ΤΟ ΟΡΓΩΜΑ

Μόλις έπιαναν οι πρώτες βροχές του φθινοπώρου και μαλάκωνε το χώμα, άρχιζε το όργωμα. Το όργωμα γινόταν με βόδια ή με μουλάρια. Χρησιμοποιούσαν ξύλινα αλέτρια, αλλά αργότερα αντικαταστάθηκαν με σιδερένια.  Όταν ερχόταν ο καιρός του οργώματος, οι γεωργοί πήγαιναν με τα βόδια στο χωράφι.

Στο χωράφι έζευαν τα βόδια. Το ζέψιμο των βοδιών ήταν μια ολόκληρη διαδικασία. Έβαζαν πρώτα τα ζώα δίπλα δίπλα και τα έδεναν μεσ'το ζευγά (ζυγό) με τις ζεύλες.

Για να σέρνουν τα ζώα το αλέτρι, τοποθετούσαν στο λαιμό τους περιλαίμια ή όπως τα λένε οι γεωργοί μας «λιμαριές». Οι «λιμαριές»  ήταν φτιαγμένες από μαλακό δέρμα και μέσα ήταν γεμισμένες με άχυρο για να μην πληγώνονται τα ζώα. Στο πλάι είχαν κρίκους απ’ όπου μεγάλα λουριά ή σχοινιά έδεναν το αλέτρι.

Σχεδίαζαν τους όργους. Έπαιρναν την αξιάλι* στο ένα χέρι και με το άλλο κρατούσαν το αλέτρι. Όταν όλα ήταν έτοιμα, έκαναν το σταυρό τους και έδινα την εντολή στα βόδια, να ξεκινήσουν το όργωμα. 

Όταν τελείωνε το όργωμα κάθε χωραφιού, ακολουθούσε το σβάρνισμα. Έλυνε το αλέτρι από το ζυγό και έδενε σ’ αυτόν τη σβάρνα του. Οδηγούσε κατόπιν το ζευγάρι των ζώων του πάνω στο οργωμένο χωράφι, για να σπάσουν με τη σβάρνα οι σβόλοι και να ισοπεδωθεί το χώμα, ώστε να ποτίζεται ομοιόμορφα από το νερό της βροχής και να γίνει πιο εύκολα ο θερισμός του χωραφιού το καλοκαίρι.

 Η σπορά απαιτούσε ιδιαίτερη τέχνη και εμπειρία, γιατί έπρεπε ο σπόρος να σκορπίζεται ομοιόμορφα στο χωράφι, για να φυτρώσει καλά και να μην αφήσει κάποια τμήματα χέρσα. Ακολουθούσε μια αυλακιά και με το χέρι σκορπούσε το σπόρο. Για κάθε οργιά (τρία βήματα) και μια χούφτα σπόρο. Η μέρα θα ήταν κοπιαστική.Το μεσημέρι σταματούσαν για λίγο τη δουλειά, για να ξεκουραστούν λίγο τα ζώα και να φάνε λίγο λιτό φαγητό, συνήθως ό,τι είχε περισσέψει από το προηγούμενο βράδυ, λίγο τυρί ή ελιές, μπόλικο ψωμί, και συνέχιζαν το όργωμα μέχρι αργά το απόγευμα. Υπολόγιζαν μόνο να προλάβουν να γυρίσουν στο σπίτι πριν νυχτώσει.

Πρώτα θα έσπερναν τα κουκιά, τις φακές, το βίκο,  τις βρώμες και τα κριθάρια, τα «βρωμοκρίθαρα» όπως  έλεγαν μονολεκτικά τα δυο  τελευταία. Τέλη Οκτωβρίου έσπερναν τα σιτάρια.
Τον σπόρο οι γεωργοί τον ετοίμαζαν από την προηγούμενη χρονιά. Διάλεγαν τα καλύτερα δεμάτια από τη θημωνιά, έσπαγαν με τον κόπανο τα στάχυα, καθάριζαν τα σιτάρι και το κρατούσαν για τη σπορά του επόμενου χρόνου.  Το σπόρο τον είχαν μέσα σε ένα «δισάκι» ή τρουβά ( διπλό σάκο), που στη μέση είχε ένα άνοιγμα, για να το κρεμάνε στο λαιμό. Δηλαδή, είχαν ένα σάκο μπροστά και έναν πίσω. Όταν άδειαζε λίγο ο μπροστινός σάκος, έφερναν μπροστά τους τον πισινό σάκο, για να μην κουράζονται από το μεγαλύτερο βάρος του. Αυτό συνεχιζόταν μέχρι να αδειάσουν οι σάκοι, οπότε τους ξαναγέμιζαν.

Αν κάποιος γεωργός διέθετε πολλά χωράφια μετά το όργωμα άφηνε κάποια χωράφια "καλο(υ)ρκά" να τα σπείρει τον επόμενο χρόνο (αγρανάπαυση).

Αργότερα οι γεωργοί οργώνουν τα χωράφια τους με σιδερένιο αλέτρι (γερμανός) και χρησιμοποιούσαν αντί για βόδια, άλογα ή μουλάρια. Τα άλογα ή τα μουλάρια δεν χρειάζονταν να είναι ζευγάρι. Το όργωμα γινόταν και με ένα μόνο ζώο.

Λεξιλόγιο

Αλέτρι: Εργαλείο για το όργωμα. Αποτελούνταν από πολλά μέρη.
Κοντούρι: Το αλέτρι χωρίς το ζευγά και την προέκταση. Είχε μια λαβή από την οποία ο γεωργός καθοδηγούσε το υνί. Κατέληγε στο υνί.
Υνί: Σηδερένιο μυτερό εργαλείο, για να μπαίνει βαθιά μέσα στο χώμα και να το σκάφτει.
Ζευγάς: Από το ζευγά με τον οποίο ζευγάρωναν τα βόδια οι γεωργοί όταν οργώνουν λέγονται ζευγωλάτες.
Ζεύλες: Ζευγάρια από σιδερένιες ράβδους, για να δένει το λαιμό των βοδιών με το ζευγά.
Αξιάλι (ή βουκέντρα): Λέξη ομηρική. Μακρύ ξύλο με μύτη στην άκρη. Με αυτή κέντριζαν τα βόδια. Με την αξιάλι μετρούσαν και τις ώρες. Γνωστή η φράση για όσους αργούν να ξυπνήσουν "ο ήλιος ανέβηκε δυο αξιάλες ψηλά και σύ ακόμα κοιμάσαι;".
Λιμαριές: Ήταν φτιαγμένες από μαλακό δέρμα και μέσα ήταν γεμισμένες με άχυρο για να μην πληγώνονται τα ζώα.
Γερμανός: Σιδερένιο είδος αρότρου.
Σβάρνα: Εργαλείο για το σκέπασμα του σπόρου και το σπάσιμο των σβόλων.
Όργος: Μονάδα μέτρησης για το χωρισμό του χωραφιού σε τμήματα
Οργιά: Μία μονάδα όργου (περίπου τρία βήματα)
Σποριά: Ειδικό σακίδιο για τη σπορά.

Πηγές: http://harokopoi.blogspot.gr/  , http://dim-stanou.chal.sch.gr/  , http://www.katokopia.net/