Ιούνιος: Ο μήνας της Θεάς Ήρας , Λαογραφία, παραδόσεις, ήθη & έθιμα...

 Ο Ιούνιος πήρε το όνομά του από την Θεά Ήρα την σύζυγο του Θεού Δία, η οποία στα λατινικά ονομάζονταν Juno...

Είναι ο δέκατος μήνας κατά το εκκλησιαστικό ημερολόγιο που αρχίζει τον Σεπτέμβριο κι ο τέταρτος κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο. 

Στο αττικό ημερολόγιο ήταν ο δωδέκατος μήνας και ονομάζονταν Σκιροφοριών διάρκειας 29 ημερών και αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα από 24 Μαΐου έως 22 Ιουνίου. Σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας τελευταίος μήνας του χρόνου θεωρούνταν ο Ποσειδών ο οποίος στην Αθήνα λογίζονταν ως ο έκτος μήνας του έτους.

Στην ελληνική μυθολογία η Ήρα ήταν σύζυγος του Δία, κόρη του Κρόνου και της Ρέας. Ήταν η Θεά του γάμου . Ζήλευε τον άνδρα της Δία για τις απιστίες του προς αυτήν και πολλές φορές εκδικήθηκε τις γυναίκες με τις οποίες την απατούσε ο Δίας. Ταυτιζόταν κατά την Ρωμαϊκή Μυθολογία με τη Θεότητα Γιούνο ενώ στην Ετρουσκική με την Θεότητα Ούνι. Η γέννηση της βασίλισσας των Θεών τοποθετείται σε σημεία. Μερικά από αυτά είναι η Σάμος ή η Στυμφαλία ή η Εύβοια. Ο Κρόνος την κατάπιε, προσπαθώντας να πολεμήσει τη μοίρα του, καθώς η Γαία και ο Ουρανός του είχαν προφητεύσει πως ένας απόγονός του θα διεκδικούσε την εξουσία. Μόνο όταν η Ρέα κατόρθωσε να ξεγελάσει τον Κρόνο, τότε η Ήρα ξαναείδε το φως. Προς τιμήν της Ήρας γίνονταν γιορτές σε πολλές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας και ονομάζονταν Ηραία. Τα λαμπρότερα Ηραία γίνονταν στο Άργος, τη Σάμο και την Ολυμπία. Οι ναοί προς τιμήν της Ήρας είχαν το όνομα Ηραίον. Το πιο σημαντικό Ηραίον στον Ελλαδικό χώρο είναι το Ηραίον της Σάμου.

Απόγονοι της Θεάς Ήρας ήταν οι Κάδμειοι (ανάμεσά τους κι ο Θεός Διόνυσος) οι Πελοπίδες (ο Αγαμέμνονας, ο Μενέλαος, ο Θησέας, ο Αίγισθος, ο Ορέστης, η Ηλέκτρα, η Ιφιγένεια, ο Αμφιτρύωνας, η Αλκμήνη, ο Ευρυσθέας, ο Ιόλαος, ο Ηρακλής) οι Θεστιάδες (η Αλθαία, η Λήδα, ο Μελέαγρος, η Δηιάνειρα, οι Διόσκουροι, η Ωραία Ελένη, ο Αμφιάραος) ο Ασκληπιός, οι Παλικοί, ο Αιγέας κι ο ληστής Περιφήτης.
Ο Λεύκιος Ιούνιος Βρούτος, ήταν ο πρώτος Ύπατος που θεμελίωσε την Δημοκρατία στην Ρώμη, τον 5ο αιώνα π.κ.ε. και με την αναμόρφωση του Ρωμαϊκού Ημερολογίου από τον Νουμά Πομπίλιο έλαβε ο μήνας Ιούνιος την έκτη θέση στο δωδεκάμηνο Ρωμαϊκό Ημερολόγιο, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα.
Τον Ιούνιο έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο με τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου για το Βόρειο Ημισφαίριο, που πρακτικά σημαίνει την έναρξη του καλοκαιριού.

Στο διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα: Βενδίδεια, προς τιμή της Θρακικής Θεότητας Βενδίδας (Αρτέμιδας), από τους εμπόρους μέτοικους από τη Θράκη, που κατοικούσαν στον Πειραιά. Το επίκεντρο των εκδηλώσεων ήταν στον Λόφο της Μουνιχίας (σημερινή Καστέλα) κι αυτό που εντυπωσίαζε τους γηγενείς Αθηναίους ήταν η έφιππη λαμπαδηδρομία και η ολονύκτια διασκέδαση των συμμετεχόντων. Η γιορτή των Βενδιδείων αποτελεί το εναρκτήριο θέμα της «Πολιτείας» του Πλάτωνος.

Καλλυντήρια και Πλυντήρια, γιορτές που σχετίζονταν με τον καθαρισμό του ναού της θεάς Αθηνάς.

Σκιροφόρια, γυναικεία γιορτή προς τιμή της Δήμητρας και της Περσεφόνης.

Διιπόλια ή Διπολίεια, εορτή αφιερωμένη στον Δία με θυσία βοδιού.

Τον Ιούνιο ξεκινούν οι μεγάλες δουλειές των γεωργών, θέρος, τρύγος, πόλεμος!
Στη νεώτερη Ελλάδα, ο Ιούνιος έχει πολλές λαϊκές ονομασίες: Θεριστής, λόγω του ότι είναι ο κατεξοχήν μήνας του θερισμού των δημητριακών. Αλυθτσατσής, Ρινιαστής, Ορνιαστής και Απαρνιαστής, ονομασίες που προέρχονται από την τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων σύκων, με καρπούς αγριοσυκιάς. Κερασάρης και Κερασινός, λόγω της ωρίμανσης των κερασιών. Τζιτζικάρης, λόγω της δυναμικής παρουσίας των τζιτζικιών.
Σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδος ο Ιούνιος έχει την δική του ξεχωριστή ονομασία: Στα Γρεβενά αναφέρεται ως Κερασάρης και στον Πόντο Κερασινός επειδή ωριμάζουν τα κεράσια, ενώ λόγω του «ερινασμού» ή «ορνιασμού» (τεχνητή γονιμοποίηση με ορνούς ή καρπούς άγριας συκιάς) των ήμερων σύκων ονομάζεται Ορνιαστής στην Άνδρο, Ρινιστής στην Πάρο και Απαρνιαστής σε διάφορα άλλα μέρη.
Στο Μανιάκι Πυλίας αφήνουν ένα κομμάτι αθέριστο και λένε ότι είναι τα γένια του νοικοκύρη, τον οποίο σηκώνουν στα χέρια ψηλά & τον αφήνουν να πατήσει στη γη, μόνο αν τάξει στους θεριστές κρασί και κότα.
Στη Σκύρο σαν αποθερίσουν, αφήνουν δύο λημάρια αποθέρι στο χωράφι άθερα, για χαρά του χωραφιού και για να φάνε τα πουλιά και τα αγρίμια.
Στην Κάρπαθο χαράσσουν με το δρεπάνι ένα κύκλο, που περιλαμβάνει τα τελευταία στάχυα. Στον κύκλο μπαίνει η νεαρότερη θερίστρια, σταυροκοπιέται και πετάει επάνω το δρεπάνι της φωνάζοντας: «Και του χρόνου, καλαλωνεμένα, καλοφαωμένα, καλοπρουκισμένα!»
Είναι όμως κυρίως γνωστός ως Θεριστής: «αρχές του Θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή» αφού συνδέεται άμεσα με την ωρίμανση και τον θερισμό των δημητριακών. Το θέρισμα γίνεται με το δρεπάνι αρχίζοντας από το μέρος που έχει λυγίσει τα στάχυα ο αέρας. Αυτόν το μήνα ξεκινούσε στο χωριό ο Θέρος και κράταγε όλο το χωριό στο πόδι μέρα – νύχτα. Tο χωριό κατά βάση φτωχό είχε πρώτο μέλημα να εξασφαλιστεί το «σόδιμα», για να μπει στ’ αμπάρι να θρέψει τη φαμελιά. Δεν υπήρχε πεζούλα ή άκρη που να μην σπείρουν οι χωριανοί.

Μερικές παροιμίες για τον Ιούνιο είναι οι εξής:

«Αρχές του θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή»

«Ο Μάης θέλει το νερό κι ο θεριστής (=Ιούνιος) το ξύδι»

«Όποιος έχει την κατάρα του παππού, πάει τον Μάη εργάτης κι όποιος έχει του πρωτόπαππου πάει τον Ιούνιο»

«Από το θέρος ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές»

«Θέρος, τρύγος, πόλεμος και στ’ αλώνισμα χαρές!»

«Πρωτόλη (Ιούνιε), Δευτερόλη (Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα»

«Το τραγούδι του Θεριστή, η χαρά του Αλωνιστή»

«Τον Ιούνιο αφήνουν το δρεπάνι και σπέρνουν το ρεπάνι»

Θερινό ηλιοστάσιο
Στις 21-22 Ιουνίου ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής και αρχίζει να κατέρχεται και πάλι «τρεπόμενος» προς τον ουράνιο ισημερινό. Το σημείο αυτό, ονομάζεται θερινό τροπικό σημείο ή απλά θερινή τροπή, επειδή ο Ήλιος τρέπεται και πάλι προς τον ισημερινό, και από την ημέρα αυτή αρχίζει το καλοκαίρι. Επειδή, μάλιστα, για μερικές ημέρες πριν και μετά τη θερινή τροπή ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκει πάνω στην εκλειπτική, σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, το θερινό τροπικό σημείο ονομάζεται επίσης και θερινό ηλιοστάσιο.

Πριν από 2.000 χρόνια το σημείο του θερινού ηλιοστάσιου βρίσκονταν στον αστερισμό του Καρκίνου γι’ αυτό και ο Βόρειος Τροπικός Κύκλος ο οποίος διέρχεται από το σημείο αυτό ονομάστηκε «Τροπικός του Καρκίνου». Μετά τη θερινή τροπή, ο Ήλιος αρχίζει να κατεβαίνει προς το Νότο, άρα «καρκινοβατεί» κάνει δηλαδή μια οπισθοδρομική κίνηση σαν τον κάβουρα. Φυσικά, σήμερα, λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών, το σημείο του θερινού ηλιοστάσιου βρίσκεται στον αστερισμό των Διδύμων, ενώ ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερισμό του Καρκίνου στις 21 Ιουλίου και παραμένει εκεί επί 21 ημέρες μέχρι τις 11 Αυγούστου.

Γιορτές του Ιουνίου

 Στις 11 είναι η γιορτή των Αγίων Αποστόλων Βαρθολομαίου και Βαρνάβα. Την ημέρα αυτή δεν δουλεύουν στα αμπέλια για να ζητήσουν την προστασία των αγίων από το χαλάζι. Στις 14 γιορτάζεται ο Άγιος Ελισσαίος. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, όταν ο προφήτης Ηλίας αναλήφθηκε με πύρινο άρμα στους ουρανούς, άφησε στον μαθητή του Ελισσαίο την μηλωτή που φορούσε (προβιά), δείχνοντάς του οτι τον άφηνε διάδοχό του. Ο Αγιος Ελισσαίος, έγινε από το λαό Λυσσαίος και παρετυμολογικά θεωρείται οτι προστατεύει τα ζώα από τη λύσσα. Έτσι την ημέρα της γιορτής του δεν καματεύουν, γιατί υπάρχει φόβος να λυσσάξουν και οι ίδιοι και τα ζώα τους.Κορυφαία όμως γιορτή του Ιουνίου είναι του Άη Γιάννη (το Γενέσιον) στις 24. Την παραμονή, στις 23 Ιουνίου λαμπαδιάζει ο τόπος σε όλη την Ελλάδα από τις φωτιές που ανάβουν για να κάνουν τα «λάμπαδα». Ο λαός πιστεύει πως η φωτιά έχει καθαρτική δύναμη και πως περνώντας από πάνω της αποτρέπουν το κακό και αποκτούν υγεία:

Να πηδήσω τη φωτιά, μη με πιάσει αρρωστιά.

Πηδούν τη φωτιά τρεις φορές σταυρωτά (ο αριθμός 3 έχει μαγική δύναμη) και φωνάζουν: 

Αφήνω το κακό τον χρόνο και μπαίνω στον καλό το χρόνο

Οι μαντείες κατέχουν σημαντική θέση στη γιορτή του Άη Γιάννη: Λέγεται και «ριζικάρης», γιατί φανερώνει το ριζικό, την τύχη κάθε ανθρώπου. Λέγεται επίσης και Άη Γιάννης ο Κλήδωνας.
Ο κλήδων στους αρχαίους σήμαινε κάποια μαντικά λόγια. Για τον Κλήδωνα πολλά έχουν γραφτεί. Συνοπτικά αναφέρω τα εξής: Ένα αγόρι ή ένα κορίτσι που έχει και τους δυο γονείς του στη ζωή, φέρνει από ένα πηγάδι ή βρύση στο σπίτι το «αμίλητο νερό». Στη διαδρομή δεν πρέπει να μιλήσει σε κανέναν, όποιον και να συναντήσει. Όταν φτάσει στο σπίτι, είναι συγκεντρωμένοι εκεί όλοι, μικροί και μεγάλοι και ο καθένας ρίχνει μέσα στο δοχείο με το αμίλητο νερό κάποιο προσωπικό του αντικείμενο (ριζικάρι): δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, νόμισμα κλπ. Ύστερα σκεπάζουν το δοχείο με ένα κόκκινο πανί που το δένουν με ένα κορδόνι και το αφήνουν όλη τη νύχτα έξω από το σπίτι να το δούνε τα άστρα, να «ξαστριστεί» όπως λένε. Καθώς βγάζουν έξω το αγγείο λένε:
Κλειδώσετε τον Κλήδωνα, τ’ Άη Γιαννιού τη χάρη
κι όποιος είναι καλορίζικος το πρωί θα φανερωθεί.
Την άλλη μέρα το ανοίγουν και λένε:
Ανοίγουμε τον Κλήδωνα με τ’ Άη Γιαννιού τη χάρη,
κι όποιος έχει ριζικό σήμερα να το πάρει.
Κάθονται όλοι γύρω από το αγγείο και ένα παιδί, αυτό που έφερε το αμίλητο νερό, βυθίζει το χέρι του και πιάνει ένα ριζικάρι. Καθώς το παιδί ψάχνει να βρει ένα ριζικάρι, κάποιος ή κάποια από τη συντροφιά θα απαγγείλει ένα δίστιχο, που υποτίθεται ότι φανερώνει το ριζικό εκείνου στον οποία ανήκει το ριζικάρι:
Καλά έκανες κι αγάπησες κοντά στη γειτονιά σου,
κι όποια ‘χει καλό ριζικό, σήμερα να το πάρει.
Κι άλλο:
Η ζήλεια πόχεις στο μυαλό,
να σου ‘βγει φως μου σε καλό.
Στο ‘πα και στο ξαναλέω,
μη με κάνεις πια να κλαίω.
Καλά έκανα κι αγάπησα κοντά στη γειτονιά σου,
να ‘χεις τον ύπνο διάφορο και το φιλί κοντά σου.
Τέτοια δίστιχα υπάρχουν πάμπολλα, με πολλές παραλλαγές, σε όλα τα μέρη της Ελλάδας.

Άλλες συνήθειες: Σε πολλά μέρη την παραμονή του Άη Γιάννη καίνε στις φωτιές το στεφάνι του Μάη. Επίσης, μαζεύουν τη ρίγανη, γι’ αυτό λέγεται και Άη Γιάννης Ριγανάς. Μαζεύουν επίσης και πολλά άλλα αρωματικά και θεραπευτικά βότανα και αποδίδουν τη θεραπευτική τους ιδιότητα στον Άη Γιάννη:

Άγιε μου Γιάννη, το κεφάλι μου να γιάνεις.

Πηγές: www.argolikeseidhseis.gr

                www.ithacanews.gr

 

Παλαιότερες σχετικές δημοσιεύσεις μας :

      https://lispolydrosou.blogspot.com/2014/06/blog-post_3.html 

        https://lispolydrosou.blogspot.com/2015/06/blog-post.html

        https://lispolydrosou.blogspot.com/2015/05/blog-post_31.html

        https://lispolydrosou.blogspot.com/2017/06/blog-post_3.html

        https://lispolydrosou.blogspot.com/2020/06/6.html 

        https://lispolydrosou.blogspot.com/2022/06/blog-post.html

 

                  

                      ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ,  ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ !!

 

                  Επιμέλεια- Ανάρτηση: Αλέκος Ι. Βαλάσκας