Η «ΑΪΚΑΘΑΡΑ»

Η «ΑΪΚΑΘΑΡΑ»

(από το βιβλίο του Κώστα Παπαχρήστου - Παρνασιώτικα)

Λεγόταν ΑΪΚΑΘΑΡΑ η πιο Βαθειά πηγή του Κηφισού στην περιοχή της Αλεγούσας, δηλαδή στους βορειοδυτικούς πρόποδες του Παρνασσού. Ο λόγος αναφέρεται στο παρελθόν, γιατί με τις ποικίλες  διαρρυθμίσεις που έγιναν  μέσα στην κοίτη του ποταμού και με την προσπάθεια σύγχρονων υδρολόγων να «αξιοποιήσουν» τα νερά της πηγής παραμορφώθηκε βάναυσα ο τόπος και η Αϊκαθάρα εξαφανίστηκε στην κυριολεξία, έτσι που να τη θυμίζει σήμερα μόνο η ονομασία σα μακρινή ανάμνηση.

Τοπική παράδοση κάνει συσχετισμό της ονομασίας Αϊκαθάρα με τους «καθαρμούς», που τάχα υποχρεώνονταν να υποστούν στα ιερά νερά του θεού Κηφισού όσοι προσκυνητές περνούσαν από εκεί πηγαίνοντας στους Δελφούς. Συγκεκριμένα η παράδοση μας λέγει ότι σ’ αυτές τις πηγές του ποταμού λειτουργούσε κατά την αρχαιότητα «υποκατάστημα» του Δελφικού Μαντείου και ότι οι ταξιδιώτες αυτοί που ακολουθούσαν το δρόμο της Λιλαίας  για τους Δελφούς, έπρεπε να «καθαρθούν» οπωσδήποτε στα νερά της πηγής και τούτο -συμπληρώνει η παράδοση – για να δοθεί στο μεταξύ ο καιρός στους τοπικούς ιερείς να ενημερώσουν το Μαντείο  σχετικά με το χρησμό, που θα τους ζητούσε ο ταξιδιώτης.

Η παράδοση αυτή δεν επιβεβαιώνεται από αρχαίες μαρτυρίες. Αν λειτουργούσε εδώ «υποκατάστημα» του φημισμένου Μαντείου, με διαδικασία καθαρμών στα νερά της πηγής και με κατασκοπευτικές ανιχνεύσεις εξειδικευμένων ιερέων, δε χωρεί αμφιβολία ότι θα είχαμε κάποια αρχαία ή έστω μεταγενέστερη μαρτυρία, και κυρίως του Παυσανία, που περιγράφει με αρκετή ακρίβεια την περιοχή και περισώζει τις επιτόπιες παραδόσεις. Εξάλλου, παράδοση παρόμοια με αυτή της Σουβάλας  ακούγεται και στην Απάνω Αγόργιανη, στο γειτονικό ορεινό χωριό και στους μεσαιωνικούς χρόνους λεγόταν Αγία Μαρίνα και κατόπι μετονομάστηκε σε Γκόργιαν- Αγόριανη. Την αγοργιανίτικη παράδοση έχει καταγράψει ο Μ.Πετρόχειλος: «Στη θέση Ελληνικά (Λινανικά) απέναντι του χωριού είχε εγκατασταθεί σταθμός «Μετόχι» του Μαντείου των Δελφών, χωμένο σήμερα στ΄ αμπέλια, στο οποίο εστάθμευαν οι μεταβαίνοντες στο μαντείο μέσω της Λιλαίας εκ βορρά προερχόμενοι, οι οποίοι υποβάλλονταν  εδώ σε κάθαρση και κατέθεταν συνήθως και μικρά αφιερώματα, από τα οποία κατά καιρούς αρκετά έχουν ανευρεθή».

Η ονομασία της πηγής Αϊκαθάρα πρέπει να σχετιστεί με το αρχαιοελληνικό καθαρά (ύδατα). Καθαρά ύδατα ήταν και τα νερά στις πηγές του Κηφισού, ενώ πιο κάτω λίμναζαν και σχημάτιζαν τέλμα, με άφθονη την υδρόχαρη βλάστηση. Και δεν εξασφάλιζε την καθαρότητα των νερών μονάχα η φυσική θέση, μα συντελούσαν  και λόγοι θρησκευτικοί. Εδώ στις πηγές βρισκόταν και το ιερό των Ναϊάδων νυμφών και εδώ στα νερά του ιερού έριχναν οι αρχαίοι τα «πέματα»- προσφορές-, για να φτάσουν, καθώς πίστευαν, ως την πηγή Κασταλία των Δελφών. Μπορούμε λοιπόν να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το Αϊκαθάρα προέρχεται από τα καθαρά ύδατα των αρχαίων και ο λαός ακούγοντας το Καθάρα το νόμισε και προσωνυμία της Παναγίας και απ ό ευσέβεια το έλεγε Αγιά Καθάρα – Αϊκαθάρα, κατά τον ίδιο τρόπο που έλεγε Αγιά Ελεούσα –Αϊλεγούσα-Αλεγούσα.

Απομένει όμως, και το πρόβλημα πως δημιουργήθηκε ο θρύλος για τη λειτουργία στις πηγές του Κηφισού και στην ορεινή περιοχή της σημερινής Απάνω Αγόριανης «υποκαταστημάτων» του Δελφικού Μαντείου με καθάρσεις και κατασκοπεύσεις. Για να δοθεί κάποια λογική ερμηνεία στο θρύλο, που τον διατήρησαν ως τις μέρες μας ζωντανό οι τοπικές παραδόσεις, υπάρχουν δύο διαφωτιστικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η μαρτυρημένη διαπίστωση ότι για τους ταξιδιώτες που έρχονταν από τους Δελφούς από βορεινές περιοχές ο δρόμος περνούσε από την αρχαία Λίλαια και από εκεί ανηφόριζε προς την ορεινή ζώνη της σημερινής Απάνω Αγόριανης, το δεύτερο είναι η ύπαρξη στις πηγές του Κηφισού σημαντικών ιερών, καθώς η πολύ πιθανή ύπαρξη και άλλου ιερού, ασφαλώς μικρότερης σημασίας, εκεί όπου η αγοριανίτικη παράδοση τοποθετεί το «μετόχι» του Μαντείου.

Με βάση τα στοιχεία αυτά δεν είναι παρακινδυνευμένο να φανταστούμε ότι  οι ταξιδιώτες-προσκυνητές που πηγαίνοντας στους Δελφούς στάθμευαν στη Λιλαία, δε θα παράλειπαν να επισκεφτούν και τα επίσημα ιερά της πόλης στις πηγές και να κάνουν τις προσφορές τους, αφού μάλιστα οι επιτόπιοι  μιλούσαν για επικοινωνία των νερών του Κηφισού με τα νερά της Κασταλίας πηγής στους  Δελφούς, μας το λέγει ο Παυσανίας. Αλλά και στα άλλα ιερά που συναντούσαν στο δρόμο τους θα πρόσφεραν τα αφιερώματά τους. Ένα τέτοιο ιερό θα ήταν ίσως και αυτό που αναφέρει η αγοριανίτικη παράδοση.

Η στάθμευση-προσκύνημα στα τοπικά ιερά αποτελούσε χωρίς αμφιβολία επαρκή λόγο για να αναπτυχθεί ο θρύλος ότι αυτά  τα ιερά είχαν μεταβληθεί σε «υποκαταστήματα» του Δελφικού Μαντείου. Στην καλλιέργεια τέτοιου θρύλου ενισχυτικό ρόλο έπαιξε και η δικαιολογημένη καχυποψία, που έδειχναν οι αρχαίοι Έλληνες προς το ιερό των Δελφών.