Θεοφάνια : Τι συμβολίζει ο Αγιασμός των υδάτων

Αν τα Χριστούγεννα και το Πάσχα θεωρούνται οι μεγαλύτερες στιγμές του Χριστιανισμού, σίγουρα η γιορτή των Θεοφανίων είναι ισάξια καθώς ανήκει στο Δωδεκάορτο, δηλαδή στις 12 σημαντικές γιορτές του λειτουργικού έτους μεταξύ των οποίων ο Ευαγγελισμός, η Υπαπαντή, η Μεταμόρφωση, η Βαϊοφόρος, η Έγερση του Λαζάρου, η Ανάληψη, η Κοίμηση της Θεοτόκου και η Πεντηκοστή...

Τα Άγια Θεοφάνια γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη  (Βαπτιστή), γιό του Ζαχαρία και της Ελισάβετ, που ονομάζεται και Πρόδρομος επειδή προηγήθηκε του Χριστού και προανήγγειλε την έλευσή Του. Πέραν από την ανάμνηση ενός ιστορικού γεγονότος ωστόσο, τα Θεοφάνια αναδύουν και έναν ιδιαίτερο συμβολισμό στη μεγάλη αυτή ημέρα της Χριστιανοσύνης καθώς, όπως αναφέρει η Καινή Διαθήκη, φανερώθηκαν τα τρία πρόσωπα  της Αγίας Τριάδας. Η εορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα ή Φωτά (ή Εορτή των Φώτων), καθώς όπως αναφέρει στο τέλος το Απολυτίκιο της Εορτής, ήλθε ο Χριστός για να φωτίσει τον κόσμο, μπολιάζοντάς τον και πνευματικά δια του Βαπτίσματος και του Χρίσματος.

 Σε αυτή την εορτή γιορτάζουν τα ονόματα Φωτεινή, Φώτιος, Ουρανία, Ιορδάνης, Θεοφάνης και Θεοχάρης.

Η ιστορία πίσω από τη Μεγάλη Γιορτή

Στην ηλικία των 30 χρόνων του και πριν αρχίσει τα μεγάλα θαύματα, ο Ιησούς βαπτίστηκε στον Ιορδάνη Ποταμό από τον έξι μήνες μεγαλύτερό Του, Ιωάννη τον Πρόδρομο, που ασκήτευε στην έρημο, κηρύσσοντας το βάπτισμα της μετάνοιας. Τη στιγμή της Βάπτισης, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα στον Ιησού υπό μορφή περιστεράς και ταυτόχρονα ακούσθηκε φωνή από τον ουρανό που έλεγε: «Ούτος εστί ο Υιός του Θεού ο αγαπητός, δια του οποίου ευδόκησε ο Θεός να σώσει τους αμαρτωλούς».                                                               

Το γεγονός αυτό έχουν καταγράψει οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Μάρκος, ο Ματθαίος και ο Λουκάς.

Τελετές των Θεοφανίων

Την παραμονή της εορτής των Αγίων Θεοφανίων, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό. Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν τρομαγμένοι  με τον ερχομό του ιερέα.

Δύο μεγάλες τελετές συνθέτουν και χαρακτηρίζουν τη μεγάλη εορτή των Θεοφανίων: Ο Μέγας Αγιασμός, που λαμβάνει χώρα εντός των Εκκλησιών και η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού, που ακολουθεί.

Ο Σταυρός καταδύεται σε θαλάσσιο χώρο μέσα σε λιμάνια, σε όχθες ποταμών ή λιμνών ακόμη και σε δεξαμενές νερού, όπως στην Αθήνα, κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου. Κατά τον καθαγιασμό των νερών της Θάλασσας, το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες. Πιο συγκεκριμένα, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους.

Στην Αθήνα, η επίσημη κατάδυση ορίστηκε να γίνεται από το 1900 στον Πειραιά έναντι της παλαιάς βασιλικής αποβάθρας ή του παλιού Δημαρχείου και στις ημέρες μας μπροστά από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα. Παρόμοιες τελετές γίνονται σε όλους τους νομούς της χώρας.

Στην ελληνική εθιμολογία ο Αγιασμός των υδάτων έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων. Η κατάδυση του Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες.

Ο εκκλησιαστικός ύμνος που κυριαρχεί την ημέρα των Φώτων

«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς εβεβαίου του λόγου το ασφαλές Ο επιφανής Χριστέ ο Θεός Και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι».

 Ο ιδιαίτερος συμβολισμός

Η νίκη του φωτός απέναντι στο σκοτάδι και ένα νέο ξεκίνημα της ανθρωπότητας που σηματοδοτείται από το χριστιανικό βάπτισμα και τον αγιασμό του κόσμου κυριαρχούν ως συμβολισμοί στη γιορτή των Θεοφανίων και στα έθιμα που τη συνοδεύουν.

Η γιορτή των Θεοφανίων αποσκοπεί να εντάξει τους Χριστιανούς στο μεγάλο μυστήριο της σωτηρίας και έχει μοναδική και λυτρωτική σημασία για τον πιστό. Άλλωστε για αυτόν τον σκοπό διατηρείται ο Μεγάλος Αγιασμός στα σπίτια των χριστιανών: για να πίνουν οι πιστοί και να αγιάζονται εάν έχουν κάποια ψυχική ή σωματική αρρώστια. Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά από  τρεις γουλιές.

 Οι εικόνες και οι σταυροί των Αγίων Θεοφανίων

Στις άγιες εικόνες των Θεοφανίων, ο Χριστός βρίσκεται μεταξύ ψηλών βράχων, που σμίγουν και σχηματίζουν «κλεισούρα». Τα νερά, που δεν είναι αγιασμένα, μας θυμίζουν την εικόνα του θανάτου – κατακλυσμού. Ο συμβολισμός των βράχων της εικόνας της Γεννήσεως συνεχίζεται στην εικόνα των Θεοφανίων και καταλήγει στην εικόνα της καθόδου του Χριστού στον Άδη. Η εικόνα της βαπτίσεως παρουσιάζει τον Ιησού να εισέρχεται στα νερά, στον υγρό τάφο.

Ο Θάνατος έχει την μορφή ενός σκοτεινού σπηλαίου, που περιέχει όλο το σώμα του Κυρίου, δείχνοντας την προκάθοδο Του στον Άδη, για να διαλύσει το δυνατό του κόσμου τούτου. Έτσι έρχεται η Λύτρωση για τους πιστούς και η σωτηρία στον Κόσμο.

 

Πηγή: https://www.christianityart.gr/