Η Γκρετζόβαλη...

                                                    ...το λαογράφημα της Κυριακής              

                                                                                                Μπάρμπα Γιάννης Θάνος (Καράπας)

     Του Κώστα Ι. Κούσουλα (1921-2018)

        Καλοκαίρι και ησυχία, νέκρα το απόγευμα στο παλιό χωριό. Ο ήλιος καντηλιάζει τη Μεγάλη ράχη, που αμάλιαγη όπως ήτανε τότε, ανταπέδιδε την κάψα της στους έρημους δρόμους, και στις άδειες χωριάτικες αυλές...

Οι τσοπάνηδες ήταν στο βουνό και στις δροσιές μια χαρά με τα πράματά τους και τα ηχερά κουδούνια και τα τροκάνια τους. Οι γεωργοί ήτανε που βασανιζόντανε οι άμοιροι στους κατακαημένους κάμπους, στον Καψορώνη, στη Σπηλιά και στο Σουριά. Τελεμένοι πέφτανε του πεθαμού το βράδυ να ξαποστάσουν για να συνεχίσουν να παιδεύονται την άλλη μέρα ίδια κι απαράλλαχτα ως το βράδυ. Το βράδυ, το κάθε βράδυ της ίδιας άμοιρης και άραχλης ζωής τους, της κάθε μέρας. Που νύχτωνε κι έπεφτε κι αυτή κουρασμένη απ τον παιδεμό τους να ησυχάσει, καθώς ο γκιώνης στα πλατάνια της πλατείας άρχιζε κι’ αυτός το κλάμα του, για να κοιμίσει το χωριό.

Κι ύστερα, επί τέλους ερχότανε θαρρείς, σαν ένα άλλο βράδυ, το Σαββατόβραδο. Πρώτα το μάθαινε και το ανήγγειλε ο τελάλης ο γερό Λουκάς ο Καραχρίστος με τη στεντόρεια φωνή του, όλο χαρά. “Απόψε χωριανοί, οι Μαυράκηδες θα σφάξουνε βοηδέλοοο!” Τί ήτανε ‘κείνοι οι κεφτέδες με τα μυριστικά τους που ζωντάνευαν τους αποσταμένους εργάτες και ξωμάχους και σηκώνανε μελίσσι στο χωριό έτσι το Σάββατο το βουητό της ζωής!

Τον τόνο τον δίνανε πρώτα οι μεροκαματιάρηδες. Όλη τη βδομάδα βασανιζότανε κι αυτοί δω-κει σε ξένους τόπους και στις μίνες του Βωξίτη για το ψωμί των παιδιών τους, άσε το προσφάϊ, λίγοι το είχανε. Μα απόψε η τσέπη είναι γεμάτη και ζεστή. Το αξίζουνε, ας το ρίξουν κομμάτι έξω κι αυτοί με ταύτα τα αρώματα που ανασταίνουνε και τους πεθαμένους στον Αη Γιώργη, όπως φυσάει τ’ απόγειο και η κνίσσα τους να δεις εσύ, κουνάει χαρούμενα εκεί τα κυπαρίσσια!

Κι όπως οι στενοί δρόμοι ανταμώνανε τους παιδεμένους στα ταβερνάκια με το κρασί - ήτανε ακόμα τότε στο ταβερνάκι και ο Στάθης ο γυμναστής, ο μη χειρότερας, ώσπου να διοριστεί - και οι λειψές φωνές δυναμώνανε με τα ποτηράκια σε χαρούμενα χωριάτικα αστεία και χωρατά, ξάφνου να δεις υψωνότανε, από μεγάλη φωνή ο βουητός της μάχης: “Χάει, ντιμπιτίβ, ωχ-ώχ, απόψε θα πεθάνετε όλοι, απόψε εδώ θα γίνει Γκρετζόβαλη!” Είχε μείνει να δεις ιστορική αυτή η μυστήρια λέξη, ίσως σα να υποδήλωνε κάτι το ηρωικό από τις μάχες που ο Γιάννης έλαβε μέρος, μα πού συγκεκριμένα και πως και τί ήτανε, τουλάχιστον για μένα έμεινε ανεξιχνίαστο, άγνωστο, μυστήριο.

Είχα πάει στην περιοχή, αυτή τη φορά, της Ελασσόνας. Ήτανε τότε της μόδας οι λεγόμενες ομαδικές καλλιέργειες; κάτι σαν αυτό που έγινε με τις μηλιές στον Παρνασσό, αλλά κι ακόμα να δεις καλλίτερο. Άσε τον Αριστοτέλη να λέει από δυόμισι χιλιάδες χρόνια να δεις και πριν, πως αυτό που ανήκει σε όλους, δεν ανήκει σε κανένα, γι’ αυτό και δεν ενδιαφέρεται κανένας γι’ αυτό και για την τέτοια προκοπή του. Τέλος, άσε την προκοπή. Το θέμα είναι πως καθώς εκεί 280 γεωργοί, ενώσανε από κοινού τα χωράφια τους για να κάνουν έναν ομαδικό πρότυπο λέει αμπελώνα, κάπου 2500 στρέμματα ενωμένα σε έναν ολόκληρο, χρειάστηκε να γίνει χωροταξική μελέτη και να αποτυπωθεί αυτό σαν χάρτης όπου σαφώς η μεγάλη αυτή αμπελουργική μονάδα θα ορίζεται γειτονικά με τα σπουδαία σύνορά της. Κι έτσι εκεί που σκύψαμε στο μεγάλο χάρτη όλοι κι εμείς οι σπουδαίοι οραματιστές, για να δούμε τα σύνορά της από Βορά και Νότο, εγώ αφαιρέθηκα σε μια στιγμή, καθώς είδα πως στο ανατολικό σύνορο της μεγάλης και ιστορικής για την προκοπή αυτής της αμπελουργικής μονάδας, ήτανε σημειωμένη η Ράχη της Γκρετζόβαλης!

Γυρίζω, σηκώνω το κεφάλι, κοιτάω ψηλά, ένα φοβερό βράχο που συνέχιζε πανύψηλος κι αμάλλιαγος να περιζώνει και να ορίζει όλο τον τόπο γύρω, ενώ οι ντόπιοι αμέσως με ενημέρωσαν: “εδώ έγινε, σ’ αυτή τη ράχη, η πρώτη μεγάλη νικηφόρα για μας μάχη του 1912-13. Από ‘δω ο ελληνικός στρατός, ύστερα από μεγάλη προετοιμασία του πυροβολικού, και με έφοδο με την ξιφολόγχη και με σκληρή μάχη σώμα προς σώμα, κατέβαλε την τουρκική αντίσταση και κινήθηκε νικηφόρα προς τα Σέρβια και τη Θεσσαλονίκη”. Απέναντι, μου δείξανε το πρώτο χωριό που ελευθερώθηκε και το ονομάσανε γι’ αυτό Ελευθεροχώρι.

Αυτός λοιπόν ο λειψός απ’ τη δουλειά, αλλά και τόσο ακόμα τώρα ψυχωμένος άνδρας ήτανε κληρωτός, πολεμιστής, στο 1913. Συγκληρωτός και φίλος με τον πατέρα μου που ήρθε και ‘κείνος τότε απ’ την Αμερική όπου έσκαβε στις μίνες με το κάρβουνο, για να υπηρετήσει την πατρίδα. “Γονατίσαμε μολογάει ο πατέρας μου και φιλήσαμε κλαίγοντας στον Πειραιά το χώμα της”, μαζί και οι άλλοι που ήρθαν από ‘κει να την υπηρετήσουν. Ο πατέρας μου κατατάχτηκε στο ιππικό και ο ήρωάς μας ο Γιάννης εδώ, στο ξακουστό 5/42 της Λαμίας. Ανέμιζε τώρα το κάθε Σαββατόβραδο με ανοιχτά τα στήθια ένα πουκάμισο σα πολεμική σημαία, στην Γκρετζόβαλη!

Είχε κι αυτός ζεστή και γιομάτη απόψε την τσέπη του γιατί πάλευε όλη τη βδομάδα με τα νταμάρια της Μεγάλης Ράχης. Νικούσε τις θεόρατες πέτρες, τις ξερίζωνε και τις κατέβαλε μ’ ένα σιδερένιο λοστάρι που τόμπηγε στα πλευρά τους στη γη σα σπαθί και ξιφολόγχη. Και πανηγύριζε τη νίκη του με φοβερά ιστορικά και μαζί νικητήρια βουητά. “Εγώ είμαι ο Γιάννης ο Θάνος, ο Καράπας, και δε χρωστάω σε κανένα κερατά”,“Απόψε θα γίνει Γκρετζόβαλη!” “ντι μπι τιβ! Ωχ, ωχ, ώχ!” “Απόψε θα πεθάνετε όλοι… Γκρετζόβαλη σας λέω!”

Έτσι έμαθα κι εγώ, για τη Γκρετζόβαλη. Την επισκεφθήκαμε να δεις μια φορά και με το Λουκά, και τη θαυμάσαμε όπως έστεκε πανύψηλη και περήφανη κι αυτή για τη νίκη των Ελλήνων.

Όπως πάνε τόσα άλλα πάει κι ο Γιάννης ο λεβέντης. Έχει αφήσει άδειο το Σαββατόβραδο τώρα το κοσμικό της Σουβάλας που δεν είναι κι αυτή πια ίδια. Είναι η Πολύδροσος τώρα στο καινούργιο της όνομα, με κοσμικά και χαρούμενα ίδια όλα στη βδομάδα τα βράδια της. Με αυτοκίνητα πολλά. Με τουριστικό οδηγό που διαφημίζει τα ελκυστικά τοπικά ενδιαφέροντα και τα λοιπά προσόντα της. Και με ένα κόμπο που αφήνει στο λαιμό και στην καρδιά. Στους γέρους, σαν και μένα, καθώς θυμούνται τα παλιά…

         Επιμέλεια- Ανάρτηση: Αλέκος Ι. Βαλάσκας