Το σεντούκι (Μπαούλο)

Του Γιάννη Γούδα

Το χρησιμότερο, πολυτιμότερο κι αγιότερο από τα έπιπλα του σπιτιού ήταν το «σεντούκι»...

 Ήταν το πιο διαδεδομένο σε όλη την Ελλάδα έπιπλο και το πιο μυστηριακό, γιατί συνδέονταν µε µία σειρά από παραδόσεις που είχαν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, µε δοξασίες και κυρίως µε τον γάμο. Μεταφέρονταν και αυτό στο σπίτι του γαμπρού, μαζί με την υπόλοιπη προίκα της νύφης και με όλες τις τιμές που άρμοζαν στην ωραία τελετουργία της κάθε γαμήλιας τελετής και μάλιστα ήταν το θεαματικότερο από τα προικιά, γιατί αφενός μεν έλαμπε από την ποιότητά του, αφετέρου γιατί ήταν το μεγαλύτερο, το βαρύτερο και το εντυπωσιακότερο από όλα τα άλλα.

Στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία αλλά και σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας, το σεντούκι ή η κασέλα ή όπως αλλιώς λέγεται, ήταν κάποτε για τις νύφες το άλφα και το ωμέγα. Εκεί έβαζαν τα προικιά, διπλώνοντάς τα τελετουργικά, όταν άφηναν το πατρικό τους. Ήταν το μοναδικό φυλακτικό έπιπλο. Πολύτιμα αντικείμενα, ρούχα, παραδοσιακές στολές, λευκά είδη, κοσμήματα, κεντήματα, ακόμη και χρήματα. Στον πάτο του τοποθετούσαν την παρθενική, νυφιάτικη πουκαμίσα τους, την πρώτη νύχτα του γάμου. Το σεντούκι, παρόλο όμως που επιτελούσε έναν τόσο σημαντικό ρόλο για την εποχή του, για τον κόσμο και ειδικά για τον γάμο, δεν αναφέρεται (και εγώ δεν γνωρίζω κανένα) σε τραγούδια του γάμου, ακριβώς επειδή θύμιζε το φέρετρο του τέλους (όταν η νυφιάτικη πουκαμίσα ξανάβγαινε από το σεντούκι για να συνοδεύσει τη νύφη στην τελευταία της κατοικία). Γι’ αυτό και αναφέρεται σε παραδοσιακά μόνο σε μοιρολόγια για νέες και ανύπαντρες, «που δεν πρόλαβαν να τη χρησιμοποιήσουν». Με αυτήν τη παράδοση συνδέεται και το γεγονός ότι ακόμη και σήμερα ντύνουν νύφη, τη νεκρή ανύπαντρη κοπέλα.
Το κλείδωναν και δεν είχε κανείς ή καμία πρόσβαση σε αυτό, ειδικά δε τη νύχτα απαγορευόταν (δια ροπάλου), να ανοιχτεί ακόμη και από τον κάτοχό της, γιατί πίστευαν και έλεγαν ότι, δεν είναι σωστό και αν το πειράξεις «μπορεί και να πεθάνεις». Το άνοιγαν µε τελετουργικό τρόπο, στις αρχές του καλοκαιριού για τον ετήσιο αερισμό των ρούχων και το έκλειναν ξανά μετά ερμητικά.
Έπιπλο δεμένο με όνειρα και προσδοκίες, σχέδια και επιθυμίες. Έκρυβε μέσα εκτός από είδη ατομικού ρουχισμού, πετσέτες, τραπεζομάντηλα, σεντόνια κ.λπ., και διάφορα πολύτιμα και ευαίσθητα αντικείμενα, όπως κοσμήματα, γυαλικά, έγγραφα, οικογενειακά κειμήλια, ακόμα και χρήματα. Αξιαγάπητα δηλ. και λατρευτά πράγματα. Το έφερνε μαζί της η Νύφη στο νέο της σπιτικό κι ήταν ο δεσμός της με το πατρικό της σπίτι. Είναι µόνο µία από τις πολλές χρήσεις του, σύμφωνα µε την ελληνική παράδοση, η οποία έδενε το σεντούκι με πολλές λαϊκές δοξασίες, όπως εκείνη που έλεγε... αλίμονο σε όποιον έβαζε χέρι επάνω του. Για να αποφύγουν το άνοιγμά τους από περίεργους επισκέπτες, σε πολλά χωριά της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, αλλά και όλης της Ελλάδας, οι νοικοκυρές τοποθετούσαν πάνω του «τον γιούκο» ή «τα σιάσματα» (όπως λεγόταν), δηλαδή τοποθετούσαν διπλωμένα με προσοχή όλα τα χοντρά ρούχα και τα στρωσίδια (τις κουβέρτες, τις φλοκάτες και τα υπόλοιπα κλινοσκεπάσματα, τυλιγμένα όλα ωραία µε σεντόνι, για να µη σκονίζονται). Τα τοποθετούσαν όμως εκεί και για έναν ακόμα λόγο, γιατί ήθελαν απλά να εξοικονομήσουν τον απαραίτητο χώρο.
Ήταν έπιπλο που το έφτιαχνε ο τεχνίτης (κατόπιν παραγγελίας) με όλη του την τέχνη. Πέρα από τα ποιοτικότερα και ακριβότερα υλικά που χρησιμοποιούσε, φρόντιζε να το δουλέψει όσο το δυνατόν καλύτερα, γιατί αφενός μεν έπρεπε να διατηρηθεί για πολλά χρόνια, λόγω του ότι μεταβιβάζονταν (υπήρχε μεγάλη οικονομική ανέχεια τις εποχές εκείνες) από γενιά σε γενιά, αφετέρου επειδή ήταν μεγάλες οι αποστάσεις και τα υλικά και τα μέσα που μεταφέρονταν δεν ήταν τα καλύτερα και σαν τα σημερινά. Γι’ αυτό και αποτελούσε μάλιστα καλό προικιό, γιατί είχαν την εποχή εκείνη, μεγάλη οικονομική αξία και πολλές φορές ήταν και ανταλλάξιμο (σε περίπτωση χρέους) σκεύος. Ήταν πολύ δύσκολη και δαπανηρή η κατασκευή τους και η μεταφορά τους, γιατί πολλά γινόταν παραγγελία στο εξωτερικό, όπως Αμερική (όπως το συγκεκριμένο στη φωτογραφία), Γερμανία και αλλού. Ανέγραφε τα αρχικά του ονόματος της νύφης μαζί µε τη χρονιά τέλεσης του γάμου. Φρόντιζε να το στολίσει και να το ζωγραφίσει με διάφορα λουλούδια και άλλα σχέδια που άρεσαν στην κοπέλα. Έβαζαν μέσα (συνήθως τα πρώτα χρόνια) και ανάμεσα στα πράγματα, κλαδιά δάφνης, κλαδιά βασιλικού ή και καρυδόφυλλα, για να μην πλησιάσει ο σκώρος και χαλάσει τα προικιά ή ότι άλλο φυλάσσονταν μέσα σε αυτό και την άνοιξη μανουσάκια και αμάραντο και αργότερα και αφού περνούσαν τα χρόνια, τη γνωστή μας ναφθαλίνη. Έριχναν επίσης μέσα ρύζι, κουφέτα και νομίσματα για προκοπή και οικονομική άνεση. Μετά το γάμο το τοποθετούσαν στο καλό δωμάτιο.
Αυτή είναι η παράδοσή μας και μέσα από αυτή, θα πρέπει να πάρουμε όλα τα καλά στοιχεία της, για να μπορέσουμε να τη διατηρήσουμε και στο μέλλον, ώστε όλα αυτά που παραλάβαμε, όπως τον θεσμό και το δέσιμο της παραδοσιακής οικογένειας, τον τρόπο λειτουργίας της, τον σεβασμό στην ακούραστη δουλειά και στην επί χρόνια ταλαιπωρία των γιαγιάδων και των γονιών μας να φτιάξουν όλα αυτά τα εκπληκτικά κεντήματα και τα έργα τέχνης, τον τρόπο σκέψης τους, την οικονομία τους και όχι τη σπατάλη, να τα μεταβιβάσουμε στη σκέψη και στο μυαλό των παιδιών μας, γιατί νομίζω ότι οι καιροί είναι δύσκολοι, οι εποχές έχουν αλλάξει, οι συνθήκες είναι διαφορετικές και αν δεν τα καταφέρουμε, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι «όταν κόβεις ένα κομμάτι από το παρελθόν ή ολόκληρο το παρελθόν, τότε έχεις καταστρέψει ένα κομμάτι και από το μέλλον ή ολόκληρο το μέλλον». Και αυτό τουλάχιστον (θέλω να πιστεύω) στην πατρίδα μας, την κοιτίδα του πολιτισμού, δεν πρέπει να συμβεί με τίποτα. Γι’ αυτό λοιπόν, ο καθένας ξεχωριστά, αλλά και όλοι μαζί, ας το προσπαθήσουμε.

    ΠΗΓΗ: www.eleftheria.gr

  Επιμέλεια -Ανάρτηση:  Αλέκος Ι. Βαλάσκας