Η μάχη της Αράχωβας

 Tου Ηλία Χρ. Θάνου

   Την νύχτα της 14ης Νοεμβρίου 1826 ο Καραϊσκάκης κατευθύνθηκε προς το χωριό Χόστια (Πρόδρομος Βοιωτίας) και την επομένη προς τη μονή Σεραφείμ (Δομπού). Αφού άφησε τον Βαρβιτσιώτη εκεί να οχυρώσει την μονή με 100 άνδρες κατευθύνθηκε προς την μονή Οσίου Λουκά Βοιωτίας και άφησε και εκεί 60 (ή 100) στρατιώτες...

Την 17η Νοεμβρίου 1826 έφτασε στο Δίστομο και εκεί στρατοπεδευσε.

Στο μεταξύ, οι Τούρκοι με αρχηγούς τους Μουστάμπεη και Κεχαγιάμπεη κατευθύνθηκαν στην Λιβαδειά και στις 17 Νοεμβρίου στρατοπεδευσαν στην Δαύλεια. Οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί έμειναν στην μονή της Ιερουσαλήμ. ΤΟ σχέδιο των Οθωμανών ήταν να κατευθυνθούν στην Άμφισσα, να λύσουν την εκεί πολιορκία των Τούρκων και μετά να προβάλουν το σώμα του Αλέξη Γαρδικιώτη Γρίβα που ήξεραν ότι βρισκόταν στο Δίστομο (για τον Καραϊσκάκη δεν γνώριζαν ότι είναι στο Δίστομο). Για να τα πετύχει αυτά ο Μουστάμπεης έπρεπε να καταλάβει πρώτα την στρατηγικής σημασίας Αράχωβα.

 Από το Δίστομο ο Καραϊσκάκης, με μια δύναμη περίπου 4000 ανδρών, επειδή φοβόταν μήπως οι εχθροί καταλάβουν την Αράχωβα και πληροφορούμενος από έναν καλόγερο του μοναστηριού της Ιερουσαλήμ Δαύλειας, τον Παφνούτιο Χαρίτο, πως οι Τούρκοι υπό τον Μουστάμπεη και τον Κεχαγιάμπεη με 2500- 3000 άντρες βρίσκονται στην περιοχή και στην Αράχωβα θα συναντήσουν άλλους 500 με σκοπό να κατευθυνθούν στα Σάλωνα και να χτυπήσουν τους Έλληνες που τα πολιορκούσαν ( το σχέδιο είχε ακούσει ένας διάκονος του μοναστηριού όταν ο Μουστάμπεης είχε μείνει εκεί) και καθώς η Αράχοβα είχε σημαντική στρατηγική σημασία, έστειλε εκεί ,την 18η Νοεμβρίου 1826, τους οπλαρχηγούς Αλέξη Γαρδικιώτη Γρίβα, Γεώργιο και Μήτρο Βάγια με 250 στρατιώτες. Αυτοί οχυρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στα πιο οχυρά σπίτια του χωριού. Ακόμη, ειδοποίησε τον Γεώργιο Δυοβουνιώτη, που ήταν στους Δελφούς, να κατευθυνθεί και αυτός στην Αράχωβα. Πράγματι, ο Μουστάμπεης μόλις πληροφορήθηκε τις κινήσεις του Καραϊσκάκη, έσπευσε να καταλάβει την Αράχωβα. Ο Μουστάμπεης ερχόταν με 2000 διαλεκτους Τουρκαλβανούς και 200 ιππείς. Την ίδια μέρα, λοιπόν , ο Καραϊσκάκης πληροφορείται την κίνηση των στρατευμάτων του Μουστάμπεη στην κοιλάδα του Ζεμενού. Αμέσως, αφού άφησε 300 άνδρες ως φρουρά στο Δίστομο υπό τον Σπυρομίλιο, κατευθύνθηκε να συναντήσει τους εχθρούς. Όμως, ύστερα από μιάμιση ώρα πορεία, κοντά στην πηγή του Ζεμενού, άκουσε θόρυβο μάχης από την Αράχωβα καθώς οι εκεί Έλληνες, που ήδη είχε στείλει ο Καραϊσκάκης, και οι Τούρκοι του Μουστάμπεη , οι οποίοι είχαν περικυκλώσει το χωριό, είχαν αρχίσει τις αψιμαχίες. Αμέσως, διέταξε τους οπλαρχηγούς Γιώτη Δαγκλή, Διαμάντη Ζέρβα και Χρ. Περραιβό να περάσουν από της Ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού και να πάνε να πιάσουν ένα στενό που οδηγούσε στην μονή της Ιερουσαλήμ. Ο ίδιος με τους υπόλοιπους κατευθύνθηκε προς την Αράχωβα. Επίσης, έρχονταν ειδοποιημένοι από αυτόν οι Έλληνες των Σαλώνων από Δυτικά. Ανασυντάσσοντας τις δυνάμεις του, ο Καραϊσκάκης πάνω σε έναν λόφο και διώχνοντας 50 ιππείς του εχθρού, κατευθύνθηκε αργά εναντίον των υπολοίπων.

Ο Μουστάμπεης τότε έστειλε εναντίον του Καραϊσκάκη 500 και πλέον Τουρκαλβανούς. Ο ίδιος παρακολουθούσε την μάχη μέσα στην Αράχοβα, όσο και έξω από αυτήν, οχυρωμένος σε έναν λόφο πάνω από το χωριό. Οι 500 Τουρκαλβανοί στην αρχή ανάγκασαν τους Έλληνες να υποχωρήσουν και μάλιστα την δεξιά πλευρά τους να τραπεί σε άτακτη φυγή. Την όλη κατάσταση έσωσαν οι οπλαρχηγοί Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας και Γιαννούσης Πανομάρας οι οποίοι κράτησαν τις θέσεις τους και μάλιστα σκότωσαν τον Οσμάν Αγά προκαλώντας στους υπό την οδηγία του Τούρκους αναστάτωση και αφού ανακάλεσαν τους υποχωρούντες, όρμησαν εναντίον των αντιπάλων τους. Οι εχθροί κλονίστηκαν στο κέντρο αλλά η δεξιά τους πτέρυγα έμεινε σχεδόν ακλόνητη λόγω της καλής οχύρωσής της.

Την έκβαση της μάχης υπέρ των Ελλήνων ξεκίνησαν οι οχυρωμένοι στις Ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, οι οποίοι αποφάσισαν να πλήξουν τον ίδιο τον Μουστάμπεη στο οχύρωμά του και να τον απομονώσουν έτσι ώστε να μην μπορεί να στέλνει δυνάμεις όπου το στράτευμά του είχε ανάγκη. Έτσι, οι Έλληνες παρουσιάστηκαν στα όπισθεν του εχθρικού τμήματος. Τότε ο Μουστάμπεης όρμησε εναντίον τους με το γιαταγάνι έτσι ώστε να μην επιτρέψει στους Έλληνες να προλάβουν να εγκατασταθούν εκεί. Ύστερα, από μισή ώρα μάχης ο Μουστάμπεης και οι δικοί του αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στις αρχικές θέσεις τους. Εκεί τους ενίσχυσαν και άλλα δύο υποχωρούντα σώματα και έτσι δημιούργησαν μια σκληρή γραμμή άμυνας. Για να προφυλαχτούν από τα πυρά των Ελλήνων, οι οποίοι τους είχαν πλησιάσει αρκετά, άρχισαν να υψώνουν τα ταμπούρια τους.

Σε λίγο, άρχισε να νυχτώνει και ο κρύος βόρειος αέρας του Παρνασσού χτυπούσε τους εκτεθειμένους στο ύπαιθρο Τούρκους κάνοντας το κρύο εκείνης της νύχτας του Νοεμβρίου, ανυπόφορο. Οι Έλληνες όμως, αφού άφησαν σκοπούς κατευθύνθηκαν χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Τουρκαλβανούς, στην Αράχωβα και κλείστηκαν στα σπίτια των Ελλήνων όπου, ζεσταίνονταν και αναπαύονταν κοντά στα τζάκια. Ο Καραϊσκάκης εκείνη την νύχτα δεν κοιμήθηκε. Φρόντιζε για την συνεχή αντικατάσταση των σκοπών το οποίο ήταν και το σχέδιό του για να πληροφορείται κάθε κίνηση του εχθρού. Οι Τουρκαλβανοί δεν διέφυγαν την νύχτα γιατί πίστευαν ότι ο Κιουταχής δεν θα τους άφηνε έτσι και θα τους έστελνε ενισχύσεις. Πράγματι, ύστερα από λίγες ημέρες τους έστειλε 1500 Τουρκαλβανούς και Τουρκομακεδόνες με αρχηγό τον Αβδουλλά μπέη. Αυτοί όμως, έπεσαν πάνω στους 300 Σουλιώτες των Διαμάντη Ζέρβα και Λάμπρου Ζάρμπα στο στενό του Ζεμενού και μην μπορώντας να αναπτυχθούν μέσα στο στενό υποχώρησαν και άφησαν πίσω τους 35 νεκρούς, τραυματίες και μερικά ζώα.

Όταν οι απελπισμένοι από την πείνα, την δίψα, το κρύο και την αδιάκοπη βροχή Τούρκοι της Αράχοβας έμαθαν την τύχη του σώματος εκείνου, που είχε σταλεί για βοήθειά τους, θέλησαν να συνθηκολογησουν με τους Έλληνες. Από την πλευρά των Ελλήνων ο Καραϊσκάκης διόρισε ως διαπραγματευτές τους οπλαρχηγούς Χριστόφορο Περραιβό και Ιωάννη Ρούκη. Ο Μουστάμπεης διόρισε τον χιλίαρχο Χότο Λέγκα, Αλβανό, και τον εκατόνταρχο Σουλεμάν Τόσκα. Αφού οι Τούρκοι βγήκαν από το οχύρωμα και όλοι μαζί κατευθύνθηκαν στην παρακείμενη πηγή, έξω από το χωριό και αφού χαιρετήθηκαν, πρώτος πήρε το λόγο ο Λέγκας. Ο Χρ. Περραιβός, που ήταν παρών, στα απομνημονεύματά του, παραθέτει ολόκληρο τον διάλογο. Εν ολίγοις, οι Έλληνες θα δέχονταν μόνο υπό τους όρους οι Τούρκοι να τους παραδώσουν τα Σάλωνα και Λιβαδειά, καθώς και τα χρήματα, τα όπλα, τα ζώα και ότι άλλο κινητό είχαν μαζί τους. Ο Λέγκας είπε ότι δεν είχε την αρμοδιότητα να δεχτεί τους όρους και ότι θα τους μεταβιβάσει στους αρχηγούς του.

Ο Μουστάμπεης δεν δέχτηκε τους σκληρούς αυτούς όρους και έτσι η μάχη ξαναφουντωσε όταν οι Τούρκοι απάντησαν με το “Πόλεμος, πόλεμος, πόλεμος”. Από τότε οι Έλληνες δυνάμωσαν την επαγρύπνησή γιατί περίμεναν την απελπισμένη έξοδο των εχθρών.

Πράγματι, οι Τουρκαλβανοί την νύχτα της 23ης Νοεμβρίου 1826 ετοιμάστηκαν για έξοδο. Τότε, ο Καραϊσκάκης διέταξε τους Έλληνες να αρχίσουν να πυροβολούν κατά των αντιπάλων τους. Η ανταλλαγή των πυρών διήρκησε 2 ώρες. Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, μια σφαίρα βρήκε τον Μουστάμπεη στο μέτωπο και τον έριξε κάτω νεκρό. Οι Τούρκοι απέκρυψαν τον θάνατό του και ζήτησαν από του Έλληνες νέες διαπραγματεύσεις. Όμως, και αυτές, δεν οδήγησαν πουθενά καθώς οι Έλληνες επέμειναν στους αρχικούς όρους τους. Έτσι, στους Τούρκους απέμεινε ως μοναδική λύση η έξοδος. Εκείνη την 24η Νοεμβρίου 1826, περίπου στη 1μ.μ. και ενώ ο ουρανός είχε σκοτεινιάσει και έπεφτε το χιόνι μαζί με έναν βοριά, οι Τουρκομακεδόνες, ακολουθούμενοι από του Τουρκαλβανούς, με τα γιαταγάνια στο χέρι επιχείρησαν έξοδο και αφού βγήκαν από τα ταμπούρια τους, κατευθύνθηκαν προς τις κορυφές του Παρνασσού. Τότε, οι Έλληνες που άκουσαν τον θόρυβο έτρεξαν από πίσω τους και με τα γιαταγάνια και τα μαχαίρια στο χέρι καθώς τα όπλα τους ήταν άχρηστα λόγω του χιονιά, και τους έσφαζαν. Το κρύο όμως και το πυκνό χιόνι δεν τους άφησε να τους καταδιώξουν παρά μόνο μέχρι τις τελευταίες πλαγιές του Παρνασσού. Από τους 1200 Τούρκους που κατάκοποι έφτασαν στην κορυφή. Μόνο οι 200 κατάφεραν να σωθούν τελικά στην μονή της Ιερουσαλήμ και αυτοί με φοβερά κρυοπαγήματα. Όλοι οι άλλοι πέθαναν από την παγωνιά. Από τους Έλληνες, κατά την μάχη της Αράχοβας, σκοτώθηκαν 4 και πληγώθηκαν 9 με ελαφρά τραύματα.

Στην επταήμερη μάχη της Αράχοβας πήραν μέρος εκτός από αυτούς που αναφέρθηκαν και οι οπλαρχηγοί: Δήμος Τσέλιος(Γεροδήμος), που ιδιαίτερα διακρίθηκε, Λάμπρος Βέικος, Γ. Δράκος, Βασ. Μπούσγος, Νικήτας Σταματελόπουλος (Νικηταράς), Χατζημιχάλης Νταλιάνης, Νάσος Κουτσονίκας, Μήτρος Τριανταφύλλου Κώστας Νάκος, Γιάννης Ρούκης, Νάκος Πανουργιάς, Κ. Καλύβας, Κ. Γιολδάσης, Κ. Χόρμοβας, Κομνάς Τράκας ( Αγοργιανίτης), Κίτσος Μπότσαρης, Δ. Μακρής, Χριστ. Χατζηπέτρος, Γ. Τζαβέλλας, Δημ. Καλλέργης, και άλλοι. Όλοι δέχτηκαν να υπογράψουν την έκθεση του Καραϊσκάκη, για την νικηφόρα έκθεση της μάχης, προς την Κυβέρνηση.

Την επομένη ο Καραϊσκάκης, ακολουθώντας ένα φρικιαστικό έθιμο των Τούρκων έστησε ένα <<βουνό>> σε σχήμα κώνου με 300 κεφάλια των εχθρών πάνω σε έναν λόφο. Αυτό το τρόπαιο ήταν ορατό από το Μαντείο των Δελφών και έφερε την επιγραφή: “Τρόπαιον των Ελλήνων κατά των βαρβάρων Οθωμανών ανεγερθέν κατά το 1826 έτος Νοεμβρίου 24 Εν Αράχοβα”. Τέλος, έστειλε στην Κυβέρνηση στο Ναύπλιο τα κεφάλια του Μουστάμπεη και του Κεχαγιάμπεη, καθώς και 12 αιχμαλώτους Τούρκου αξιωματικούς.

Βιβλιογραφία:

-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε. ΕΤΑΙΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ, Copyright Έκδοσης , 2015: ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε., Τόμος 29, σελ.14-15

- ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΡΥΝΤΑΚΗΣ-ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΑΛΚΟΣ-ΑΓΓΕΛΟΣ ΧΟΡΤΗΣ-ΕΚΤΟΡΑΣ ΧΟΡΤΗΣ, Σαν ΣΗΜΕΡΑ στην ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821,Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2020, Σελ.362-364-365-370

-ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΤΟΜΟΣ Β΄, ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ’21, Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2021,Σελ.539-540

-ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΜΑΧΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΕΙΣΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΕ ΤΟ ΣΟΥΛΙΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΥ 1820 ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ 1829 ΕΤΟΥΣ Συγγραφέντα παρά του Συνταγματάρχου ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΠΕΡΡΑΙΒΟΥ ΤΟΥ ΕΞ ΟΛΥΜΠΟΥ ΤΗΣ ΘΕΤΤΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΗΡΗΜΕΝΑ ΕΙΣ ΤΟΜΟΥΣ ΔΥΩ, ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΡΙΕΧΩΝ ΤΑΣ ΑΠΟ ΤΩΝ 1823 ΜΕΧΡΙ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ 1829, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΚΟΡΟΜΗΛΑ ΟΔΟΣ ΕΜΟΥ ΑΡΙΘ.215, 1836, Σελ. 97-108

-Η μάχη της Αράχωβας. Το ευφυές σχέδιο του Καραϊσκάκη και η παγίδα θανάτου που έστησε στον στρατό του Κιουταχή. Η χιονοθύελλα και η μακάβρια πυραμίδα με τα κεφάλια...(Διαβάστε όλο το άρθρο:http://www.mixanitouxronou.gr/i-machi-tis-arachovas-to-eyfyes-schedio-toy-karaiskaki-kai-i-pagida-thanatoy-poy-estise-ston-strato-toy-kioytachi/)

-ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, ΝΟΕ-ΔΕΚ 2007, Η μάχη της Αράχωβας, Σελ.42-65