Τα Σβαλιώτικα παρατσούκλια

Μερική άποψη του χωριού στη δεκαετία του ΄50

Σε παλαιότερη ανάρτηση έχουμε κάνει αναφορά για την ανεκτίμητη προσφορά του Ηλία Γεωργούση προς το Λαογραφικό Σύλλογο. Στο σπουδαίο αρχείο του: «ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΟΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΠΟΛΥΔΡΟΣΟΥ» καταγράφονται 122 σουβαλιώτικα επώνυμα του χωριού που υπάρχουν ακόμη και σήμερα ή υπήρξαν στο παρελθόν. Κάποια από αυτά έχουν χαθεί γιατί δεν υπάρχουν πλέον οι οικογένειες – φορείς τους. Πολλές είναι οι συνώνυμες οικογένειες, που κατά την άποψη του Κ. Παπαχρίστου, ο λαός για να τις ξεχωρίζει  μεταξύ τους και να αποφεύγονται μπλεξίματα και παρεξηγήσεις, βρίσκει τον τρόπο δημιουργώντας  το παρωνύμιο δηλαδή το παρατσούκλι.

Στο βιβλίο του ο Κ. Παπαχρίστου αναφέρει:

«Αρκετές είναι στη Σουβάλα οι συνώνυμες  οικογένειες  που αναμφίβολα προέρχονται από παλαιά κοινά γένη. Από τις οικογένειες αυτές οι περισσότερες ανήκουν στο γένος των Θαναίων – κάπου δεκαπέντε οικογένειες, άλλες σε στενό συγγενικό δεσμό μεταξύ τους και άλλες σε απομακρυσμένο ή και ανύπαρκτο πιά. Πολύκλαδες είναι επίσης οι οικογένειες με το κοινό όνομα Γεωργούσης, Τζιβάρας, Μαστροκώστας, Πλατιάς, Ανάγνου, Αυγέρης, Δεληγιάννης και άλλες.

 Για τους Θαναίους ο λαός φρόντισε – και φροντίζει – να τους εφοδιάσει με το απαραίτητο διακριτικό γνώρισμα: Μπαρδαμπούλιας, Σερτούκος, Τσατσαρώνης, Φ΄σέκ΄ς, Καράπας, Κατράπας, Ψευτάκης, Μάγος, Γούλας, Βρανάς, Φιντέλης, Κοντογιάννης, Τράγος, Μπακάρας, Μαλλιακός, Όσβαλντ , Τουρλοτός, Τσατσαρώνης κ.α.

Στις οικογένειες Γεωργούση απαντώνται τα παρωνύμια: Τσιαμούχας, Σιαμάκος, Παλικαράς, Ζέγκλας, Θεοδωρούλας, Κωσταράς, Λούστρος.

Στις οικογένειες Τζιβάρα απαντώνται τα παρωνύμια: Κέφος, Ζιάκας, Πενταρούλας, Καψιώτης.

Στις οικογένειες Μαστροκώστα απαντώνται τα παρωνύμια: Μπγατσιούλας, Κωλώνης, Λουλουδιάς, Νιόνιος.

Στους Αυγεραίους απαντώνται τα παρωνύμια: Ξεστρούπας, Τσόγκας, Κατσαπράγκας και Φρίγκηρς, ενώ οι Αναγναίοι λέγονται μέχρι και σήμερα Πατεραίοι, από τον πρόγονο Ν. Ανάγνο για τα πολλά παιδιά του.

Οι Τσαρμακλαίοι με τα παρωνύμια: Τσαμαντάνης και Μαγκούλας, οι Διαμαντωναίοι με τα παρωνύμια: Καλικάτσος και Σταθίγκος, οι Παναγιωταίοι με τα παρωνύμια: Ούζος, Μαυράκης, Μαντράχαλος, Νασέος.

Οι Δριβαίοι με το μοναδικό παρωνύμιο, για ένα μονάχα Δρίβα τον Τφεκαλέξη, οι Πανταίοι με το μοναδικό παρωνύμιο Κογιότας».

Όσο για την απουσία παρωνυμίων από πολλές σουβαλιώτικες  οικογένειες  ο συγγραφέας (Κώστας Παπαχρίστου) πιθανολογεί τα εξής:

«Η ανώτερη κοινωνική θέση μιας οικογένειας, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στη δημιουργία και επικράτηση παρωνυμίου και μάλιστα στις παλαιότερες εποχές. Ο απλοϊκός άνθρωπος του λαού αποφεύγει συνήθως να σατιρίσει ή να καυτηριάσει στα φανερά το συγχωριανό του εκείνο, που είναι σπουδαγμένος, και που διαδραματίζει κάποιο σπουδαίο ρόλο στο χωριό ή και ακόμη του προσφέρει άμεσα ή έμμεσα οφέλη. Γι΄αυτό πιστεύω δε συνοδεύονται από παρωνύμια οι παλιές οικογένειες Καρούζου, Δρίβα, Χριστοπούλου, Αδαμοπούλου. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις αφορούν σε παρωνύμια νεώτερα. Επίσης δε δίνονται παρωνύμια – και εδώ υπάρχουν ελάχιστες εξαιρέσεις – σε οικογένειες που έχουν ιερατικό πρόγονο, π.χ. στις οικογένειες Παπαστάμου, Παπαθανασίου, Παπαναστασίου, Παπαγεωργίου κλπ. Τα σύγχρονα παρωνύμια της οικογένειας Παπαργυροπούλου δεν είναι αρκετά για να διαψεύσουν τον κανόνα.»

Συνεχίζει…

«Αλλά το πρόβλημα δεν περιορίζεται σ΄αυτές τις δύο κατηγορίες οικογενειών επώνυμων, που δε συνοδεύονται από παρωνύμια. Στη Σουβάλα είναι πολλές οι οικογένειες που δεν έχουν παρωνύμια αν και δεν ανήκουν σε “προνομιούχες τάξεις” ή σε ιερατικά γένη. Με πολλή επιφύλαξη θα διατύπωνα την άποψη ότι στην περίπτωση αυτή ο λόγος για την απουσία παρωνυμίων πρέπει να αναζητηθεί στο οικογενειακό όνομα που το ίδιο προέρχεται από παλιό παρωνύμιο, είτε σκωπτικό είτε άλλης μορφής. Η άποψη αυτή βρίσκει επιχειρήματα σε σουβαλιώτικα επώνυμα καθώς π.χ στα Τράγος, Λαγός, Κολοκύθας, Μαράζας, Τοπάλης, Κασαβέτης, Μουτσιανάς κ.α. Για τα επώνυμα Τράγος, Λαγός, Κολοκύθας, και τα παρόμοια δε χωρεί αμφιβολία ότι προέρχονται από σκωπτικά παρωνύμια. Αλλά και τα Μαράζας, Τοπάλης, Κασαβέτης, Μουτσιανάς, καθώς και αρκετά άλλα οφείλουν την προελευσή τους σε παρωνύμια. Μαράζας σημαίνει “ασθενικός”, “πικραμένος”, από το τουρκ. maraz. Τοπάλης σημαίνει “χωλός” από το τουρκ. topal. Κασαβέτης σημαίνει “ανήσυχος”, “βασανισμένος” από το τουρκ. kasavet. Μουτσανάς σημαίνει “δυνατός” από το σερβοκροατ. mocan. Και δεν είναι μόνο τα σκωπτικά και χαρακτηριστικά κλπ. Παρωνύμια που έγιναν οικογενειακά επώνυμα^. επιπλέον, είναι και τα επαγγελματικά πολύ περισσότερα αυτά: Αμπελουργός, Τυροβόλης, Σουραβλής, Ματαράς, Χαλβαντζής κ.α. Το παλιό επώνυμο του οικογενειακού ονόματος Τράγος μας δίνει παραστατική εξήγηση για τι πως ένα παρωνύμιο έγινε επώνυμο: Κατά τη λαϊκή παράδοση ο Λουκάς Θάνος – άλλος ένας σουβαλιώτης Θάνος – ονομάστηκε Τράγος κατά τη μάχη των Βασιλικών (Αύγουστος1821) από τον καπετάνιο του, γιατί σκαρφαλώνοντας σαν τραγί  σε κακοτράχαλο τόπο κατόρθωσε να φέρει έγκαιρα κάποιο μήνυμά του σε άλλο καπετάνιο».

Και καταλήγει:

«Πολλά οικογενειακά ονόματα προέρχονται από βαφτιστικά ονόματα, που αρχικά υπήρξαν και αυτά ένα είδος παρωνυμιών, όχι βέβαια στη σκωπτική τους έννοια. Τέτοια ονόματα είναι τα: Αντωνίου, Ανδρέου, Σταματίου, Χρήστου, Χρηστίδης, Παναγιώτου, Καραχρίστος, Νικολόπουλος, Σκουρογιάννης, Ανάγνος (Αναγνώστης), Αυγέρης (Αυγερινός), Γεωργούσης (Γιώργος), Θάνος (Θανάσης), Πάντος (Πανταλέων), που έχουν αναμφισβήτητα ηπειρωτική προέλευση, αφού απαντώνται στην Ήπειρο σα βαπτιστικά ονόματα». 

Μερικά ακόμη παρωνύμια που βρίσκονται στο βιβλίο του Γιάννη Μαρρέ:

Αδαμάκος (Καρμίρης),

Αδρύμης (Ζιούβας), 

Αμπελουργός (Παφίλης), 

Βαλάσκας (Καρλιαύτης, Μπαλασκόιαννος),

Βέλλιος (Ντόρμας, Πλιάτσικας, Κωτσιούλας), 

Γλυμετζής (Όρτσας), 

Δεληγιάννης (Ντελεμούζος, Χλιάρας), 

Καραχάλιος (Κάπας), 

Καραχρήστος (Καραξάς), 

Κορτσέλης (Ξάκος), 

Κούσουλας (Κολοβρέχτης, Μητσέας, Παπαθύμιος), 

Μαρρές (Τσαρούχας), 

Μουλαράς (Καυλίτσος, Μπλαροθανάσης, Μπλαρομήτσος, Μπλαραργύρης), 
Μουτσιανάς (Μπιζούλας), 

Παναγιωτής (Κοκαλίγκας),  

Παπαστάμος (Τζίτσας), 

Πλατής (Μπλατσάρας), 

Πλατιάς (Μέας, Κουτσουράς), 

Σκουρογιάννης (Ζάρας), 

Σταματίου (Κλανιάς),  

Χρηστίδης (Τρουποτέντζερης).