Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 - ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΗ ΦΩΚΙΔΑ

 του Ηλία Χ. Θάνου*

Η Εκκλησία κατά την επανάσταση 1821 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο. Οι κληρικοί και οι μοναχοί έδρασαν και κάποιοι απ’ αυτούς έπεσαν ηρωικά στα πεδία των μαχών. Οι μονές έγιναν προπύργια των επαναστατών. Με άλλα λόγια, η πολεμική και κοινωνική προσφορά της εκκλησίας στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1821 είναι σημαντική...

Ο Φωτάκος στα απομνημονεύματα του γράφει:<<Ευτυχισμένη ήταν η ημέρα της επαναστάσεως της ελληνικής φυλής, διότι και τότε και προ χρόνων ακόμη το έθνος είχε και τον θεόπεμπτον και σεβάσμιον κλήρον ως οδηγόν του... Ο Κλήρος παρουσιάσθη εμπρός με τον σταυρόν και με το όπλον εις τας χείρας, έβαλε την φωνήν εκ μέρους της θρησκείας και έδωκε το σύνθημα πατρίς και θρησκεία...εσυμβούλευσε, ευλόγησε, αγίασε τα όπλα , ύψωσεν την σημαίαν του σταυρού...Έκαστος δε κληρικός επήρε πλέον ως έργον του πολέμου να παρευρίσκεται παντού εις τα στρατόπεδα και εις τα φροντιστήρια δια να ετοιμάζη τα πολεμοφόδια και τας τροφάς, όχι μόνον δι ιδίων εξόδων και θυσιών αλλά και με τα ίδια του τα χέρια, άλλοι δε εξ αυτών να πολεμούν τον εχθρόν της πίστεως και της πατρίδος, μαζί με τους στρατιώτας και άλλοι πάλιν να στέκωνται έμπροσθεν του Υψίστου και να επικαλούνται την εξ ύψους βοήθειαν...>>¹.

                                 

Όπως μαρτυρούν πολλοί, ο κλήρος ήταν εκεί από την στιγμή που ξεκίνησε ο αγώνας. Ιερείς και μοναχοί αγωνίστηκαν πλάι στους λαϊκούς. Πολλοί όμως θανατώθηκαν χωρίς να πάρουν μέρος σε μάχες.

Ο Χρ. Στασινόπουλος στο Λεξικό της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 γράφει:<<Όταν πλέον έφτασε η μεγάλη ώρα και οι ραγιάδες ξεσηκώθηκαν και η Επανάσταση άρχισε, ο κλήρος ενώθηκε με τον επαναστατημένο λαό. Ευλόγησε τα όπλα, και πολλοί κληρικοί, και δεσποτάδες ακόμα, έζωσαν τ' άρματα και πολέμησαν παλικαρίσια τους εχθρούς, και δώσανε και τη ζωή τους για την ελευθερία της Πατρίδος. Εκτός δε από εκείνους που έπεσαν στους τόπους των πολεμικών συγκρούσεων, ένα πλήθος ολόκληρο, άλλων κληρικών, εσφαγίασαν ή κρέμασαν ή θανάτωσαν με βασανιστήρια, κάθε είδους οι Τούρκοι, επειδή θεωρούσαν τους κληρικούς ως αρχηγούς του επαναστατημένου λαού και υπεύθυνους για τον σηκωμό. Είναι γεγονός ότι, αφού πλέον άρχισε η Επανάσταση, με ιδιαίτερη μανία οι Τούρκοι καταδίωκαν κι εθανάτωναν τους παπάδες και τους άλλους κληρικούς, και γιατί δεν εμπόδισαν τον σηκωμό, και γιατί καλλιεργήθηκε πια στους Τούρκους ο θρησκευτικός φανατισμός, ως κίνητρο του πολέμου κατά των επαναστατημένων Ελλήνων.>>², γεγονότα που τα επιβεβαιώνουν και άλλοι ιστορικοί.

Ειδικότερα από την Φωκίδα, ξεχωρίζουν μορφές όπως ο Δεσπότης Σαλώνων Ησαΐας, ο οποίος καταγόταν από την Δεσφίνα. Κήρυξε την επανάσταση στην μονή Προφήτου Ηλία Παρνασσίδος μαζί με τους προκρίτους της περιοχής και τον οπλαρχηγό της Πανουργιά στις 24.3.1821 και στις 27.3.1821 κήρυξε την επανάσταση στην μονή Οσίου Λουκά Βοιωτίας μαζί με τον Α. Διάκο. Τότε, άφησε και τα άμφιά του στην μονή αυτή και πήρε τα όπλα να πολεμήσει στο πλάι των αγωνιστών. Έπεσε ηρωικά μαχόμενος στην μάχη της Αλαμάνας ,και συγκεκριμένα στην Χαλκωμάτα, μαζί με τον αδερφό του παπα-Γιάννη³. Η κεφαλή του μαζί με του αδερφού του ήταν δύο από αυτές που οι Τούρκοι έστησαν γύρω από τον Α. Διάκο την ώρα του μαρτυρίου του⁴.

                                                

Ακόμη, μια μορφή που ξεχωρίζει είναι ο παπα-Ανδρέας Μώρης, ο γνωστός Παπαντριάς ο Κοκουβιστιανός, ένθερμος Φιλικός και παράτολμος οπλαρχηγός. Ο ίδιος είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον και προεπαναστατικά αφού λέγεται πως είχε σχηματίσει ένα σώμα από ενόπλους συγχωριανούς του και είχε στραφεί εναντίον των Τούρκων. Το γεγονός αυτό είχε δημιουργήσει πρόβλημα στον Επίσκοπο Ησαΐα , το οποίο και αποτέλεσε και το λόγο σε μια επιστολή του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στον Επίσκοπο Ησαΐα να του γράφει μεταξύ άλλων :<<Η του Παπανδρέου πατριωτική μεν τοις γιγνώσκουσι τα μύχια, κατακρίνουσι αυτόν οι μη ιδώτες. Κρύφα υπερασπίσου αυτόν, εν τω φανερώ δε αγνοία υποκρίνου, έστι δ’ ότι και επίκρινε, τοις θεοσεβέσι αδελφοίς και αλλοφύλοις ίδια. Πράυνον τον Βεζύρην λόγοις και υποσχέσεσιν, αλλά μη παραδοθήτω εις λέοντα το στόμα>>.Ο Παπαντριάς πολέμησε στην Αλαμάνα, στα Βασιλικά Φθιώτιδας και σε άλλες μάχες⁵.

Σημαντική Δράση είχαν αναπτύξει ιερείς και μοναχοί από όλη την Φωκίδα στον Αγώνα⁶.

Ξεχωριστή βέβαια μορφή αποτελεί ο Αθανάσιος Διάκος είτε από την Μουσουνίτσα της Δωρίδος είτε από την Αρτοτίνα Φωκίδος⁷, του οποίου ο αγώνας και ο ηρωικός θάνατος μετά την μάχη στην Αλαμάνα μνημονεύεται και θα μνημονεύεται.

Όμως, αξιομνημόνευτη είναι και η βοήθεια και συνδρομή των ιερών μονών στον Αγώνα. Όχι μόνο οι μοναχοί που πολέμησαν πλάι στους υπόλοιπους, αλλά και η υλική και ηθική υποστήριξη που παρείχαν οι μονές.

Ο Μακρυγιάννης λέει:<<…αυτά τα μοναστήρια ήταν τα πρώτα προπύργια της επανάστασης μας. Ότι εκεί ήταν οι τζεμπιχανέδες (=πυριτιδαποθήκες) μας και όλα τ’ αναγκαία του πολέμου οτ’ ήταν παράμερον και μυστήριον από τους Τούρκους>>⁸.

Τα βιβλία των μοναστηριακών βιβλιοθηκών χρησιμοποιήθηκαν για το δέσιμο φυσεκιών. Οι μολυβδοσκέπαστοι τρούλλοι των μονών μεταβλήθηκαν σε πολλά βόλια. Τα μοναστήρια έγιναν νοσοκομεία. Οι μονές έδωσαν χρήματα, τρόφιμα και όπλα στους αγωνιστές^9,10.

Ειδικά στην Φωκίδα, η μονή Βαρνακόβης είχε έντονη δραστηριότητα ως στρατόπεδο του στρατηγού Καλτσά και, μετά την πτώση του Μεσολογγίου, του στρατηγού Σαφάκα .Η μονή Προφήτου Ηλιού Παρνασσίδος υπήρξε χώρος και ορμητήριο πολλών αγωνιστών. Πολλοί από τους μοναχούς της κατατάχθηκαν υπό τον Πανουργιά και τον Γκούρα. Πλήθος πολεμοφοδίων και τροφίμων πρόσφερε στους αγωνιστές. Κατά τον Ιω. Φιλήμονα <<με την ύψωσιν της επαναστατικής σημαίας εις την Μονήν Προφήτου Ηλιού λαμβάνει και η Φωκίς την περιώνυμον θέσιν της Αχαΐας εν τη Στερεά>>.Τέλος, η Μονή του Τιμίου Προδρόμου Παρνασσίδος από το πρώτο έτος της Επαναστάσεως παρείχε τρόφιμα, χρήματα και πολεμοφόδια στον Αγώνα¹¹.

Συμπεραίνουμε ,λοιπόν, ότι η Εκκλησία βοήθησε και στήριξε τον Αγώνα του 1821 υλικά, πνευματικά αλλά και με έμψυχο δυναμικό.

Βιβλιογραφία:

-ΧΡ.Α.ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821,ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΕΜΑΔΗ, Τόμος Β’ ,σελ.415

-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ, Κρυφό Σχολειό και η Προσφορά της Εκκλησίας στην Επανάσταση, εκδόσεις ΗΛΕΚΤΡΟΝ, ΑΘΗΝΑ 2018,σελ.124-137

-ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ,ΠΡΟΣ ΤΟ ΛΑΟ,Η ΟΡΔΟΞΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821,ΑΡ.46,σελ.3

-Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ,13ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ 23,24&25 Νοεμβρίου 2007,11ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΦΩΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΝΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ:ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΩΚΙΔΟΣ,ΑΜΦΙΣΣΑ 2010,ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ, Ο Ιερός Κλήρος, Ο Μοναχισμός και οι Ιερές Μονές στην Εθνική Εξέγερση του 1821,σελ.35-49

-Ο Κλήρος στην Επανάσταση του 1821,ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ,Δευτέρα,25 Μαρτίου 2019,07:10

ΑΝΑΦΟΡΕΣ:

1.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ, Κρυφό Σχολειό και η Προσφορά της Εκκλησίας στην Επανάσταση, εκδόσεις ΗΛΕΚΤΡΟΝ, ΑΘΗΝΑ 2018,σελ.135

2.ΧΡ.Α.ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821,ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΕΜΑΔΗ, Τόμος Β’ ,σελ.415

3.Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ,13ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ 23,24&25 Νοεμβρίου 2007,11ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΦΩΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ:ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΩΚΙΔΟΣ,ΑΜΦΙΣΣΑ 2010,ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ, Ο Ιερός Κλήρος, Ο Μοναχισμός και οι Ιερές Μονές στην Εθνική Εξέγερση του 1821,σελ.43

4.ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π.ΚΡΕΜΟΥ,ΝΕΩΤΑΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ Α. ΠΟΛΥΖΩΪΔΟΥ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΠΑΡΑ ΡΩ ΕΚΔΟΤΗ Σ.Κ.ΒΛΑΣΤΩ,ΟΔΟΣ ΕΡΜΟΥ 63-ΟΔΟΣ ΝΙΚΗΣ 14,1890,σελ787

5.Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ,13ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ 23,24&25 Νοεμβρίου 2007,11ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΦΩΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ:ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΩΚΙΔΟΣ,ΑΜΦΙΣΣΑ 2010,ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ, Ο Ιερός Κλήρος, Ο Μοναχισμός και οι Ιερές Μονές στην Εθνική Εξέγερση του 1821,σελ.41-42

6.Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ,13ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ 23,24&25 Νοεμβρίου 2007,11ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΦΩΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ:ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΩΚΙΔΟΣ,ΑΜΦΙΣΣΑ 2010,ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ, Ο Ιερός Κλήρος, Ο Μοναχισμός και οι Ιερές Μονές στην Εθνική Εξέγερση του 1821,σελ.42-43

7.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ, Κρυφό Σχολειό και η Προσφορά της Εκκλησίας στην Επανάσταση, εκδόσεις ΗΛΕΚΤΡΟΝ, ΑΘΗΝΑ 2018,σελ.222-223

8.ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ,ΠΡΟΣ ΤΟ ΛΑΟ,Η ΟΡΔΟΞΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821,ΑΡ.46,σελ.3

9.Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ,13ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ 23,24&25 Νοεμβρίου 2007,11ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΦΩΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ:ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΩΚΙΔΟΣ,ΑΜΦΙΣΣΑ 2010,ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ, Ο Ιερός Κλήρος, Ο Μοναχισμός και οι Ιερές Μονές στην Εθνική Εξέγερση του 1821,σελ.44

10.Ο Κλήρος στην Επανάσταση του 1821,ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ,Δευτέρα,25 Μαρτίου 2019,07:10

11.Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ,13ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ 23,24&25 Νοεμβρίου 2007,11ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΦΩΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ:ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΩΚΙΔΟΣ,ΑΜΦΙΣΣΑ 2010,ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ, Ο Ιερός Κλήρος, Ο Μοναχισμός και οι Ιερές Μονές στην Εθνική Εξέγερση του 1821,σελ.46-49

       *Ο Ηλίας Χρ. Θάνος είναι δευτεροετής φοιτητής στο Μαθηματικό Τμήμα του Αριστοτοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.