Ο Νερόμυλος “ΝΕΡΟΥΤΣΟΥ”

 Του Δημήτρη Κατοίκου

Τοπογραφία. Μεταξύ της δεξιάς όχθης του Κηφισού και της βορειότερης απόληξης της Μεγάλης Ράχης Παρνασσού (θέση Μύτικας), ακριβώς πάνω στην οριογραμμή που ορίζει τους Νομούς Φθιώτιδος και Φωκίδος, ήταν χτισμένος εδώ και τουλάχιστον 220 χρόνια ο νερόμυλος της οικογένειας Νερούτσου...

     Η όλη εγκατάσταση λειτουργούσε σε διώροφο κτήριο, αριστοτεχνικά κατασκευασμένο από εγχώρια λαξευμένη πέτρα, σε αγρόκτημα Δαδιώτικης δικαιοδοσίας, αλλά ενεργειακά υποστηριζόταν με νερό του Κηφισού μέσω υδάτινου αγωγού από τη Σουβαλιώτικη επικράτεια.

Υποσημειώνεται η πορεία του υδραύλακα. (Υψόμ. Δέσης 290μ.- Υψόμ. μύλου 280μ.). Πηγή: ΕΘΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Αεροφωτογραφία Γεωγρ. Υπηρ. Στρατού 1960 όπου εμφαίνεται όρθιο μεν ακόμα το κτηριακό συγκρότημα του νερόμυλου Νερούτσου,  αλλά ερειπωμένο και  άνευ στέγης.

Ιστορία. Η οικογένεια Νερούτσου έχει Φλωρεντινή καταγωγή και η απαρχή της δραστηριότητός της στην Ελλάδα ανάγεται στην περίοδο της Φραγκοκρατίας. Πρόγονος και γενάρχης της υπήρξε ο εκ Φλωρεντίας ορμώμενος γόνος ευγενών τραπεζιτών και εμπόρων Nerozzo Pitti, όταν αυτός ήρθε σώγαμπρος στην Αθήνα, μιας και το 1424 παντρεύτηκε την κόρη του τελευταίου Δούκα των Αθηνών Franco Acciauoli, την Λαοδάμεια. (Laudamina). Ο Δούκας έδωσε στον Nerozzo ως προίκα το εύφορο τιμάριο του Συκάμινου στον Ωρωπό και το ζευγάρι ευτύχησε και απέκτησε έντεκα παιδιά.(6 αγόρια και 5 κορίτσια). «Nerozzo Pitti divenne signor di Sucamino appresso» στις ιστορικές πηγές. ( Τάσου Νερούτσου: «Περί της οικογενείας των Νερούτσων» Αθήνα 1889)

Όταν όμως οι Τούρκοι, δια του αρχιστρατήγου τους Τουραχάν Μπέη κατέλαβαν την Αθήνα στις 4-6-1456, ξωπέταξαν από τον πύργο τους στην Ακρόπολη τους Φλωρεντινούς άρχοντες και τους έστειλαν πένητες στη Θήβα. Το 1458 ο Nerozzo Pitti παρακαλούσε μέσω του γιου του Aloisio την Φλωρεντινή κυβέρνηση να εγκρίνει την πώληση του σπιτιού του στη Φλωρεντία, ώστε με τα χρήματα να εξασφαλίσει τα προς το ζειν καθώς και προίκα για τις πέντε κόρες του. Η Φλωρεντινή Κοινότητα με έγγραφό της στις 26-10-1458 ανέλαβε υπό την προστασία της την οικογένεια και της απένειμε συντάξεις. Ο Nerozzo έμεινε για πάντα στην Ελλάδα. Εξελλήνισε το όνομά του σε Νερούτσος και η μεγάλη του οικογένεια διεσπάρη σε όλη σχεδόν την ανατολική Στερεά. Στα χρόνια που ακολούθησαν, με το όνομα Νερούτσος εμφανίζεται ο οπλαρχηγός της Καρύστου κατά την επανάσταση του 1821 Χρήστος Νερούτσος και ο ιστοριογράφος των Αθηνών του προπερασμένου αιώνα Τάσος Νερούτσος. (1826-1892). Στην περιοχή του Δαδιού εμφανίζεται σε πωλητήριο συμβόλαιο του 1818 το όνομα «Νερούτζου το μίλο» καθώς και σε πωλητήριο συμβόλαιο στο προεπαναστατικό Δαδί (1819), «Νερούτσος εκ Λεβαδείας».

Άγνωστο πότε εγκαταστάθηκε η οικογένεια Νερούτσου στο Δαδί. Πάντως προ των ετών 1801-1806, καθ’ ότι ο μύλος αναφέρεται από ξένους περιηγητές της περιοχής κατά τα έτη αυτά. (William Gell, William Leake κ.α.) Το κτήριο του νερόμυλου ήταν διώροφο, ώστε κατά τη συνήθεια της εποχής στο ισόγειο να λειτουργεί η εγκατάσταση και στο ανώγειο να διαμένει ο μυλωθρός μετά της οικογενείας του. 

Από το μέγεθος του κτηρίου συνάγεται το συμπέρασμα ότι πρέπει να πρόκειται για τον μεγαλύτερο μύλο της εποχής αυτής και όπως θα θυμόμαστε οι παλαιότεροι, η όλη αρχιτεκτονική του, με τα τοξωτά παράθυρα και το αέτωμα στην πρόσοψη, παραπέμπουν σε αρχοντικό οικοδόμημα με δυτικότροπες τεχνικές επιρροές. Το επιχειρηματικό δαιμόνιο των τελευταίων επικαρπωτών της επιχείρησης οδήγησε τους Νερούτσους στην επέκταση των υδροκίνητων μηχανολογικών βιοτεχνιών με την παράλληλη λειτουργία στο ισόγειο εκκοκιστικής του βαμπακιού μηχανής κατά τη δεκαετία του 1930 και την μελέτη για περαιτέρω ανάπτυξη με υδροκίνητη γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος κατά τα επόμενα χρόνια. Προσπάθεια όμως που δεν ευοδώθηκε λόγω του ξεσπάσματος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τις περιγραφές των ξένων περιηγητών προκύπτει ότι στο σημείο αυτό υπήρχε και δεύτερος νερόμυλος (της Δαδιώτικης οικογένειας Παπαλουκά) ο οποίος πιθανότατα εκκινείτο με το ίδιο νερό, από τον ίδιο λιθεπιστρωμμένο χωμάτινο υδραύλακα, τμήματα του οποίου είναι ακόμη ορατά κάτωθι της επ.ο. Αμφικλείας - Πολυδρόσου. Το μέγεθος του αγωγού αρκούσε ώστε να μεταφέρει ποσότητα νερού ικανή να ενεργοποιήσει δύο ή και τρείς νερόμυλους. Άλλωστε η αρχική ονομασία του πλησιόχωρου σιδηροδρομικού σταθμού της Σουβάλας, όταν αυτός πρωτολειτούργησε το 1904, ήταν «ΜΥΛΟΙ». Μετονομάστηκε σε «ΛΙΛΑΙΑ» πολύ αργότερα. 

Η ευφυής χωροθέτηση στα ριζά του «Μύτικα» και η άριστη δόμηση επέτρεψαν στον ξακουστό νερόμυλο Νερούτσου να σιτίσει επί αιώνες κατακτητές και αγωνιστές ντόπιους και ξένους και να ανθέξει στις φυσικές καταστροφές που ενέσκηψαν στην περιοχή μας, όσες τουλάχιστον γνωρίζουμε. Όπως λ.χ. οι σεισμοί του 1870 και 1894, η θηριώδης πλημμύρα του 1911 που κατέστρεψε τη διπλανή γέφυρα και τους νερόμυλους στο «Κωμοπύλι», η καταστρεπτική πλημμύρα του 1939 κ.ά.  Δεν μπόρεσε όμως να ανθέξει την ανθρώπινη αρχομανία και ματαιοδοξία. Το κτήριο πυρπολήθηκε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου το 1947 και το εναπομείναν λίθινο κουφάρι του κατεδαφίστηκε το 1993 προκειμένου το δομικό υλικό του να «αξιοποιηθεί» σε δεύτερη χρήση. 

Ό,τι απέμεινε. Υπολείμματα από το ξερότοιχο ανάλλημα αντιστήριξης του χωμάτινου υδραύλακα μεταφοράς νερού από τη <Δέση> Κηφισσού. Ακριβώς πάνω από τη θέση που βρισκόταν ο νερόμυλος.

Για τη Σουβαλιώτικη λαϊκή παράδοση, ο νερόμυλος Νερούτσου αποτέλεσε και παράδειγμα οριακού σημείου προσπελάσεως προς τον πολιτισμό. Έτσι, στην παλιά Σουβάλα, όταν κάποιος ήθελε να ψέξει άλλον για έλλειψη παιδείας ή κοινωνικής μορφώσεως, του αντέτεινε σκωπτικά: «Δεν έχεις πάει κατ’ απ’ τ’ Νερούτσ’ το μύλο!». Για δε τη σημερινή κατάσταση τόσο του υπό εξέταση νερόμυλου αλλά και πολλών άλλων μνημείων του πολιτισμού των χωριών μας, που είναι αφημένα στη μοίρα τους, ισχύει η διαχρονική παλιά Σουβαλιώτικη παροιμία: «Εδώ είν’ ο μύλος χάρβαλο και το νερό κομμένο»….

 

Σ.Σ: Το κείμενο είναι πρωτότυπο, βασίζεται στις αναγραφόμενες ιστορικές πηγές και δεν εμπεριέχει αντεγραμμένα στοιχεία από άλλες κατά καιρούς δημοσιεύσεις για το ίδιο θέμα.