27 Οκτωβρίου: Γιορτή της Ελληνικής Σημαίας

     “Εσύ δεν είσαι από πανιού λωρίδα καμωμένη, είσαι από αίμα και καπνούς και από φωτιά βγαλμένη”.             Aναδρομή στην ιστορία του συμβόλου του Έθνους ...

   Το γαλανόλευκο και τιμημένο σύμβολο των Ελλήνων περιλαμβάνει και εκφράζει όλα τα στοιχεία της ελληνικής ψυχής που έμειναν στην ιστορία, τη δύναμη της πίστης, την αγάπη για την πατρίδα, τους αγώνες για ελευθερία και εθνική ενότητα.

Αντίστοιχα και για κάθε χώρα η σημαία αποτελεί το σημαντικότερο σύμβολο ενότητας και ανυπέρβλητης ευλάβειας, που αντιπροσωπεύει την ιστορία και την υπόσταση του κάθε λαού και κράτους.

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Η ελληνική σημαία με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα καθιερώθηκε επίσημα την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης και με την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Παρόλα αυτά έχει επικρατήσει η νοοτροπία της και ως καθολικό σύμβολο του Ελληνικού Έθνους, που η ιστορία του επεκτείνεται στα βάθη των χρόνων.

Κατά την αρχαιότητα η χρήση σημαίας δεν ήταν συνηθισμένη και περισσότερο χρησιμοποιούταν διάφορα επιμέρους σύμβολα και διακριτικά (όπως αρχικά -Λ, Μ- συμβολικά ζώα -αετός, άλογο, κουκουβάγια κτλ- ή στρατιωτικά σύμβολα, όπως η τρίαινα ή το σπαθί). Σημαίες κόκκινου χρώματος, που χρησιμοποιούταν κυρίως για να σημάνουν την έναρξη και τη λήξη μιας μάχης ή συγκέντρωσης άρχισαν να εμφανίζονται κατά την κλασσική και ελληνιστική περίοδο και ως την Βυζαντινή και Μεσαιωνική περίοδο η χρήση τους διευρύνθηκε και καθιερώθηκε.

Δικές τους σημαίες χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί και έμποροι τόσο των Μυκηνών, όσο και του Βυζαντίου, ενώ δικές τους εκδοχές σημαιών είχαν τα εκάστοτε Βασίλεια και οι αυτοκρατορίες της εποχής. Την Αναγεννησιακή περίοδο έκαναν την καθοριστική τους εμφάνιση τα οικόσημα και τα βασιλικά λάβαρα, ενώ μετά τις επαναστάσεις του 18ου αιώνα -Αμερικανική, Γαλλική, Ελληνική- καθιερώθηκαν πλέον οι επίσημες σημαίες των κρατών.

Σημαία των Μανιάτων Επαναστατών, 1821.

Η γαλανόλευκη εκδοχή της ελληνικής σημαίας πρωτοεμφανίστηκε το 1807 στον στόλο του αρματολού Γιάννη Σταθά και αποτελεί μια από τις παλιότερες ιστορικά σημαίες της εποχής, που τα βασικά της στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορες εκδοχές από τους επαναστάτες αγωνιστές καθ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Παρόλο που εξεγέρσεις συνέβαιναν συνεχώς και σε όλη την θλιβερή περίοδο της Τουρκοκρατίας, το μειονέκτημά τους ήταν δυστυχώς ότι ήταν κυρίως τοπικές και συνήθως χωρίς ιδιαίτερη οργάνωση, γεγονός που τις καταδίκαζε να αποτύχουν και είχε ως αποτέλεσμα συχνά σκληρότερους φόρους από τους Οθωμανούς κατακτητές. Καθεμία από αυτές τις εξεγέρσεις είχε τη δική της σημαία-σύμβολο των οπλαρχηγών της εκάστοτε περιοχής.

Η πρώτη σημαία, ως ανάγκη για μια υπενθύμιση της θρησκευτικής και εθνικής ενότητας των Ελλήνων, καθιερώθηκε μετά την Πτώση της Κωνσταντινούπολης και έφερε ως βασικό της στοιχείο τον δικέφαλο αετό. Ο Αετός διατηρήθηκε στις σημαίες των επαναστατημένων Ελλήνων και τα επόμενα χρόνια σε διάφορες μορφές, ενώ σύντομα προστέθηκε και το θρησκευτικό σύμβολο του Σταυρού, καθώς και μορφές αγίων που συνδέονταν με κάθε περιοχή. Σε άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούταν επίσης ο αναγεννώμενος Φοίνικας, η κουκουβάγια, κλαδιά και στεφάνια ή άγκυρες για τις νησιωτικές περιοχές.

Κάθε εκδοχή σημαίας πάντως που χρησιμοποιήθηκε εκείνα τα χρόνια είχε συγκεκριμένο και σημαντικό συμβολισμό όσον αφορά τα χρώματα και τα στοιχεία που περιείχε. Ήταν σύνηθες φαινόμενο επίσης οι σημαίες των επαναστατών να περιέχουν και αγωνιστικές φράσεις, όπως: ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΠΑΤΡΙΣ – ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ.

Το άσπρο και μπλε χρώμα, που επικράτησε τελικά στο εθνικό μας σύμβολο μέχρι σήμερα, φαίνεται πως χρησιμοποιούταν κυρίως στις σημαίες των ναυτικών και θαλασσοπόρων και τα χρώματά της αυτά θεωρείται πως προέρχονται από αυτά της θάλασσας και του αφρού των κυμάτων.

Καθιέρωση της επίσημης ελληνικής σημαίας

Μετά την επίσημη πλέον έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, πραγματοποιήθηκε και η Πρώτη Εθνική Συνέλευση, γνωστή ως Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822.

Τότε ψηφίστηκε το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα, το Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος, στα πλαίσια του οποίου κατοχυρώθηκε και η πρώτη επίσημη μορφή της ελληνικής σημαίας με τον συνδυασμό των χρωμάτων μπλε και λευκό.

Χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά ο συμβολισμός πίσω από τα χρώματα που επιλέχθηκαν, οι επικρατέστερες θεωρίες είναι οι εξής:

• Το μπλε και το λευκό συμβολίζουν το χρώμα της θάλασσας και των κυμάτων αντίστοιχα, σήμα κατατεθέν της διαχρονικής ελληνικής ναυτικής υπόστασης.
• Οι εννέα οριζόντιες λωρίδες, πέντε μπλε και τέσσερις λευκές, συμβολίζουν και περικλείουν νοητά τις συλλαβές της φράσης “Ελευθερία ή Θάνατος”

α) των μεν κατά γην δυνάμεων η σημαία, σχήματος τετραγώνου, θα είχεν εμβαδόν κυανούν, το οποίο θα διηρείτο εις τέσσαρα ίσα τμήματα από άκρων έως άκρων του εμβαδού

β) η δε κατά θάλασσαν σημαία θα ήτο διττή’ μία διά τα πολεμικά και άλλη διά τα εμπορικά πλοία. Και της μεν διά τα πολεμικά πλοία το εμβαδόν θα διηρείτο ες εννέα οριζόντια παραλληλόγραμμα, παραμειβομένων εις αυτά των χρωμάτων λευκού και κυανού’ εις την άνω δε προς τα έσω γωνίαν τούτου του εμβαδού εσχηματίζετο τετράγωνον κυανόχρουν, διηρημένον εν τω μέσω δι’ ενός σταυρού λευκοχρόου. Της δε διά τα εμπορικά πλοία διωρισμένης το εμβαδό θα ήτο κυανούν’ εις την άνω προς τα έσω γωνίαν τούτου του εμβαδού εσχηματίζετο ωσαύτως τετράγωνον λευκόχρουν και διηρημένον εν τω μέσω δι’ ενός σταυρού κυανοχρόου.

(Διάταγμα 540 – Κόρινθος, 15 Μαρτίου 1822 – Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος)

Τα επόμενα χρόνια ορίστηκαν με σχετικά διατάγματα επιμέρους τεχνικές και τυπικές προδιαγραφές της επίσημης μορφής της σημαίας, ενώ θεσμοθετήθηκε ο τρόπος χρήσης της σε διάφορες περιστάσεις, καθώς και οι κυρώσεις περί προσβολής της

Από το 1822 έως το 1978 η ναυτική γαλανόλευκη σημαία με τις εννέα λωρίδες και τον σταυρό στο πάνω μέρος χρησιμοποιούνταν στη θάλασσα και στις ξένες υπηρεσίες, ενώ στην ξηρά χρησιμοποιούταν εκείνη με τον μεγάλο λευκό σταυρό. Από το 1978 υιοθετήθηκε πλέον η πρώτη ως η μοναδική εθνική σημαία, πολεμική και πολιτική.

Νομικό πλαίσιο

Η σημαία παραμένει σε έπαρση κατά τη διάρκεια εθνικού ή θρησκευτικού πένθους, αθλητικών διοργανώσεων και εθνικών και τοπικών επετείων. Κατά την έπαρση, υποστολή ή διέλευση της Εθνικής ή πολεμικής σημαίας με τη συνοδεία τιμητικής φρουράς, οφείλουν όλοι να στραφούν προς το μέρος της και σε στάση προσοχής να αποδώσουν χαιρετισμό. Στα πλαίσια του Στρατιωτικού Κανονισμού θεωρείται ως σοβαρό πειθαρχικό παράπτωμα η μη απονομή του οφειλόμενου χαιρετισμού στη σημαία και τα θρησκευτικά σύμβολα.

Η Εθνική Σημαία απαγορεύεται να φέρει διακριτικά οργανώσεων, σωματείων, ιδρυμάτων ή οποιαδήποτε άλλη παράσταση αλλοιώνει το σχήμα της και απαγορεύεται να χρησιμοποιείται ως αντιπροσωπευτικό σύμβολο τέτοιων ομάδων. Επίσης απαγορεύεται η εμπορική της εκμετάλλευση, ή τυπωμένη σε ρούχα και άλλα προϊόντα, καθώς και η χρήση της με τρόπους που προσβάλουν την συμβολική της αξία.

Όταν μια σημαία καταστραφεί από τον καιρό ή άλλους παράγοντες, δεν πετάγεται στα σκουπίδια, αλλά καίγεται. Σύμφωνα με το άρθρο 181 του Ποινικού Κώδικα, όποιος αφαιρεί, καταστρέφει, παραμορφώνει ή ρυπαίνει την Εθνική Σημαία ή έμβλημα της κυριαρχίας του ελληνικού κράτους τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών.

Η Σημαία (Ποίημα) Ιωάννης Πολέμης(1862 – 1925)

Πάντα κι ὅπου σ᾿ ἀντικρίζω,
μὲ λαχτάρα σταματῶ,
ὑπερήφανα δακρύζω,
ταπεινὰ σὲ χαιρετῶ.

Δόξα ἀθάνατη στολίζει
κάθε θεία σου πτυχὴ
καὶ μαζί σου φτερουγίζει
τῆς πατρίδος ἡ ψυχῆ.

Ὅταν ξάφνου σὲ χαϊδεύει
τ᾿ ἀγεράκι τ᾿ ἀλαφρό,
μοιάζεις κύμα, ποὺ σαλεύει
μὲ χιονόλευκον ἀφρό.

Κι ὁ σταυρὸς ποὺ λαμπυρίζει
στὴν ψηλή σου κορυφή,
εἶν᾿ ὁ φάρος ποὺ φωτίζει
μίαν ἐλπίδα μας κρυφή.

Σὲ θωρῶ κι ἀναθαρρεύω
καὶ τὰ χέρια μου χτυπῶ,
σὰν ἁγία σὲ λατρεύω,
σὰ μητέρα σ᾿ ἀγαπῶ.

Κι ἀπ᾿ τὰ στήθη μου ἀνεβαίνει
μία χαρούμενη φωνή:
«Νἆσαι πάντα δοξασμένη,
ὦ Σημαία γαλανή!»

 

Στη Σημαία  (Αγνώστου ποιητή.

Εσένα, που σε χάιδεψε της λευτεριάς η αύρα περήφανη πρώτη φορά πάνω στην Άγια Λαύρα. Εσέ, που χέρι σε ύψωσε τρισάγιο και βροντήσαν όχι φωνές, μα τουφεκιές, όταν σε χαιρετίσαν. Οι τουφεκιές παλικαριών, που εμπρός σου ανδρειωμένα γονάτισαν κι ορκίστηκαν να πέσουνε για σένα. Εσένα, που σε κοίταξαν μάνες, που στό ‘να χέρι βαστούσαν βυζανιάρικα και στο άλλο το μαχαίρι. Εσέ, που όταν σ’ αντίκρυσαν οι γέροι ξανανιώσαν και μ’ άρματα τη μέση τους, την κουρασμένη, ζώσαν. Εσέ, ποιά ανθρώπινη φωνή μπορεί να ιστορήσει, την ξακουσμένη δόξα σου και να την τραγουδήσει; Εσύ δεν είσαι από πανιού λωρίδα καμωμένη, είσαι από αίμα και καπνούς και από φωτιά βγαλμένη. Εσύ πετούσες σαν αητός πάνω από ηρώων κεφάλια, σε λάγισες σε πέλαγα, σε κάμπους, σ’ ακρογιάλια. Πάνω από νίκες άμετρες το φλάμπουρό σου εστήθη και πάντα δρόμο σ’ άνοιγαν μέσ’ των εχθρών τα πλήθη, τα χέρια που σ’ εβάσταγαν, τ’ ανδρειωμένα χέρια, για να σε μπήξουν σε κορφές σ’ απάτητα λημέρια,για να σε ιδούν πολύ ψηλά, ψηλά απ’ της γής το χώμα, τόσο ψηλά, που τ’ ουρανού επήρες πια το χρώμα. 

    (Απαγγέλθηκε πρώτη φορά από τις μαθήτριες του κεντρικού παρθεναγωγείου Σμύρνης κατά την απελευθέρωσή του από τον Ελληνικό Στρατό.) 

Πηγές: docuventa.gr                                                                                                                             elamcy.com

 

                 Επιμέλεια -Ανάρτηση   Αλέκος Ι. Βαλάσκας