Νοέμβριος: όνομα, συνήθειες, παραδόσεις, λαϊκή σοφία

           Ο μήνας ο θολός, ο κίτρινος, ο ατμοσφαιρικός, που κουβαλά στις πλάτες του τον χειμώνα, που αφήνει οριστικά πίσω του το καλοκαίρι...

Αυτός που θριαμβεύει όλα τα γήινα χρώματα γύρω μας και ελαχιστοποιεί το πράσινο και τα άνθη, ο μήνας που φεύγει η Πούλια ώσπου να ξανάρθει τον Μάη. Ο μήνας που φέρνει τις βροχές συχνότερα, των λίγων καρπών, του κρασιού και του λιομαζέματος. Ο μήνας που αγαπούν οι καλλιτέχνες.

Ο Νοέμβριος ή Νοέμβρης ξαναφέρνει το “μ” στους μήνες μετά την διακοπή του Οκτωβρίου. Είναι ο τρίτος και τελευταίος μήνας του φθινοπώρου και ενδέκατος όλου του χρόνου στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Είναι ένας από τους 4 μήνες και τελευταίος του έτους από αυτούς που έχουν 30 μέρες (Απρίλιος, Ιούνιος, Σεπτέμβριος οι άλλοι).

 Ο Νοέμβριος του νότιου ημισφαιρίου: Ο Νοέμβριος αντιστοιχεί στον Μάιο. Δηλαδή όταν στο βόρειο ημισφαίριο (όπου ανήκει και η Ελλάδα) είναι 1^η Νοεμβρίου και φθινόπωρο, στο νότιο ημισφαίριο είναι σε αντιστοιχία 1^η Μαίου, δηλαδή άνοιξη. Και ασφαλώς όταν στο νότιο ημισφαίριο είναι Νοέμβριος, στην Ελλάδα είναι Μάιος. Μην λησμονήσετε ασφαλώς να κάνετε το πείραμα με την υδρόγειο σφαίρα και τον φακό που φωτίζει διαφορετικές περιοχές της γης.

Από που πήρε το όνομά του: Η ονομασία του προέρχεται από τον λατινικό αριθμό novem, δηλαδή ένατος, αφού ο Νοέμβριος ήταν ο ένατος στη σειρά μήνας του έτους. Αυτό το Novem τροφοδότησε και όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (nove στα ιταλικά, nueve στα ισπανικά, nine στα αγγλικά, neun στα γερμανικά, neuf στα γαλλικά κ.ο.κ). Οι Ρωμαίοι τον είχαν αφιερώσει στον Ποσειδώνα και γιόρταζαν τα Ποσειδώνια.

Γιατί ονομάστηκε «ένατος» αφού είναι ο ενδέκατος;

Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο πρωτοχρονιά ήταν η 1^η Μαρτίου, έτσι ο Νοέμβριος ήταν ο ένατος μήνας του έτους. Το 153 π.Χ. η Σύγκλητος καθιέρωσε ως πρώτο μήνα τον Ιανουάριο και δεύτερο τον Φεβρουάριο, έτσι όλοι οι μήνες μετατοπίστηκαν κατά δύο μετά στη σειρά. Επομένως, ο Νοέμβριος έγινε ο ενδέκατος μήνας ενώ το 46. π.Χ. καθιερώθηκε το νέο Ιουλιανό ημερολόγιο από τον Ιούλιο Καίσαρα όπου οι Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος διατήρησαν τα ονόματά τους παρά την αλλαγή σειράς τους (ένατος, δέκατος, ενδέκατος, δωδέκατος).

Πως αλλιώς λέγεται: 

Βροχάρης: γιατί πέφτουν πολλές βροχές Σποριάς ή Σπορίτης: λόγω της σποράς Μεσοσπορίτης: μέχρι της Παναγιάς πρέπει να έχουν τελειώσει τουλάχιστον τη μισή σπορά. Σκιγιάτης: γιατί μεγαλώνει η νύχτα και η γη σκιάζεται. Παχνιστής: γιατί κλείνουν τα ζώα στο παχνί ενόψει χειμώνα Νιαστής: γιατί τώρα γίνονται τα τελευταία οργώματα (νεάσματα)Χαμένος: έχει τις μικρότερες μέρες σε διάρκειαΑνακατεμένος: λόγω του άστατου καιρού τουΚρασομηνάς: γιατί σε πολλά μέρη ανοίγουν τούτο το μήνα τα κρασιάΤρυγομηνάς: σε μέρη όπου αργούν τον τρύγο Αι-Στράτηγος, Αι-Ταξιάρχης ή Αρχαγγελιάτης (8) λόγω των μεγάλων αυτών γιορτών, Φιλιππιάτης απ’ του Αγίου Φιλίππου (14) και Αγι-Αντρέας ή Αντριάς από την γιορτή του Αγίου Ανδρέα (30), πολιούχου Πατρών.                                                                                                                                   

Χριστιανική Παράδοση: 

μεγάλη η γιορτή των Ταξιαρχών στις 8 Νοεμβρίου όπου η εκκλησία τιμά την σύναξη των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ και των υπολοίπων Ασωμάτων και Ουρανίων Αγγελικών Ταγμάτων. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είναι προστάτης της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, ενώ οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ είναι προστάτες Άγιοι της Μυτιλήνης, των Σερρών, του Αιτωλικού και του Κορυδαλλού Αττικής.

Η μεγαλύτερη γιορτή του μήνα είναι τα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου, γνωστά ως Παρουσίαση της Παρθένου Μαρίας, γιορτή η οποία εορτάζεται από όλα τα χριστιανικά δόγματα και ανήκει στις Θεομητορικές εορτές. Η γιορτή αναφέρεται στην είσοδο της Μαρίας, μετέπειτα Παναγίας, στον Ναό της Ιερουσαλήμ, με τους γονείς της, για να την αφιερώσουν στον Θεό, λόγω της δυσκολίας που είχαν να αποκτήσουν παιδιά. Αυτά είναι τα Εισόδια της Θεοτόκου.

Άλλες σημαντικές γιορτές είναι ο Άγιος Μηνάς, 11 Νοεμβρίου όπου από λανθασμένη ετυμολογία του ονόματός του (Μηνάς-μηνώ=φανερώνω), πίστευαν ότι ο άγιος φανερώνει τα κλεμμένα και όλα τα απολεσθέντα πράγματα και πρόσωπα και ο Άγιος Ανδρέας στις 30 του μήνα όπου πάλι από παρετυμολογία του ονόματός του (Ανδρέας – αντρείος) πίστευαν ότι τη μέρα αυτή το κρύο και ο χειμώνας αντρειεύουν.

Στην αρχαία Ελλάδα: μοιραζόταν στους αττικούς μήνες Πυανεψιών και Μαιμακτηρίων. Ο Μαιμακτηρίων ήταν πέμπτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο και αφιερωμένος στο Δία Μαίμακτο. Κυριότερες εορτές του ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία, επικλήσεις για καλό χειμώνα και καλή σοδειά.

Η Πούλια: Ο αστερισμός της Πλειάδας, δηλαδή η Πούλια, όπως την έλεγαν οι Έλληνες κυριαρχεί στον ουρανό του Νοεμβρίου. Πρόκειται για το ανοιχτό αστρικό σμήνος του αστερισμού του Ταύρου που απέχει από τη γη 440 ως 480 έτη φωτός. Η ανατολή της Πούλιας στα τέλη Μαΐου και η δύση της στα μέσα Νοεμβρίου λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, σημαδεύουν αντίστοιχα την αρχή του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα. Η δύση της Πούλιας τοποθετείται στις 14 Νοεμβρίου, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φιλίππου. Ανατολικότερα της χώρας μας, οι Πέρσες γιόρταζαν κατά το μεσονύκτιο της 17ης Νοεμβρίου τη μεσουράνησή των Πλειάδων, μέρα κατά την οποία ο βασιλέας των Περσών δεν αρνιόταν καμία χάρη στους υπηκόους του και οι Αιγύπτιοι από αυτή την ημέρα άρχιζαν τις γιορτές προς τιμή της Ίσιδος. Στην Πολυνησία, πολλές φυλές ακόμα και σήμερα κάνουν λατρευτικές τελετές για τις Πλειάδες.

Ακούστε: Η Πούλια κι ο Αυγερινός, λαϊκό παραμύθι της Ηπείρου με τη φωνή του Δημήτρη Ζερβουδάκη

Το ποίημα: Άνεμος του Νοεμβρίου – Τάσος Λειβαδίτης

Τώρα όμως βράδιασε. Ας κλείσουμε την πόρτα κι ας κατεβάσουμε τις κουρτίνες
γιατί ήρθε ο καιρός των απολογισμών. Τι κάναμε στη ζωή μας;
Ποιοι είμαστε; Γιατί εσύ κι όχι εγώ;
Καιρό τώρα δεν χτύπησε κανείς την πόρτα μας κι ο ταχυδρόμος έχει
αιώνες να φανεί. Α, πόσα γράμματα, πόσα ποιήματα
που τα πήρε ο άνεμος του Νοεμβρίου. Κι αν έχασα τη ζωή μου
την έχασα για πράγματα ασήμαντα: μια λέξη ή ένα κλειδί, ένα χτες ή ένα αύριο
όμως οι νύχτες μου έχουν πάντα ένα άρωμα βιολέτας
γιατί θυμάμαι. Πόσοι φίλοι που έφυγαν χωρίς ν’ αφήσουν διεύθυνση,
πόσα λόγια χωρίς ανταπόκριση
κι η μουσική σκέφτομαι είναι η θλίψη εκείνων που δεν πρόφτασαν ν’ αγαπήσουν.                                                                                                                                                   

                                                                                                                  Γιάννης Τσαρούχης, Νοέμβρης  

Με ποιες συνήθειες/φαινόμενα συνδέεται:
Τα πρωτοβρόχια: οι πρώτες αξιοσημείωτες βροχές που τόσο τις έχει ανάγκη το χώμα, τα φυτά, όλα.
Τα σύννεφα πυκνώνουν, τα φύλλα αρχίζουν να πέφτουν, η φύση ξεκινά να χάνει πολύ από το πράσινο χρώμα της, ο ήλιος μικραίνει. Θυμηθείτε τον καταπληκτικό μύθο του Ανήλιαγου εδώ.
3 Οκτωβρίου: Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, πολιούχου Αθηνών.
18 Οκτωβρίου: του Ευαγγελιστή Λουκά.
26 Οκτωβρίου: του Αγίου Δημητρίου, γιορτή που έδωσε τα προσωνύμια «Αι-Δημητριάτης» και «Αι-Δημήτρης» στον μήνα.

Φρούτα και λαχανικά:
Μαζεύουμε: ρόδια, κάστανα, λεμόνια, κυδώνια
Φυτεύουμε: κουνουπίδι, καρότα, μπρόκολο, κρεμμύδι, λάχανο, μαρούλια,  σπανάκι, αρακάς, σκόρδο, κουκιά, φακές, κριθάρι, ρεβίθια.
Ανθίζουν: Είναι η εποχή που πρωτανθίζουν τα κυκλάμινα ή αλλιώς αϊδημητριάτικα. «Κυκλάμινο, κυκλάμινο, στου βράχου τη σχισμάδα που βρήκες χρώματα κι ανθείς, που μίσχο και σαλεύεις;» (Γιάννης Ρίτσος)

Γεωργικές εργασίες:
Ξεβοτάνισμα, συγκομιδή και αποξήρανση ωφέλιμων βοτάνων, σκάλισμα λαχανικών, λίπασμα, κλάδεμα ελιών από τα άγρια παρακλάδια για το επερχόμενο μάζεμά τους, όργωμα χωραφιού για την επερχόμενη σπορά δημητριακών και μάζεμα ελιών σε πολλές περιοχές της χώρας.

Παροιμίες:
Του Νοέμβρη το φεγγάρι μοιάζει σαν μαργαριτάρι.
Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, το Νοέμβρη παραμύθια.
Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.
Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει.
Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας.
Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είναι στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στους κάμπους.
Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει.
Όντας η Πούλια βασιλεύει, ο καλός ο ζευγολάτης αποσπέρνει, κι ούτε τσοπάνος στα βουνά, κι ούτε ζευγάς στους κάμπους

Αργίες: δεν υπάρχουν αργίες. Σχολική εορτή θεωρείται η 17η Νοεμβρίου ως ημέρα εορτής της αποκαταστάσεως της δημοκρατίας και μνήμης των αγώνων επί επταετίας.

Πλήρες εορτολόγιο
1 Νοεμβρίου: Ανάργυρος, Ανάργυρη, Δαμιανός, Δαμιανή, Κοσμάς, Κοσμία
2 Νοεμβρίου: Αφθονία, Ελπιδοφόρος, Ακίνδυνος, Ακίνδυνη
5 Νοεμβρίου: Λίνος, Συλβία, Σύλβια, Σιλβανός, Σιλβάνα, Επιστήμη, Γαλακτίων, Γαλακτία
6 Νοεμβρίου: Λεονάρδος
8 Νοεμβρίου: Άγγελος, Αγγελική, Γαβριήλ, Γαβριέλα, Ματίνα, Μιχαήλ, Σεραφείμ, Σταμάτιος, Σταματίνα, Σταματία, Ταξιάρχης, Μεταξία, Μεταξάς
9 Νοεμβρίου: Νεκτάριος, Νεκταρία
10 Νοεμβρίου: Αρσένιος, Αρσενία
11 Νοεμβρίου: Βίκτωρ, Βίκτορας, Βικτωρία, Μηνάς, Βικέντιος
13 Νοεμβρίου: Χρυσόστομος
14 Νοεμβρίου: Φίλιππος, Φιλιππία
16 Νοεμβρίου: Ιφιγένεια, Ματθαίος
21 Νοεμβρίου: Μαρία, Μαριέττα, Παναγιώτης, Παναγιώτα, Δέσποινα, Μάριος, Μαριανός, Μαριανή
22 Νοεμβρίου: Φιλήμων
25 Νοεμβρίου: Αικατερίνη, Μερκούριος
26 Νοεμβρίου: Στυλιανός, Στυλιανή, Στέργιος, Σοφιανός
28 Νοεμβρίου: Ειρήναρχος
29 Νοεμβρίου: Φαίδρα, Φαίδρος, Φιλουμένη
30 Νοεμβρίου: Ανδρέας, Ανδριανή, Ανδριάνα

 Πηγή: elniplex.com

                                  Επιμέλεια  - Ανάρτηση:  Αλέκος Ι. Βαλάσκας