Τα Δεκεμβριανά του 1944 & η Μάχη στο Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη (Α' Μέρος)

    Του Αλέκου Ι. Βαλάσκα  (Επισμηναγού (ε.α.)                                                                                               Προέδρου Λ.Ι.Σ. Πολυδρόσου  

    Αναμφισβήτητα μία από τις μελανότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδος μας..

είναι τα “Δεκεμβριανά”, όπως χαρακτηρίστηκαν τα γεγονότα ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα τον Δεκέμβριο του 1944 στο κέντρο (& πέριξ αυτού) των Αθηνών μεταξύ ομάδων των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΑΜ/ΕΛΑΣ & Κυβερνητικών δυνάμεων.

   Τα γεγονότα αυτά, του Δεκεμβρίου του 1944, δεν είναι ψευδή ή ανύπαρκτα. Είναι γεγονότα που αντιπροσωπεύουν αίμα, πληγές, καταστροφές, σπαραγμό. Και επομένως αυτά τα γεγονότα δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.

  Έχουν βέβαια λεχθεί & γραφεί τόσα πολλά & τόσο αντιφατικά για τα Δεκεμβριανά που μοιραία οι νεότερες, κυρίως, γενιές των συμπατριωτών μας να έχουν συγκεχυμένη άποψη.

    Εμείς με την παράθεση παρακάτω, των στοιχείων που αντλήσαμε από επίσημα έντυπα, σχετικά Άρθρα & την Βικιπαίδεια φρονούμε να εισφέρουμε στην εξαγωγή ορθής άποψης από όσους θελήσουν να ενημερωθούν διαβάζοντας αυτή μας τη δημοσίευση.

      Πριν όμως αναφερθούμε αναλυτικά στο σημερινό μας θέμα , θεωρούμε αναγκαίο να παραθέσουμε επιγραμματικά εν είδει Προοιμίου κάποια ιστορικά στοιχεία σχετικά με τα συμβάντα εκείνης της εποχής και κυρίως της περιόδου πριν το Δεκέμβριο του 1944 . Τούτο δε καθίσταται επιβεβλημένο αφού πλείστοι εκ των επισκεπτών του ιστολογίου του Συλλόγου μας και των αναγνωστών μας είναι νέοι στην ηλικία , δεν έζησαν αλλά, δυστυχώς, και δεν εδιδάχθησαν πολλές από τις σελίδες της ιστορίας μας της περιόδου εκείνης. 

    Επομένως, είναι ανάγκη για τους νεότερους να διευκρινίσουμε και για τους μεγαλύτερους να θυμίσουμε ποια είναι τα γεγονότα του Δεκέμβρη 1944, που κυοφορούνταν, βέβαια, πολύ πριν.

    Όταν άρχισε για τη χώρα μας (στα πλαίσια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, 1939-45) η Κατοχή από Γερμανούς - Βουλγάρους – Ιταλούς (από τον Απρίλιο 1941 ως το Νοέμβριο 1944), διαμορφώθηκαν σύντομα διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις.     

     Αυτές ήταν η ΠΕΑΝ (Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων), το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), ο ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος), η ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση) .  Από αυτές:      Η πρώτη (η ΠΕΑΝ) οργάνωσε το Σεπτέμβριο του 1942 μια πολύ τολμηρή και σε αποτελέσματα πολύ εντυπωσιακή ανατίναξη στο κέντρο της Αθήνας εις βάρος της οργάνωσης Ε.Σ.Π.Ο. Κάποια προδοσία οδήγησε τους Γερμανούς σε σύλληψη των πρωτεργατών αυτής της αντιστασιακής πράξης και την εξόντωσή τους.

    Οι επόμενες δυο (το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ) οργάνωσαν συστηματικά αντιστασιακές δυνάμεις, το ΕΑΜ σε όλη σχεδόν την επικράτεια και ο ΕΔΕΣ κυρίως στην Ήπειρο.Και έδρασαν κατά των κατακτητών, κυριότατα των Γερμανών, από το 1942 ως την ώρα της αποχώρησης των κατακτητών, τον Οκτώβρη – Νοέμβρη του 1944 .    Η τελευταία οργάνωση, η ΕΚΚΑ, υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Δ. Ψαρρού, έδρασε στην Κεντρική Στερεά Ελλάδα ως τον Απρίλιο του 1944 ως 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων , όταν στις 16/4 μετά από επίθεση ένοπλων ομάδων του ΕΛΑΣ (που ήταν η ένοπλη έκφραση του ΕΑΜ) διαλύθηκε φονευθέντων ή εκτελεσθέντων όλων των ανδρών του και κατακρεουργηθέντος του Συνταγματάρχου Ψαρρού.

     Δεν έχουμε πρόθεση να γράψουμε εδώ αναλυτικά για την ένοπλη αντιστασιακή δράση των δυο μεγάλων αντιστασιακών οργανώσεων (ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ), γιατί άλλος είναι ο στόχος μας με τούτο το άρθρο (όπως φαίνεται και στον τίτλο του).

     Δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε σε ένα σημαντικό , για την πρόσκαιρη Ενιαία τότε Εθνική Αντίσταση , γεγονός που έλαβε χώρα τη νύχτα της 25 προς 26 Νοεμβρίου του 1942 με ενωμένες τις δυνάμεις των δυο αυτών αντιστασιακών οργανώσεων (περί τους 120 άνδρες του ΕΛΑΣ και περί τους 60 του ΕΔΕΣ) και μια ομάδα Βρετανών με εκρηκτικές ύλες που ανατίναξαν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου (σε μικρή απόσταση νοτιοδυτικά της Λαμίας). Σκοπός τους ήταν να διακόψουν έτσι τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης - Αθήνας και να δυσκολέψουν την προώθηση στρατιωτικού προσωπικού και πολεμικού υλικού προς τη Νότια Ελλάδα, από όπου Γερμανοί στρατιώτες και στρατιωτικό υλικό προωθούνταν στη Β. Αφρική, όπου ο Ρόμελ πολεμούσε εναντίον των Άγγλων και άλλων συμμαχικών δυνάμεων (Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων εθελοντών) .

    Η συνεργασία αυτή των οργανώσεων ΕΑΜ / ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ δεν έμελλε όμως να κρατήσει για πολύ . Διαταράχτηκε κατά το 1943 και εξελίχτηκε σε ανοιχτή σύγκρουση τον Δεκέμβριο του 1944 .

    Τους λόγους, τις αιτίες & τους πρωταγωνιστές που έπαιξαν ρόλο σε αυτή την ανοιχτή πλέον πρώτη εμφύλια σύγκρουση και μάλιστα πριν καλά –καλά αποχωρίσει ο Γερμανός κατακτητής δεν είναι της παρούσης να αναλύσουμε πλήρως .        

    Μπορούμε όμως στη βάση του τίτλου του άρθρου μας να επιχειρήσουμε μια απάντηση παραθέτοντας τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Αθήνα κυρίως κατά τον Δεκέμβριο του 1944 και που στην ουσία ήταν η απαρχή μιας μαύρης και καταστροφικής, για τη χώρα, περιόδου (με κορύφωσή της την τριετία 1946-1949) αφού ήταν ο αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος .  Εκείνος λοιπόν, ο ούτε και πολύ μακρινός μας, Δεκέμβριος του 1944 ήταν ο μήνας που για κάποιους χαρακτηρίστηκε “Κόκκινος Δεκέμβρης” για άλλους “ Μεγάλος Δεκέμβρης ” και για κάποιους τρίτους “Επανάσταση” . 

     Όποιον χαρακτηρισμό και αν υιοθετήσουμε δεν έχει ιδιαίτερη σημασία .  Σημασία έχει ότι αυτός ο Δεκέμβρης ήταν ο Δεκέμβρης των 17.000 και πλέον νεκρών και τραυματιών και έτσι ο χαρακτηρισμός που θα του ταίριαζε νομίζουμε πως θα ήταν “Ο Μαύρος Δεκέμβρης ” 

     Με τον όρο λοιπόν “Δεκεμβριανά” αναφέρoνται στη σύγχρονη ελληνική ιστορία μία σειρά ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο 1944 έως τον Ιανουάριο 1945, ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τις Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις που ανήκαν σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, από την σοσιαλδημοκρατία (όπως ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ηγέτης του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος) έως την φιλομοναρχική δεξιά .

      Πώς ξεκίνησαν όμως αυτές οι ένοπλες συγκρούσεις ;; ποιες οι αιτίες και ποίοι οι αντικειμενικοί σκοποί των αντιμαχομένων ;;;

        Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος από τους Γερμανούς κατακτητές η κυβέρνηση εθνικής ενότητος υπό τον Γεώργιον Παπανδρέου που σχηματίσθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1944 μετά το Συνέδριο του Λιβάνου επιστρέφοντας στην Ελλάδα ανέλαβε το δύσκολο έργο της ανόρθωσης της χώρας.

    Στην Κυβέρνηση είχε δεχθεί να προσχωρήσει και η Αριστερά, της οποίας έξι στελέχη ανέλαβαν υπουργεία (Σβώλος, Αγγελόπουλος, Ασκούτσης από την Π.Ε.Ε.Α., Τσιριμώκος από το Ε.Α.Μ. και οι Πορφυρογένης, Ζέβγος από το Κ.Κ.Ε.).

    Τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπισθούν άμεσα ήταν το πολιτειακό ζήτημα, η παραπομπή σε δίκη και τιμωρία των δοσίλογων και η συγκρότηση εθνικού στρατού και αστυνομίας, καταργουμένων των ένοπλων τμημάτων των αντιστασιακών ομάδων.Ταυτόχρονα είχε τεθεί αφενός μεν το ζήτημα της τιμωρίας των συνεργατών του κατακτητή, αφετέρου δε η μεθόδευση του αφοπλισμού των ανταρτών .

      Η βάση πάνω στην οποία κινούταν η πολιτική του Παπανδρέου ήταν η Συμφωνία της Καζέρτας, η οποία υπέτασσε όλες τις ελληνικές δυνάμεις (εθνικό στρατό και ανταρτικές ομάδες) υπό συμμαχική διοίκηση και συγκεκριμένα τον στρατηγό Σκόμπυ.

         Η πλατεία Συντάγματος την ημέρα της εισόδου της Κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου, 18  Οκτωβρίου 1944 .

Για το πολιτειακό συμφωνήθηκε ότι θα λυνόταν με ελεύθερο δημοψήφισμα αμέσως μόλις το επέτρεπαν οι συνθήκες, χωρίς να καθοριστεί σαφώς ο χρόνος. Σε αυτό το πλαίσιο, ο εξόριστος Βασιλεύς Γεώργιος είχε πιεσθεί ώστε να δεσμευτεί να μην επιστρέψει στη χώρα πριν ο λαός αποφασίσει ρητά για τη μορφή του πολιτεύματος που επιθυμούσε. Παρά τις αντιρρήσεις του, ο Βασιλιάς Γεώργιος δέχτηκε τελικά με παρότρυνση και των Βρετανών να παραχωρήσει την αντιβασιλεία στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό . Για το ζήτημα της δίκης των δοσίλογων και συνεργατών, συμφωνήθηκε αυτή να ξεκινήσει στα μέσα Δεκεμβρίου . Το σημείο όμως που οδήγησε στην κρίση του Δεκεμβρίου ήταν ο αφοπλισμός των ανταρτικών ομάδων, προς δημιουργία εθνικού στρατού .

       Την 1^η Δεκεμβρίου ο στρατηγός Σκόμπυ με πρωτοβουλία του, εξέδωσε μια διαταγή αφοπλισμού των αντιστασιακών ομάδων, συνοδεύοντάς την από διάγγελμα στο οποίο ανέφερε ότι αν η εντολή του δεν γινόταν δεκτή, θα προέκυπταν ολέθριες συνέπειες.    

     Αντιλαμβανόμενος το αδιέξοδο ο Αλ. Σβώλος (Πρόεδρος ΠΕΕΑ) τότε, συναντήθηκε με τον επικεφαλής της Ελλάδι Σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής συνταγματάρχη Ποπώφ, με πρόθεση να τον πείσει προκειμένου να αναλάβει μεσολαβητικό ρόλο προς τους ηγέτες του ΚΚΕ ώστε οι τελευταίοι να εγκαταλείψουν την αδιαλλαξία τους και να αποφευχθεί έτσι η ρήξη, αλλά εκείνος αρνήθηκε. Ως αντίδραση, καθώς αντιλαμβάνονταν ότι η κατάσταση οδηγείτο στη σύρραξη, οι υπουργοί που ανήκαν στο ΕΑΜ παραιτήθηκαν στις 2 Δεκεμβρίου 1944 ενώ το ΕΑΜ ζήτησε και έλαβε άδεια για συγκέντρωση διαμαρτυρίας στις 3 Δεκεμβρίου στην πλατεία Συντάγματος η οποία όμως την ίδια ημέρα το βράδυ ανεκλήθη από την Κυβέρνηση . 

     Την ίδια ημέρα (2 Δεκεμβρίου) η ηγεσία του ΕΑΜ ανακοίνωσε:

- την κήρυξη γενικής απεργίας,                                                                                                                   - την διαταγή προς την ΕΑΜική πολιτοφυλακή να μη παραδώσει οπλισμό στην κρατική Εθνοφυλακή και                                                                                                                                               - την ανασύσταση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ.

     Παρά την απαγόρευση του συλλαλητηρίου όμως την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου του 1944 από το πρωί η πόλη των Αθηνών παρουσίαζε ασυνήθιστη κίνηση .  Πυκνά πλήθη συνέρρεαν προς το κέντρο της πρωτευούσης , την πλατεία Συντάγματος.

    Πενήντα δύο ημέρες είχαν περάσει από την 12^η Οκτωβρίου 1944 όταν έφυγαν οι τελευταίοι Γερμανοί και έληγε η Κατοχή . Σαράντα έξη ημέρες μετά την 18^η Οκτωβρίου όταν έφτασε από την Ιταλία η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος και νέες περιπέτειες ξεκινούσαν για τον ελληνικό λαό .

     Έτσι εκείνη τη μοιραία Κυριακή καθώς η ΕΑΜική ανθρωποθάλασσα που “κυλούσε” από τους γύρω δρόμους προς την πλατεία Συντάγματος σε ένα “απαγορευμένο συλλαλητήριο” προσέκρουε στους πρώτους ζωντανούς κυματοθραύστες της Αστυνομίας ,αλλού τους διέσπασε εύκολα και αλλού ύστερα από συμπλοκές στις οποίες έγινε χρήση γκλόπ, ράβδων, λίθων κλπ.   Όσο το πλήθος πύκνωνε στην πλατεία τόσο οι αψιμαχίες μεταξύ αστυνομικών δυνάμεων και διαδηλωτών γίνονταν σοβαρότερες και δεν άργησαν να πέσουν και οι πρώτοι πυροβολισμοί . Από τις συμπλοκές αυτές υπήρξαν , κατά τις κυβερνητικές πηγές, 10 νεκροί και 66 τραυματίες από την πλευρά των διαδηλωτών και από την πλευρά της Αστυνομίας  ένας αρχιφύλακας νεκρός και τρείς τραυματίες αστυνομικοί.

  Το συλλαλητήριο της 3^ης Δεκεμβρίου μπορούμε να πούμε ότι έδωσε το έναυσμα για τη μεγάλη μάχη που προφανώς η ηγεσία του ΕΑΜ είχε από καιρού προαποφασίσει .

      Πάντως η υπόλοιπη ημέρα και κατόπιν η ψυχρή νύχτα της 3^ης προς 4^η Δεκεμβρίου πέρασαν χωρίς άλλα αιματηρά επεισόδια .Όμως γενικώς επικρατούσε μια αγωνία. Οι δρόμοι της Αθήνας ήταν έρημοι και οι αμέτοχοι Αθηναίοι κλείνονταν βιαστικά στα σπίτια τους .

   Την επόμενη ημέρα τα ξημερώματα, στην περιοχή του Θησείου διεξήχθη η πρώτη στην ουσία ανοιχτή μάχη ανάμεσα σε δύο τάγματα του ΕΛΑΣ και το σύνολο της Οργάνωσης Χ που έδρευε στην περιοχή. Η μάχη διήρκεσε μερικές ώρες και ο ΕΛΑΣ κατέβαλε την άμυνα των αντιπάλων του, όμως οι Βρετανοί επενέβησαν με άρματα και μετέφεραν τον αρχηγό της Οργάνωσης “Χ”, Γεώργιο Γρίβα, στο βρετανοκρατούμενο κέντρο της Αθήνας. Την ίδια ημέρα οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχώρησαν σε κατάληψη πολλών αστυνομικών τμημάτων στον Πειραιά και σε περιοχές περιμετρικά του κέντρου της Αθήνας, όπως στην Κυψέλη, στον Νέο Κόσμο, στους Αμπελόκηπους, στον Κολωνό, στα Πατήσια και αλλού . Το απόγευμα δε της ίδιας ημέρας δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν στις φυλακές Βαριώτη , στην αρχή της λεωφόρου Βουλιαγμένης τις οποίες κατέλαβαν.

    Τη νύχτα της 4ης προς 5η Δεκεμβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιχείρησαν την κατάληψη των φυλακών Συγγρού . Η επίθεση ανακόπηκε μετά από παρέμβαση των Βρετανών που χρησιμοποίησαν τεθωρακισμένα οχήματα. Παρόμοια εξέλιξη είχε η επίθεση στις φυλακές Χατζηκώστα που έληξε με παρέμβαση των Βρετανών.    

   Την ίδια ημέρα, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχώρησαν σε κατάληψη όλων των αστυνομικών τμημάτων στον Πειραιά, αλλά δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Στην Αθήνα κατέλαβαν τα 17 από τα 23 αστυνομικά τμήματα, καθώς .

    Στις 5 Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την Γενική Ασφάλεια Αθηνών και συνέλαβε μερικούς αιχμάλωτους, ενώ οι περισσότεροι αστυνομικοί που υπεράσπιζαν το κτήριο φυγαδεύτηκαν από αγγλικά άρματα. Επίσης το 4ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ κατέλαβε την έδρα της Ανώτατης Διοίκησης Χωροφυλακής Ελλάδος και αιχμαλώτισε 80 περίπου αξιωματικούς της χωροφυλακής.                      

    Στις 6 Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ μετά από διήμερη πολιορκία κατέλαβε την Ειδική Ασφάλεια Αθηνών και πυρπόλησε το κτίριο.

   Τώρα πλέον οι συγκρούσεις στην Αθήνα μεταξύ του ΕΛΑΣ και των κυβερνητικών δυνάμεων παίρνουν γενικό και πολυμέτωπο χαρακτήρα.  

ΠΗΓΕΣ:

-      Βικιπαίδεια : Δεκεμβριανά , Μάχη του Μακρυγιάννη

-      Σόλων Ν. Γρηγοριάδης :   Τα Φοβερά Ντοκουμέντα  Δεκέμβριος 1944

-      Φ. Κ. Βώρου, Ph. D.   Τα Δεκεμβριανά του 1944

-      Δημήτρη Βαλασίδη Συντ/ρχου ε.α: Σύνταγμα Μακρυγιάννη - Δεκέμβριος 1944:  Το οχυρό που δεν έπεσε

    Αύριο το Β' Μέρος