Οι Τρείς ιεράρχες

Του Απόστολου Ποντίκα*

    Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, χαρακτηρίστηκε ως γιορτή των Ελληνικών Γραμμάτων, επισημαίνοντας έτσι τη συμβολή των Τριών Ιεραρχών στην αρμονική σύζευξη του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού…

Οι τρεις Πατέρες της Εκκλησίας, ως γνώστες του ελληνικού πολιτισμού και εξαίρετοι θεολόγοι του Χριστιανισμού, θεωρούνται θεμελιωτές της ελληνορθόδοξης παράδοσης. Έζησαν τον 4ο αιώνα μ.Χ. και κατάφεραν να ενσωματώσουν στην ελληνική παιδεία τα δόγματα του Χριστιανισμού. Αγκάλιασαν τον ελληνικό πολιτισμό, μορφώθηκαν από τα διδάγματα των αρχαίων Ελλήνων και ξεπέρασαν τις ιδεολογικές προκαταλήψεις της εποχής τους, συνθέτοντας ένα οικουμενικό πνεύμα αγάπης.
Η κύρια μέριμνά τους ήταν η πνευματική τους ανάταση, η οποία έγινε πραγματικότητα μέσα από τον ορθό λόγο και την ορθή πίστη, δηλαδή την ελληνική παιδεία και τον Χριστιανισμό. Η ελληνική παιδεία ανέδειξε τους Τρεις Ιεράρχες σε αξιόλογους ρήτορες της εποχής και η χριστιανική θρησκεία εμποτίστηκε με το ελληνικό πνεύμα..
Σκοπός της παιδείας έγινε η αγωγή της ψυχής, αλλά και η καλλιέργεια του νου, που οδηγούν στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου. Τα κείμενα του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα δεν παραγκωνίστηκαν, αλλά μελετήθηκαν εξονυχιστικά και οι ιδέες τους αναβίωσαν μέσα στον Χριστιανισμό. Άλλωστε, και οι μαθητές του Χριστού, ελληνομαθείς οι ίδιοι, εμπνεύστηκαν από το οικουμενικό πνεύμα του ελληνισμού.
Έτσι η ελληνική οικουμενικότητα συνδέθηκε με τη χριστιανική. Ο Χριστιανισμός απομακρύνθηκε από την εσωστρέφεια που διέκρινε τον Ιουδαϊσμό, προσέλαβε τα υγιή στοιχεία του περιβάλλοντος, μετουσιώνοντάς τα σε πανανθρώπινες πολιτιστικές αξίες και ιδανικά.
Ελληνικός πολιτισμός και Χριστιανισμός συναντήθηκαν στην οικουμενική τους διάσταση και σε πρώτη φάση συγκρούστηκαν, οπότε, Ιουδαίοι, ιουδαΐζοντες και ελληνιστές, έγιναν χριστιανοί. Ο Ελληνισμός με το βαρύ, αξεπέραστο μεγαλείο του, κατείχε περίοπτη θέση στο «διεθνές γίγνεσθαι» της εποχής. Η νέα θρησκεία βασίστηκε στη διδασκαλία του Χριστού και διακήρυξε την πίστη στο πρόσωπό Του. Οι τρεις Πατέρες της Εκκλησίας , ένωσαν τις δυνάμεις του ελληνισμού με αυτές του Χριστιανισμού. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους χριστιανούς. Έτσι μέσα στον βυζαντινό πολιτισμό εντάχθηκε όλος ο αρχαίος κόσμος των Ελλήνων και οι τρεις Ιεράρχες αναδείχθηκαν φορείς και σύμβολα των γραμμάτων, καθώς και πνευματικοί ηγέτες της Ορθοδοξίας. Έκτοτε οι τρεις αυτοί Πατέρες της Εκκλησίας, συνδέθηκαν με τα Ελληνικά Γράμματα και επανήλθαν στο προσκήνιο της ιστορίας στα μέσα του 19ου αιώνα με τη συμβολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, του μόνου Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος του νεοελληνικού κράτους. Το 1842, σε ειδική Συνεδρία, η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών αποφάσισε ομόφωνα την καθιέρωση της 30ής Ιανουαρίου ως ημέρα εορτής των Τριών Ιεραρχών, των Ελληνικών Γραμμάτων, της παιδείας και του έθνους μας και περιβλήθηκε με το ανάλογο θεσμικό πλαίσιο για να ανταποκριθεί στις επιταγές της εποχής. Η εφημερίδα Αἰών, μας πληροφορεί για τον πανηγυρικό λόγο που εκφώνησε στην εορτή των Τριών Ιεραρχών, στις 30 Ιανουαρίου του 1842, ο Νεόφυτος Βάμβας, επαίνεσε την ενέργεια αυτή.
Οι δημοσιεύσεις των εφημερίδων της εποχής, Αἰών και Ἀθηνά, εγκωμιάζουν το έργο της πανεπιστημιακής κοινότητας που αποφάσισε να επαναφέρει το παλαιόν θρησκευτικό έθιμο . «Ἡ κατά την 30ήν Ιανουαρίου επέτειος, εκκλησιαστική εορτή των Τριών Ιεραρχών, καθιερώθηκε από το Πανεπιστήμιον Όθωνος…». Από τις δημοσιεύσεις των δύο εφημερίδων διαπιστώνεται ότι η γιορτή υπήρχε στην παράδοση του γένους και το μνημόσυνο των ευεργετών και των ιδρυτών των σχολείων την ημέρα των Τριών Ιεραρχών τελούνταν προεπαναστατικά.
Η επισημότητα με την οποία γιόρταζε η Μεγάλη του Γένους Σχολή την 30ή Ιανουαρίου διακρίνεται από την παρουσία του πατριάρχη, που πλαισιωνόταν από αξιωματούχους της εκκλησίας και κληρικούς, ντυμένους με τις επίσημες στολές τους, καθώς και την παρουσία των κοινοτικών αρχόντων, των εκπαιδευτικών, των μαθητών, το πλήθος του κόσμου, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που οι οθωμανικές Αρχές τιμούσαν με την παρουσία τους την τελετή.
Σιγά-σιγά άρχισε να γιορτάζεται σε όλα τα ανώτερα εκπαιδευτήρια της Κωνσταντινούπολης και στα αστικά σχολεία της. Στη συνέχεια, καθιερώθηκε σε όλα τα σχολεία του υπόδουλου ελληνισμού, όπως στη Θράκη, στη Μακεδονία, στη Βόρεια Ήπειρο, στα νησιά του Αιγαίου, στη Μικρά Ασία και γενικά όπου υπήρχε το ελληνικό στοιχείο. Η γιορτή απέκτησε εθνικό χαρακτήρα, ιδιαίτερα στις αλύτρωτες περιοχές του ελληνισμού. Την ημέρα αυτήν οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα στις εκκλησίες, όπου κλήρος και λαός συμμετείχαν σε μια πανηγυρική λειτουργία και στις αίθουσες των σχολείων εκφωνούνταν λόγοι πύρινοι, που κρατούσαν ζωντανό το ελληνικό πνεύμα.
Η 30ή Ιανουαρίου καθιερώθηκε και από τα άλλα Πανεπιστήμια της χώρας ως γιορτή των ελληνικών γραμμάτων και κάθε χρόνο εκφωνούνταν λόγοι με εορταστικό χαρακτήρα. Ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί, ακαδημαϊκοί, καθηγητές Πανεπιστημίου, εκπαιδευτικοί, φίλοι των γραμμάτων, μαθητές, γονείς και πλήθος κόσμου γιόρταζαν την εορτή των Τριών Ιεραρχών. Μαζί με το απολυτίκιο των Πατέρων ακούγονταν ο Ακάθιστος και ο Εθνικός Ύμνος.

                                       Απολυτίκιο 

        

   *Ο Απόστολος Ποντίκας  είναι δάσκαλος, θεολόγος, φιλόλογος, Πολιτικός Επιστήμων

 

Πηγή: https://www.eleftheria.gr/

     

Επιμέλεια- Ανάρτηση: Αλέκος Ι. Βαλάσκας