ΤΑ ΚΑΡΚΑΒΕΛΙΑ

Του Κώστα Α. Παπαχρήστου από το βιβλίο παρνασιώτικα

Ο Γιώργος Αυγέρης (Τσιόγκας) στη Ζέλη

Από τις πιο γνωστές τοπονομασίες στον Παρνασσό είναι τα Καρκαβέλια και η Αρτοτέντα.Αυτές οι δυο ονομασίες δεν απαντώνται πουθενά αλλού στην Ελλάδα, όσο μπορώ να ξέρω. Και είναι και οι δυο ανερμήνευτες μέχρι σήμερα.

Τα Καρκαβέλια είναι ένα μικρό οροπέδιο, σε υψόμετρο 1400μ., λίγο πιο πάνω από την τοποθεσία Ζέλη και πριν από το υψηλότερο οροπέδιο, που λέγεται Βρομοπήγαδο. Τα Καρκαβέλια διακρίνονται σε Μέσα και Όξου (Έξω) Καρκαβέλια. Εδώ στα Όξου Καρκαβέλια το νερό της πηγής διοχετεύεται σε «καλάνια» για το πότισμα των κοπαδιών από τις γύρω στρούγκες. Συχνά ακούγεται και το τοπωνύμιο και στον ενικό αριθμό: Μέσα και Όξου Καρκαβέλι.

Όπως προείπαμε, το τοπωνύμιο Καρκαβέλια είναι μοναδικό στη Ελλάδα. Βέβαια, στο Εγκυκλ. Λεξικό Ελευθερουδάκη αναφέρεται το σημερινό χωριό Καρποφόρα στην Πυλία της Μεσσηνίας με το όνομα Καρακαβέλι. Επίμονες, όμως, έρευνες για την επαλήθευση της μαρτυρίας κατάληξαν στη διαπίστωση ότι οι κάτοικοι του χωριού και της γύρω περιοχής αγνοούν αυτό το όνομα και αναφέρουν παλιό όνομα το Καρακασίλι. Για το λόγο αυτό είναι αμφίβολο αν η μεσσηνική Καρποφόρα λεγόταν ποτέ Καρακαβέλι, που θα μπορούσε εύκολα να γίνει Καρκαβέλι. Ομοιότητα με το παρνασιώτικο τοπωνύμιο παρουσιάζει το κερκυραϊκό τοπωνύμιο Καρκαβέλλα, καθώς έχει επισημάνει ο Γ. Τ. Κόλιας.

Και ενώ η τοπονομασία Καρκαβέλια ή Καρκαβέλι δε μαρτυρείτε σε άλλη περιοχή στην Ελλάδα – με εξαίρεση το κάπως όμοιο τοπωνύμιο της Κέρκυρας Καρκαβέλλα – απαντώνται στην περιοχή της Αθήνας πολλές οικογένειες με το επώνυμο Καρκαβέλης, Καρκαβέλιας, Καρκαβέλας, και Καρκαβέλος. Οικογενειακό όνομα Καρκαβέλιας απαντάται και στην Ηλεία. Όμοια επώνυμα με τα αθηναϊκά ίσως να απαντώνται και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα.

Δεν είναι δυνατό να συσχετίσουμε όλα αυτά τα οικογενειακά ονόματα με ομώνυμες περιοχές, αφού τέτοιες ομώνυμες περιοχές δε μαρτυρούνται στην Ελλάδα, εκτός από τα Καρκαβέλια του Παρνασού και το Καρκαβέλλα της Κέρκυρας. Και είναι απόλυτα βεβαιωμένο ότι από την παρνασιώτικη τοπονομασία δεν προέρχεται το επώνυμο ούτε μιας οικογένειας της Σουβάλας, στην Αθήνα ή κάπου αλλού. Κατά συνέπεια είμαστε υποχρεωμένοι να εξετάσουμε μήπως η παρνασιώτικη τοπονομασία και τα οικογενειακά ονόματα έχουν προέλευση από κοινό προσηγορικό ουσιαστικό ή μήπως η τοπονομασία προέρχεται από οικογενειακό όνομα.

Ο Γ. Τ. Κόλιας παρατηρεί για τα Καρκαβέλια του Παρνασού: «οροπέδιον πετρώδες, πλήρες καρκάρων…». Η διαπίστωση είναι εσφαλμένη γιατί κάρκαροι – καρκάρια τα λέγει ο λαός – δεν υπάρχουν στην περιοχή του οροπεδίου. Αλλά και αν υπήρχαν, είναι τελείως αδύνατο γλωσσικά να προκύψει από τη λέξη κάρκαρος το τοπωνύμιο  Καρκαβέλι ή Καρκαβέλια.

Το Καρκαβέλια δείχνει να είναι σλάβικο, καθώς σλαβικά είναι και τα κοντινά στα Καρκαβέλια τοπωνύμια Ζέλη και Μουτσάρα. Στα σλάβικα η λέξη velbja σημαίνει «μεγάλος, ψηλός». Έτσι δε γεννάται καμιά αμφιβολία για το δεύτερο συνθετικό του τοπωνυμίου. Όσο για το πρώτο συνθετικό το Καρκα -, και εδώ μαρτυρείται σλαβική προέλευση, γιατί στις νεώτερες – τουλάχιστο – σλαβικές γλώσσες απαντάται η λέξη krk (κάρκ). Στα πολωνικά π.χ. το kark σημαίνει «αυχένας, σβέρκος» κατά πληροφορία της Νίκης Σιδερίδου. Στην Πολωνία απαντάται και η τοπονομασία Karkowice = «ράχη βουνών».

Σύμφωνα με τις παραπάνω ενδείξεις δε θα ήταν αδικαιολόγητο να οδηγηθούμε στην άποψη ότι το παρνασιώτικο Καρκαβέλια προέρχεται από το σλάβικο kar – ka – velbja, που έχει τη σημασία «Μεγάλη Ράχη» ή «Ψηλή Ράχη» ή κάτι το συγγενικό.

Έχουμε, όμως, και τα επώνυμα, Καρκαβέλης, Καρκαβέλιας κλπ. Αυτά τα επωνυμα που οπωσδήποτε δεν προέρχονται από τοπονομασίες, μένουν ανερμήνευτα στην περίπτωση που η τοπονομασία Καρκαβέλια ετυμολογηθεί από το υποτιθέμενο karka – velbja= «Μεγάλη Ράχη» κλπ. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο θα πρέπει να δεχτούμε σαν πιο πιθανή άποψη, με πολλές και εδώ επιφυλάξεις, ότι η τοπονομασία Καρκαβέλια προέρχεται από το οικογενειακό όνομα κάποιου παλαιού παρνασιώτη Καρκαβέλια ή Καρκαβέλη, που θα είχε ιδιοκτησία του το οροπέδιο ή που θα είχε εκεί τη στάνη του. Τέτοιες τοπονομασίες απαντώνται σε αρκετές περιοχές του Παρνασού: Βούλγαρη, περιοχή χωραφιών στην Απάνω Σουβάλα, Αρβανίτη (στ’), στρούγκα παλαιά στο Γεροντόβραχο, Γερολέκας, κορυφή μεταξύ Παρνασού και Γκιώνας.

Αλλά πως θα εξηγηθεί το οικογενειακό όνομα Καρκαβέλιας ή Καρκαβέλης, που κατά την πιο πιθανή εκδοχή προέρχεται και αυτό από το σλαβικό karka – velbja; Πιστεύω ότι από τη σλαβική λέξη προέκυψε σαν παρωνύμιο το Καρκαβέλιας ή Καρκαβέλης με τη σημασία «μακρολαίμης» ή «ψηλολαίμης» ή κάτι παρόμοιο. Δεν μπορεί να είμαστε ολωσδιόλου βέβαιοι για την ακριβή σημασία του karka – velbja, γιατί μόνο το velbja μας είναι γνωστό σαν παλιό σλάβικο, με τη σημασία «μεγάλος», «ψηλός». Το  kark στα πολωνικά έχει τη σημασία «λαιμός, σβέρκος». Στα παλιά σλάβικα δεν αποκλείεται καθόλου να έχει και άλλες παρεμφερείς σημασίες, που θα συμφωνούν πιο πολύ με το παρωνύμιο.

Για το αξιοπερίεργο θα αναφερθεί ότι ένα μεγάλο νησί στις Δαλματικές ακτές στην Αδριατική λέγεται από τους Γιουγκοσλάβους krk (kark), ενώ παλιότερα, όταν ανήκε στους Ιταλούς λεγόταν Veglia. To γιουγκοσλάβικο τοπωνύμιο παρουσιάζει αναμφίβολα κάποια συγγένεια με το παρνασιώτικο Καρκαβέλια.