Η ΜΕΤΑΞΥ ΚΑΤΑΛΑΝΩΝ ΚΑΙ ΦΡΑΓΚΩΝ ΠΕΡΙ ΤΟΝ ΚΗΦΙΣΟΝ ΜΑΧΗ - (15 Μαρτίου 1311) - Β΄ ΜΕΡΟΣ

Θέση  «Καβαλάρη Κάμπος», δίπλα από τον Κηφισό, ανάμεσα στη Σουβάλα και το Δαδί

Γράφει ο Δημήτρης Κατοίκος 

ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΗΜΑ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ. Έχοντας κατά νουν περισσότερο την κατάκτηση των εδαφών, παρά το θησαυροφυλάκιο του Δουκάτου, οι Καταλανοί κηρύσσουν πόλεμο κατά του Βριένιου. ....Εξορμούν από τη Θεσσαλία

και εισέρχονται στα εδάφη του Δουκάτου των Αθηνών. Διασχίζουν τη  Φθιώτιδα, ανεβαίνουν τον Καλλίδρομο, παρακάμπτοντας τη Βοδονίτσα και από την Ανοπαία κατέρχονται προς  τη Φοντάνα.   Αφού διάβηκαν τον Κηφισό,  στρατοπεδεύουν σε «ωραίο κάμπο» στη δεξιά όχθη του. (Πιθανώς στη θέση «Κάμπος» του Δαδιού πλησίον της Παλιοφήβας). Γνωρίζοντας τις μαχητικές  ικανότητες των Φράγκων ιπποτών οι Καταλανοί, αποφασίζουν να χτυπήσουν κατ’ ευθείαν «στην καρδιά» τον αντίπαλο. Επιλέγουν στίβο μάχης με ελώδη επιφάνεια και άγρια ποώδη βλάστηση, στον οποίο διοχέτευσαν επιπλέον  νερό του Κηφισού, ώστε να τον καταστήσουν αόρατη παγίδα  και να εξουδετερώσουν το Ιππικό των Φράγκων. (Ίσως ανάμεσα να άφησαν στεγνές νησίδες για τον εαυτό τους που μόνο αυτοί γνώριζαν). Και περίμεναν.

Στις Φραγκοκρατούμενες  χωροδεσποτίες της νοτίου Ελλάδος, σήμανε συναγερμός. Ο Βριένιος επιστρατεύει όποιον από τους φεουδάρχες γνώριζε και επηρέαζε, οι οποίοι μετά χαράς θα λέγαμε, προστρέχουν προς βοήθειά του. Πρώτοι και καλύτεροι, ο φλωρεντινός Μαρκίων της Βοδονίτσας  Αλμπέρτο Παλαβιντσίνι, ο Βαρόνος των Σαλώνων Θωμάς Γ΄Στρομογκούρ, οι τριτιμόριοι Δεσπότες της Εύβοιας, Βονιφάτιος Ουηρωναίος,  Γεώργιος Γκίζης και Ιωάννης  ντε Μαιζύ, καθώς και άλλοι Φράγκοι ηγεμόνες από την Αχαϊα και τις Κυκλάδες. Όλο το συμμαχικό ιπποτικό στράτευμα συγκεντρώθηκε κατά ομάδες και διοίκηση, στο μεγαλοπρεπές  φραγκικό φρούριο του Ζητουνίου, το οποίο από το 1273 ανήκε στην ιδιοκτησία του Δουκάτου των Αθηνών , μιας και είχε δοθεί ως προίκα στον τότε Δούκα Γουλιέλμο ντε Λα Ρος.  Αριθμούσε δε, περί τους 6.500 ιππείς και 24000 πεζούς, (κατ’ άλλους ιστορικούς πολύ λιγότερους) και συγκροτείτο από Αθηναίους, Θηβαίους, Μεγαρείς, Πλαταιείς, Λοκρούς και Φωκείς πολεμιστές. Ασκείτο καθημερινά και ανέμενε ηγεσία και εντολές. Στις 10  Μαρτίου 1311, ημέρα Τετάρτη, παρακάμπτοντας τις επικίνδυνες χερσαίες οδούς,  έφτασε δια θαλάσσης από την Αθήνα  στο Ζητούνι ο Βριένιος. Μέσα σε κλίμα κατάνυξης και Ιπποτικής αβρότητος, παρουσία και της οικογενείας του, ο τελευταίος Δούκας των Αθηνών συνέταξε τη διαθήκη του, (έχει διασωθεί αυτούσια στις πηγές) και αφού την ανακοίνωσε στους ιππότες συμμάχους του, στη συνέχεια άπαντες 

ώμοσαν όρκο πίστης και αλληλεγγύης.

Την επαύριο, ψυχωμένοι και αποφασιστικοί βάδισαν εναντίον των βαρβάρων Καταλανών. Δια της χαράδρας του Ασωπού ανήλθαν στα υψίπεδα του Μπράλου και ορμητικά ξεχύθηκαν στην πεδιάδα της Λίλαιας με κατεύθυνση τον Κηφισό. Στο παρνασσιώτικο αγιάζι κυμάτιζαν περήφανοι οι θυρεοί  των ιπποτών με τον όρθιο λέοντα του Γαλλικού Βριενίου και τον Σταυρό, δίνοντας περίσσια δύναμη στους πολεμιστές. Στις 15 Μαρτίου 1311, ημέρα Δευτέρα, τα δύο στρατεύματα ήλθαν σε επαφή. Στη θέα του βαρβαρικού στίφους, ο Βριένιος όρμησε έφιππος κατ’ αυτών, ακολουθούμενος από τους  ιππότες συμμάχους του και 700 ιππείς. Η ολέθρια καταλανική παγίδα λειτούργησε ακαριαία. Οι ίπποι με το βαρύ φορτίο των σιδερόφρακτων ιπποτών καταποντίστηκαν στο ύπουλο τεχνητό τέλμα και ακινητοποιήθηκαν αυτοστιγμής. Ίπποι κι αναβάτες ως στήλες άλατος, κατέστησαν εύκολος ακίνητος στόχος για το εμπειροπόλεμο καταλανικό τάγμα των τοξοβόλων, που τους πλησίαζε ανενόχλητα από τις ξέρες και τους εξολόθρευε. Την βρώμικη δουλειά αποτελείωσαν οι Τούρκοι πελεκοφόροι πεζικάριοι. Η συντριβή υπήρξε ολοκληρωτική. Επί του πεδίου της μάχης έπεσε πρώτος ο Δούκας των Αθηνών Βάλθερος Βριένιος, του οποίου την κεφαλή αποκόψαντες οι καταλανοί, την περιέφεραν ως τρόπαιο. Μαζί του έπεσαν, ο τελευταίος φλωρεντινός Μαρκίονας της Βοδονίτσας Αλμπέρτο Παλαβιντσίνι, ο τελευταίος  Γάλλος Βαρόνος των Σαλώνων Θωμάς Γ΄, ο τριτιμόριος της Εύβοιας βενετός ευγενής Γεώργιος Γκίζης  και πολλοί άλλοι ιππότες του ελλαδικού χώρου, μαζί με 700 ιππείς και 20000 πεζούς.

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΣΑΦΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΡΙΒΕΣ ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ.

Στις σύγχρονες της μάχης ιστορικές πηγές, υπάρχουν διαφορετικές αναφορές και προσεγγίσεις για τον ακριβή εδαφικό προσδιορισμό του πεδίου της μάχης. Αυτές είναι:      1. Ο Ισπανός ιππότης Ραμόν Μουντάνερ . 2. Ο Βενετός χρονικογράφος και ναύαρχος Μαρίνος Σανούδος. Και 3. Ο Βυζαντινός χρονογράφος Νικηφόρος Γρηγοράς, σχεδόν σύγχρονος με τα γεγονότα. Και οι τρεις εκφράζουν αντικρουόμενες απόψεις, προκαλώντας έτσι σύγχυση και διχογνωμία, ακόμα και μεταξύ των κορυφαίων παγκοσμίως ιστορικών της μεσαιωνικής ιστορίας. Οι διασημότεροι εξ αυτών, Γρηγορόβιος, Μπον, Μίλλερ κ.ά. συγκλίνουν στην άποψη ότι η μάχη έγινε στις εκβολές του Κηφισού κοντά στον Ορχομενό της Κωπαϊδας, επειδή ο Μουντάνερ αναφέρει ότι η μάχη έγινε «εις μίαν ωραία πεδιάδα πλησίον των Θηβών». Όμως αδυνατούν να εξηγήσουν γιατί αναφέρεται και ως μάχη του Αλμυρού σε άλλες πηγές. Μια νεότερη τάση ισχυρίζεται ότι η μάχη έλαβε χώρα παρά τον Αλμυρό της Μαγνησίας, επειδή  ο Σανούδος ομιλεί περί  «battle of Halmyro». Έρχεται όμως σε αντίθεση με άλλες πηγές που αναφέρουν για «μάχη της Κωπαϊδας».

Η μακράν πληρέστερη και τεκμηριωμένη άποψη για την ακριβή τοποθεσία της μάχης, είναι αυτή που δημοσίευσε το 1956 στην Επετηρίδα της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, ο εκ Καλοσκοπής Παρνασσίδος καταγόμενος Καθηγητής της Μεσαιωνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιος Κόλλιας. (1906-1973). Ο αείμνηστος Καθηγητής, αφού αναφέρει πολλά χρονολογικά και τοπολογικά στοιχεία των πηγών και τα συνδέει μεταξύ τους, τοποθετεί το πεδίο της μάχης στις όχθες του άνω ρου του Κηφισού, ανάμεσα στη Σουβάλα και το Δαδί, στη θέση του σημ. Σιδηρ. Σταθμού Λιλαίας, λαμβάνοντας υπ’όψιν ότι: Όλη η πεδιάδα ονομάζεται έκτοτε «Μεγαλοκύρης» και αυτό καθ’ αυτό το πεδίο της μάχης φέρει την ονομασία «Καβαλάρη Κάμπος». Επειδή στη μάχη έπεσε ο Μεγάλος Κύρης των Αθηνών, ο οποίος ήταν ιππότης,  Kavaliere κατά την μεσαιωνική του όρου έννοια. Η άποψη του Κόλλια , έγινε δεκτή στους διεθνείς επιστημονικούς κύκλους, καθώς αναφέρεται σε διάσημα ιστορικά συγγράμματα, (Antoine Bon: “LA MOREE FRANQUE “ Παρίσι 1969).  Επιπροσθέτως και για να υπάρξει πλήρης συμφωνία με τα λοιπά τοπωνύμια των διαφόρων ιστορικών πηγών της εποχής, μπορούμε να αναφέρουμε ότι:  Οι κοντινές, PROR ESTIVES  των πηγών ίσως είναι η  μεσαιωνική πολίχνη Παληοθήβες του Δαδιού, ενώ ως Halmyros  ίσως εννοείται μια μεγάλη περιοχή του Μεγαλοκύρη που και σήμερα ονομάζεται «Αρμύρες» και προ της μάχης μπορεί να ονομάτιζε όλη την πεδιάδα ως «Αλμυρός Κάμπος». Επίσης ο απαντώμενος σε μεταγενέστερες ξένες δευτερογενείς πηγές όρος Kopais μπορεί να εξηγηθεί ότι εννοεί όλο το υδάτινο οικοσύστημα της  Κωπαϊδας. Της λίμνης αλλά και του ποταμού που την γεμίζει.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ.  Η κομβική για την Ελληνική Ιστορία μάχη του Κηφισού, υπήρξε από τις φονικότερες που έγιναν ποτέ επί του Ελληνικού εδάφους. Σήμανε το τέλος της Γαλλικής Σταυροφορικής ιπποσύνης στην Αρχή του  Δουκάτου των Αθηνών  και εγκαινίασε μια νέα ιστορική περίοδο που ονομάζεται Καταλανοκρατία, η οποία διήρκησε μέχρι το 1388. Η περιοχή μας, όντας περιοχή του Αθηναϊκού Δουκάτου, υπήχθη στην δικαιοδοσία των Καταλανών με ολέθρια αποτελέσματα. Οι Ισπανοί conquistadores, οκνοί, φιλοχρήματοι και γερασμένοι, απεχθάνονται την εργασία. Θα επιπέσουν πάνω στους ντόπιους πληθυσμούς  και στρατολογικά και εργασιακά θα τους αφαιμάξουν μέχρι σταγόνας. Οι αρχαίες  πόλεις της παρακηφίσιας υπαίθρου, συντρεχούσης και της πανώλης που αυτοί έφεραν, αργολιώνουν και σβήνουν. Όσοι μπόρεσαν, ακροβολίστηκαν στα απρόσιτα Ρουμελιώτικα βουνά και συνέπηξαν εκεί νέους ορεινούς οικισμούς με ξενογενή ονόματα. Σαν τ’ αγρίμια προσπάθησαν  να επιβιώσουν, περιμένοντας  τον οίκτο κάποιου άλλου, πιο ανθρώπινου δυνάστη. Σε 80 χρόνια, αυτός ο άλλος δυνάστης θα έρθει, αλλά θα αποδειχθεί πιο απάνθρωπος. Θα καταλάβει  δια περιπάτου όλη την Ελληνική χερσόνησο για 436 χρόνια, καθιστώντας την ελπίδα τραγική ιστορική φενάκη.

 

ΣΣ. :Το κείμενο είναι πρωτότυπο, βασίζεται στις αναγραφόμενες ιστορικές πηγές και δεν εμπεριέχει αντιγραμμένα στοιχεία  που  κατά καιρούς έχουν δημοσιευθεί στο διαδίκτυο για το ίδιο θέμα. 

 

 

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ  ΚΑΤΟΙΚΟΣ                                                       ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ  ΠΗΓΕΣ

ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΕΛΑΣ εα          1.W. Miller: «Η Ιστορία της εν Ελλάδι Φραγκοκρατίας»

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ  ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ             2.Φ. Γρηγορόβιου: «Η Ιστορία της πόλεως  Αθηνών»

      ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ                          3. Γ.Κόλλια: «Η μεταξύ Καταλανών και Φραγκικού 

                                         Δουκάτου των Αθηνών μάχη».

                                                           4. Χ. Ενισλείδη: «Η Αμφίκλεια». (Αθήνα 1978).

                                                             5. Θρύλοι και παραδόσεις Σουβάλας- Αμφίκλειας.