Το πνεύμα του Σαράντα

     Ο νεώτερος Ελληνισμός ευτύχησε να παρουσιάσει μέχρι σήμερα δύο λαμπρά ορόσημα στην ιστορική πορεία του, την 25η Μαρτίου 1821 και την 28η Οκτωβρίου 1940. Οι δύο αυτές χρονολογίες έχουν γίνει πια σύμβολα, και για το έθνος μας, που υπήρξε ο δημιουργός τους, και για τον ελεύθερο άνθρωπο, γενικότερα, που τις βλέπει μέσ’ απ’ το πνεύμα της διαχρονικής ιστορικότητάς τους. Την αρετή των πατέρων μας εκφράζει η 25η Μαρτίου· τη δική μας αρετή, την αρετή των συγχρόνων, η 28η Οκτωβρίου...

Του Κώστα Παπαχρήστου*(1915-1990)

Κάθε φορά, που ξαναζούμε με συγκίνηση και περηφάνια το χτεσινό μεγαλούργημά μας, έχουμε ακριβή τη συνείδηση πως ο σύγχρονος Ελληνισμός εξεπλήρωσε στο ακέραιο το χρέος του και απέναντι στη μακρόχρονη παράδοσή του, και προς τον ίδιο τον εαυτό του. Και γι’ αυτό μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως δε λαθέψαμε στο δρόμο που ακολουθήσαμε, το δρόμο της θυσίας και του μαρτυρίου, και πως όσο κι αν στάθηκε βαρύ το τίμημα της δόξας, ήταν δικαιολογημένο κι αναπόφευκτο, αν κριθεί με μέτρα Ελληνικά, με μέτρα που τα καθορίζει η αρετή. Οι δοξασμένοι νεκροί μας, οι ακρωτηριασμένοι μαχητές, οι ανιστόρητες κακουχίες στα κακοτράχαλα βουνά, η τυραννία και η πείνα των χρόνων της κατοχής, ο αφανισμός του εθνικού μας πλούτου βρήκαν την πλήρη δικαίωσή τους στο αποτέλεσμα του υπεράνθρωπου αγώνα. Και το αποτέλεσμα αυτό δεν είναι μόνο η υλική κατάχτηση, η τελική νίκη, μα η ύψωση ενός σκληρού πολέμου σε σύμβολο εθνικό, που αποχτάει ουσιαστική σημασία για το βαθύτερο νόημα που περικλείνει.

 Ο πόλεμος του Σαράντα, με τις νίκες μας στα ηπειρώτικα και αλβανικά βουνά, και με τα ηρωικά κατορθώματα στη Μακεδονία και στη Θράκη, ήταν χωρίς αμφιβολία το πρώτο φως που έλαμψε στο σκοτάδι εκείνων των μαύρων ημερών. Και η ανυπόταχτη αντίσταση των ελεύθερων πολιορκημένων, το επακόλουθο του θριάμβου, ήταν το σάλπισμα για το ξύπνημα απ’ το φόβο και τη νάρκη όλων των ελεύθερων λαών, που εστέναζαν κάτω απ’ την αδυσώπητη βία της φασιστικής τυραννίας. Η αμεροληψία και η αντικειμενικότητα της Ιστορίας δεν είναι δυνατό να παραβλέψει το πώς πρώτοι οι Έλληνες έδωσαν νικηφόρο το χτύπημα στις αχτύπητες μέχρι τη στιγμή εκείνη ορδές των βαρβάρων, και πως η Ελληνική αντίσταση προς τους νικημένους νικητές ήταν και καθολική και ασταμάτητη. Το αντίθετο, από πολύ ενωρίς έχει διαπιστωθεί το πόσο σημαντική υπήρξε η συμβολή των Ελλήνων στον αγώνα των ελεύθερων εθνών κατά των δυνάμεων της τυραννίας. Όσο μάλιστα τα γεγονότα ξεμακραίνουν απ’ το σήμερα και γίνονται ιστορική μνήμη, απαλλαγμένα από διπλωματικές ή πολιτικές προκαταλήψεις και σκοπιμότητες, απονέμεται περισσότερη δικαιοσύνη κι αναγνωρίζεται από εχθρούς και φίλους η αποφασιστική σημασία που είχαν για την όλη έκβαση του μεγάλου πολέμου οι ηρωισμοί και οι θυσίες του μικρού, αλλά κι απροσκύνητου έθνους μας.

Εκείνο, όμως, που παίρνει τη μεγαλύτερη αξία, και για τον Έλληνα, και πιο πέρα για τον άνθρωπο, δεν είναι τα υλικά οφέλη που προέκυψαν για την υπόθεση των ελεύθερων λαών απ’ τον πόλεμο του Σαράντα, και απ’ την κατοπινή πανεθνική αντίσταση, των Ελλήνων, καθώς κι απ’ τη συνέχιση της πολεμικής προσπάθειας στη Μέση Ανατολή. Είναι κάτι ουσιαστικότερο και βαθύτερο, είναι το  πνεύμα του Σαράντα. Το πνεύμα αυτό απ’ τα ιστορικά γεγονότα ξεπηδάει και με αυτά είναι συνυφασμένο· μα τα γεγονότα είναι η έκφραση, είναι το ντύσιμο. Στο βάθος υπάρχει και ψυχή και φρόνημα και ιδέα, υπάρχει ο ελεύθερος άνθρωπος, που εδώ λέγεται Έλληνας, μα και που παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανθρώπου σ’ όλη του την ηθική έννοια και υπόσταση.

Ένας λαός ολιγάνθρωπος, περιορισμένος στο ακρωτήρι αυτό της Ευρώπης, και φτωχός σε υλικά αγαθά, ειρηνικός και φιλήσυχος, βρίσκεται αντιμέτωπος ξαφνικά στην πρόκληση της ωμής βίας. Ο ισχυρός ζητάει απ’ τον αδύνατο την υποταγή, για να περάσει, του ζητάει ν’ ακολουθήσει το παράδειγμα των άλλων λαών, που με ευκολία υποτάχτηκαν στα κελεύσματά του. Και ο αδύνατος, ο ανίσχυρος, χωρίς ενδοιασμούς και χρονοτριβή, με την ίδια σπουδή που του έγινε η πρόκληση, απαντάει στον ισχυρό με το θρυλικό ΟΧΙ. Κι όταν ο δεύτερος συνεταίρος του ολοκληρωτισμού σπεύδει να βοηθήσει τον πρώτο, τον καθημαγμένο απ’ το ανελέητο μαστίγωμα, και πάλι ο ανίσχυρος απαντάει με το ΟΧΙ. Και τρίτο ΟΧΙ θα βροντοφωνάξει αυτός, όταν λίγο αργότερα τον καλούν να διαλέξει μεταξύ της υποταγής του σκλάβου και του μαρτυρίου του αδούλωτου ήρωα. Δικαιολογημένο θα ήταν και στις τρεις περιπτώσεις να τρομάξει μπροστά στις συνέπειες που θα είχε η ατίθαση άρνησή του, και να δειχθεί πιο υπολογιστικός ή, έστω, πιο δισταχτικός στις αποφάσεις του. Είχε ολοζώντανο το πρόσφατο παράδειγμα των άλλων εθνών, πολύ ισχυρότερων και πολυανθρωπότερων, που δεν τόλμησαν, όσο κι αν το επιθυμούσαν, να φανούν συνεπείς στις υποχρεώσεις τους προς τους συμμάχους τους και να ενεργήσουν σύμφωνα με την επιταγή του εθνικού χρέους. Ήταν οι λαοί, οι οποίοι εύκολα λύγισαν στο καταστροφικό ρεύμα του μηχανοκίνητου εισβολέα. Οι Έλληνες στάθηκαν η εξαίρεση, δυσερμήνευτη για τους πολλούς και τους ισχυρούς, μα κάτι το απόλυτα φυσικό γι’ αυτούς τους ίδιους, που δεν ακολούθησαν το παράδειγμα των άλλων. Οι λίγοι και οι αδύνατοι αντιμετωπίζουν με αφοβία και σθένος τους πολλούς και τους δυνατούς, ελευθερωμένοι από τον δισταγμό και την περίσκεψη.. Αφήνουν να τους κατακυριέψει το χρέος, που δεν προσαρμόζεται στον υπολογισμό του συμφέροντος και που δεν μετριέται με τη σκέψη της συνέπειας, το χρέος, που λαμπρύνει πάντοτε τον άνθρωπο, αλλά και συχνά τον κάνει ολοκαύτωμά του.                                                                                                                                                                                                                              Και το σπουδαιότερο είναι πως το μεγάλο ΟΧΙ του Σαράντα βγήκε απ’ τις ψυχές όλων των Ελλήνων, συλλογικό, στην κυριολεξία πανεθνικό. Γι’ αυτό και ο πόλεμος του Σαράντα, με όλες τις μεταγενέστερες εξελίξεις, ενώνει όλους τους Έλληνες, σε κοινό μέτωπο, τους συναδερφώνει σε μια οικογένεια, φέρνει πολύ κοντά τον ένα προς τον άλλο, για να υψώσουν όλοι μαζί τη δόξα της νέας Ελλάδας, αλλά και για να υψωθούν και οι ίδιοι, και σαν Έλληνες και σαν ελεύθεροι άνθρωποι. Κι όπως ενωμένοι δείχτηκαν στην απόφαση, το ίδιο ενωμένοι στάθηκαν και στην πράξη. Κοινό το καθήκον, κοινή η θυσία, κοινή και η δόξα.

Αυτή η ενότητα του έθνους, που εκδηλώνεται τόσο έντονα, σε πλάτος και σε βάθος, σ’ όλη την περίοδο του πολέμου, αποτελεί το δεύτερο στοιχείο, που συνθέτει το πνεύμα του Σαράντα. Είναι και το τρίτο στοιχείο, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίσαμε στην πράξη τις δυσχέρειες, πρώτα, του πολέμου, και ύστερα τη βαρβαρότητα της τυραννίας. Η ευψυχία και το σθένος, ο ηρωισμός και η θυσία, μας συνοδεύουν σε κάθε ενέργεια. Η ανδρεία, όπως την έζησαν και την αισθάνθηκαν οι γενεές των Ελλήνων, σε όλες τις εκφάνσεις της. Έτσι και μόνο κατορθώθηκε το θαύμα της Αλβανίας και δημιουργήθηκε η πανεθνική αντίσταση του 1941 – 44. Με αυτή την υπεράνθρωπη ψυχική και σωματική δύναμη, που την εμπνέει η ανδρεία, οι γεωγραφικοί τόποι πήραν ζωή κι έγιναν «άγραφος μνήμη», για να δείχνουν στους ελεύθερους ανθρώπους το πέρασμα των προμάχων της ελευθερίας και να θυμίζουν το πώς εκπληρώνεται το χρέος. Η Πίνδος και η Κορυτσά και το Αργυρόκαστρο και το Τεπελένι, το Ρούπελ τα Καλάβρυτα και το Δίστομο και η Κάνδανος, κάθε βράχος των ηπειρωτικών και αλβανικών βουνών, κάθε σπιθαμή Ελληνικής γης, αποχτούν άλλο νόημα, καθαγιάζονται από την ανέσπερη δόξα της νίκης ή από το τραγικό μεγαλείο της θυσίας.

Πώς οι Έλληνες βρήκαν αυτή τη δύναμη και πώς κατόρθωσαν να την αξιοποιήσουν σε ιστορική πράξη… Ερώτημα θαυμασμού των ελεύθερων ανθρώπων· ερώτημα κατάπληξης των ανθρώπων της τυραννίας. Η απάντηση είναι εύκολη και πειστική, αν πιστεύουμε στο αξίωμα πως το χτες, όταν φυσικά υπάρχει, φωτίζει και το σήμερα. Γιατί και το πνεύμα του Σαράντα δεν είναι διαφορετικό στα στοιχεία που το συνθέτουν απ’ το πνεύμα που διακρίνει τον Ελληνισμό σε όλες τις φάσεις της μακρόχρονης ιστορικής ζωής του. Αναλλοίωτα παραμένουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όσο κι αν εξωτερικές επιδράσεις μεταβάλλουν φαινομενικά το φορέα. Είναι ζυμωμένα με τον Έλληνα η πίστη στην ελευθερία και το μίσος προς την τυραννία· η αγάπη προς την πατρίδα, μαζί με το σεβασμό προς το συνάνθρωπό του· η βαθιά αίσθηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και η απέχθεια προς την αυθαιρεσία και την αλαζονεία. Ο πλούσιος αυτός ψυχικός κόσμος του δίνει τη φλόγα, για να μεταβάλλει την αδυναμία σε δύναμη και να κατορθώσει τα ακατόρθωτα. Απ’ τα έμφυτα αυτά ιδανικά γεννιέται και το φρόνημα, και η ρώμη, και η καρτερία. Και όχι μόνο σήμερα και μόλις χτες, αλλά και σε κάθε περίοδο της ιστορικής ζωής του, σε μιαν αξιοζήλευτη αλληλουχία και συνέπεια.

Οι Έλληνες του 5ου αι. π.Χ., που θέλουν έντονη τη διάκρισή τους απ’ τους «βαρβάρους», αντιμετωπίζουν χωρίς δισταγμούς και αμφιταλαντεύσεις τους Πέρσες, οι λίγοι και αδύνατοι σε υλικά μέσα τους πολλούς και δυνατούς, γιατί έχουν κάνει βίωμά τους αυτό που θα πει αργότερα ο μεγάλος ιστορικός: “το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον, το εύψυχoν”. Οι Έλληνες της Τουρκοκρατίας, που η μακρόχρονη δουλεία τους έχει μεταβάλλει σε ραγιάδες, θα συσπειρωθούν γοργά σε κοινό μέτωπο και θ’ αποτελέσουν το Γένος, για να ξεσηκωθούν όλοι μαζί μόλις θα έρθει η άγια ώρα του Εικοσιένα. Και τότε ήταν η πρώτη έκπληξη απ’ το πρώτο θαύμα, η έκπληξη που θα ξαναπαρουσιαστεί στο Σαράντα. Όπως τώρα, έτσι και τότε, η απορία ήταν το πως ο Έλληνας ξανα-αναστήθηκε, σαν τον φοίνικα που ξαναγεννιέται απ’ την τέφρα του, πως οι λίγοι και οι ανίσχυροι πέτυχαν το θαύμα που λέγεται Εικοσιένα. Την απάντηση στην απορία για εκείνη την εποχή, που όμως δεν χάνει την αξία της και για το σήμερα, για το θαύμα του Σαράντα, μας τη δίνει ο Μακρυγιάννης, στην εξιστόρηση μιας στιχομυθίας του με το Γάλλο ναύαρχο DE RIGNY, τον Ιούλιο του 1825, όταν ο Ιμπραήμ έκαιγε το Μοριά:

«Εκεί οπού-φκειανα τις θέσες εις τους Μύλους ήρθε ο Ντερνύς να με ιδή. Μου λέγει: Τί κάνεις αυτού· Αυτές οι θέσες είναι αδύνατες· τί, πόλεμο θα κάνετε με τον Μπραΐμη αυτού; - Του λέγω, είναι αδύνατες οι θέσες κι εμείς, όμως είναι δυνατός ο θεός οπού μας προστατεύει· και θα δείξωμεν την τύχη μας σ’ αυτές τις θέσες της αδύνατες. Κι αν είμαστε ολίγοι εις το πλήθος του Μπραΐμη, παρηγοριώμαστε μ’ έναν τρόπο, ότι η τύχη μας έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους. Ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν, και ως τώρα, όλα τα θερία πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά! Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν· κι’ όταν κάνουν αυτείνη την απόφασιν, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν. Η θέση οπού είμαστε σήμερα εδώ είναι τοιούτη. Και θα ιδούμε την τύχη μας οι αδύνατοι με τους δυνατούς…».

 Το θαύμα του Σαράντα έχει αυτή τη βαθύτερη σημασία, πως εκφράζει ανόθευτο κι ατόφιο το πνεύμα του Ελληνισμού. Μας δένει, καθώς και το Εικοσιένα, με το παρελθόν, μας φέρνει πολύ κοντά στις ρίζες της φυλής μας. Το Σαράντα είναι το βλαστάρι που ξεπρόβαλε απ’ το γερόκορμο δέντρο, που έχει βαθιά τις ρίζες του στους αιώνες. Το Σαράντα είναι μια καινούργια λάμψη αυτού του πνεύματος του Ελληνισμού, που παρουσιάζει τον άνθρωπο στην ομορφότερη έκφρασή του, που τον Έλληνα τον παρουσιάζει ακεραιωμένο ελεύθερο άνθρωπο· ελεύθερο σε όλο το βάθος της έννοιας.

Αυτό το πνεύμα, που έλαμψε στο Σαράντα, καθώς έλαμψε και στο Εικοσιένα, δεν πρέπει ποτέ να μας εγκαταλείψει, για να είμαστε πάντοτε σε θέση να βροντοφωνούμε τα ΟΧΙ της Ελευθερίας. Η Ελλάδα με τα ΟΧΙ αυτά τρέφεται και ζει, και με τα ΟΧΙ αυτά ξαναβρίσκει τα φτερά της «τα πρωτινά» της, «τα μεγάλα».

Σημείωση ιστολογίου

- Το παραπάνω Άρθρο του μακαρίτη συγχωριανού μας Κώστα Παπαχρήστου γράφτηκε πριν σαράντα ένα χρόνια (Οκτ. 1980) &  δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα “ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ” (Φυλ.42 (57) /Οκτ. 1980 ). Εμείς θεωρώντας το διαχρονικά επίκαιρο το Αναδημοσιεύουμε στο ιστολόγιό μας σήμερα, ογδόντα ένα χρόνια από την εποποιία του’40 ,  τιμώντας έτσι τόσο τους ήρωες εκείνου του πολέμου όσο & τον μακαρίτη συντάκτη αυτού του άρθρου.

     

   *Σχετικά Βιογραφικά στοιχεία για τον Κώστα Παπαχρήστο μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερη δημοσίευσή μας για εκείνον πατώντας το κάτωθι link: 

https://lispolydrosou.blogspot.com/2017/12/1915-1990.html

 

 

Επιμέλεια - Ανάρτηση: Αλέκος Ι. Βαλάσκας