτάδες» σούβλισαν τον Διάκο, γύρω του είχαν στήσει αυτά τα κεφάλια και σε καθένα είχαν κολλήσει την ειρωνική επιγραφή «καπετάνιος».

Με αυτόν τον τρόπο οι δύο αχώριστοι εν ζωή αγωνιστές, Ησαΐας και Διάκος ήταν μαζί και στον θάνατο αφού η παράδοση της περιοχής της Λαμίας αναφέρει ότι οι Ασιάτες Τούρκοι που ήταν «υπεύθυνοι» για το τέλος του Διάκο, έριξαν τα κεφάλια και το σώμα του θαρραλέου αγωνιστή σε κάποιο βρωμόρεμα της περιοχής. Ας αναπαυτούν εν ειρήνη, όπου και αν βρίσκονται σήμερα, οι πρωτεργάτες του ξεσηκωμού στην Ρούμελη!

Επίλογος

Όλα τα ανωτέρω αποτελούν τα πιο σημαντικά στοιχεία της ζωής του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα. Ακόμη περισσότερα για τη ζωή και τη δράση του μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο μου «Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας». Είμαι ο 4^ος κατά σειρά συγγραφέας που ασχολείται με τον Επίσκοπο Ησαΐα και το βιβλίο αυτό μπορώ να σας το στείλω σε όλη την Ελλάδα με την πιο φτηνή μεταφορική. Το εν λόγω πόνημα αφορά μια ξεχασμένη προσωπικότητα της εθνεγερσίας του 1821. Είναι η αναλυτική βιογραφία του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα στηριγμένη σε όσες περισσότερες διαθέσιμες πηγές μπόρεσαν να συγκεντρωθούν κατά τη διάρκεια της συγγραφής. Κάθε πρόταση είναι βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη και το βιβλίο παρέχει πληροφορίες για την άγνωστη μορφή του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα που αν και ήταν ο πρωτεργάτης της επανάστασης του 1821 στη Ρούμελη, έχει παραγκωνιστεί από τους περισσότερους σημερινούς ιστοριογράφους. Αν το επιθυμείτε επικοινωνήστε μαζί μου στο email: hliasthanos2001@gmail.com. Διατίθεται και ποσότητα βιβλίων σε συλλόγους, με καλύτερη τιμή. 

Στον παρακάτω σύνδεσμο δείτε σχετικά με το ΕΙΔΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟΥ – ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών

 

           *https://lispolydrosou.blogspot.com/2023/12/blog-post_07.html

                Επιμέλεια Ανάρτηση: Αλέκος Ι. Βαλάσκας