Τα καμίνια της Σουβάλας

Το τελευταίο εναπομείναν εν λειτουργία καμίνι της Σουβάλας του Λουκά Θ. Τοπάλη

Ο Ήφαιστος ο θεός της φωτιάς κατείχε την τέχνη του σιδηρουργού και ήταν προνόμιο μόνο δικό του.

Ο Προμηθέας κλέβοντας την φωτιά από τους θεούς παρέδωσε την τεχνική στους κοινούς θνητούς όπου και μεγαλούργησαν.

Οι Δωριείς ήταν σύμφωνα με την ιστορία οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν σιδερένια όπλα και βάση αυτών κυρίευαν όλους τους υπόλοιπους πολιτισμούς. (εποχή του σιδήρου)

Λουκάς Δ. Τοπάλης 

Ο Λουκάς Δ. Τοπάλης με την πραμάτεια του στο παζάρι

Το επάγγελμα του παραδοσιακού σιδερά απαιτεί κατά βάση αγάπη απεριόριστη για ότι δημιουργεί, μεράκι, και τεράστια  πείρα. Ο σιδεράς ήταν ο τεχνίτης που κατασκεύαζε στο αμόνι σιδερένια εργαλεία. Μπορούσαν να κατασκευάσουν αξίνες, τσεκούρια, δρέπανα, σφυριά, βαριές αλλά και σιδερένια εξαρτήματα όπως καρφιά και μεντεσέδες κ.ά. Η τέχνη του σιδερά απαιτούσε μεγάλη εμπειρία αλλά και οργανωμένα εργαστήρια στα οποία μάθαιναν οι νέοι κυρίως από οικογενειακή παράδοση ή από μαθητεία. Ήταν αρκετά δύσκολη δουλειά γιατί απαιτούσε μεγάλη σωματική δύναμη αλλά και αντοχή σε υψηλές θερμοκρασίες αφού αρκετές ώρες της δουλειάς τους τις περνούσαν κοντά στη φωτιά δηλαδή στο καμίνι όπου ζέσταιναν το σίδερο.

Θεόδωρος Λ. Τοπάλης

Ο σίδηρος είναι ένα μετάλλευμα που μπορεί μέσω της θέρμανσης του, της χύτευσης του σε καλούπια της εξέλευσης του ή της σφυρηλάτησης  του να μορφοποιηθεί και να του δοθεί οποιοδήποτε σχέδιο.

Όταν φτάσει στο ύψος της θερμοκρασίας (εδώ ταιριάζει η φράση στην βράση κολλάει το σίδερο) να ενώνετε με άλλο κομμάτι καυτού σιδήρου έδωσε την δυνατότητα στους πανάρχαιους μάστορες να φτιάχνουν εργαλεία της καθημερινότητας τους, όπλα, και οτιδήποτε άλλα αντικείμενα τους ήταν χρήσιμα.

Φώτης Κ. Σταματίου

 Φώτης Κ. Σταματίου

Φώτης Κ. Σταματίου 

Ο μοναδικός λοιπόν τρόπος ένωσης δυο κομματιών σιδήρου ήταν όταν ο σίδηρος φτάνει στο σημείο βράσης.Στο κρύο όμως μέταλλο δυο τρόποι υπήρχαν ώστε να ενωθούν. Το δέσιμο τους με μικρά λαμάκια περιμετρικά, η με τρύπημα των κομματιών και ένωμα τους είτε εν θερμώ  είτε κρύα με περτσίνια.

Στον 20o αιώνα ανακαλύφθηκαν οι νέοι τρόποι κόλλησης του σιδήρο, αρχικά με οξυγονοκόλληση και αργότερα με την ηλεκτροσυγκόλληση.

Ο γνήσιος λοιπόν παραδοσιακός σιδεράς χρησιμοποιεί τις πανάρχαιες τεχνικές εν θερμώ ή ψυχρώ. Τα βασικά του εργαλεία είναι το καμίνι, το αμόνι ,τα σφυριά, η βαριά,τα καλούπια του, οι λαβίδες, η βούτα με το νερό, η πλάκα εφαρμογής, τα τρυπάνια, τα δεματικά, τα περτσίνια και πλήθος άλλων εργαλείων.

Ο Λουκάς Θ. Τοπάλης στο καμίνι του

Λουκάς Θ. Τοπάλης ο μόνος εν ενεργεία παραδοσιακός σιδεράς

 Η διαδικασία επεξεργασίας του σιδήρου ήταν η εξής:
Άναβαν στο καμίνι τη φωτιά την οποία φυσούσαν με το φυσερό ώστε να την διατηρήσουν. εκεί έβαζαν το σίδερο μέχρι να πυρακτωθεί ώστε να γίνει πιο ευλύγιστο. Το σίδερο κοκκίνιζε στη φωτιά έτσι που λίγο ακόμα και θα έλιωνε για να γίνει υγρό. Στη συνέχεια το τοποθετούσαν στο αμόνι και με τη βαριά το χτυπούσαν ώστε να του δώσουν το σχήμα που ήθελαν σε σχέση πάντα με το εργαλείο που ήθελαν να κατασκευάσουν. Η μεγάλη θερμοκρασία από τα κάρβουνα λύγιζε τα σιδερένια πάσης φύσεως εργαλεία (κυρίως αγροτικής χρήσης) και με το μεγάλο αμόνι και σφυρί (εξού και η αρχαία έκφραση «άκμων και σφύρα») γινόταν η σχετική επεξεργασία. Τέλος το έβαζαν στη βούτα με το νερό ώστε να παγώσει και να στερεοποιηθεί. Με αυτόν τον τρόπο μπορούσαν να κατασκευάσουν περίτεχνα έργα όπως κάγκελα με ποικιλία σχεδίων κ.ά. Επίσης έφτιαχναν υνιά για να οργώσουν οι γεωργοί, ξινάρια και τα λαμάκια που χρησιμοποιούσαν στα μαγκανοπήγαδα για να στερεώσουν τα κουτσούκια με τα οποία έβγαζαν το νερό. Eπιδιόρθωναν κυρίως τραυματισμένα αγροτικά εργαλεία. Άλλοτε η επιδιόρθωση γινόταν με προσθήκη μετάλλου. Άλλοτε με νέα δημιουργία αιχμηρών άκρων, κλπ. Άλλοτε με κατασκευές εξ αρχής…

Ο Λουκάς Θ. Τοπάλης στο παζάρι του Δαδιού (2015)

Λουκάς Κ. Τοπάλης

Σύνεργα για τις ανάγκες του γεωργού που έφτιαχναν ή επιδιόρθωναν οι σιδεράδες, ήταν: οι κασμάδες, αξίνες με το ένα μέρος στενό και το φαρδύτερο για να σκάβουν (ανάλογα με το σχήμα τους είχαν διάφορα ονόματα, όπως: τσαπιά, τσάπες, τσάπες δίκοπες, σκαλιστήρια). Ακόμα για το θερισμό τα δρεπάνια, για τα αμπέλια το κλαδευτήρι, το πριόνι, τα τσαπιά. Τέλος, για άλλες μικροδουλειές το τσεκούρι το σφυρί και το σκερπάνι.

Μέσω αυτών του εργαστηρίου δηλαδή και σε συνεργασία με το μεράκι, την πείρα ο παραδοσιακός σιδεράς μπορεί να δημιουργήσει καλλιτεχνικές κατασκευές που ποτέ καμιά μα καμιά μηχανή παραγωγής δεν θα καταφέρει να δημιουργήσει.

Το χειροποίητο είναι και θα είναι πάντα το άπιαστο όνειρο της κάθε μηχανής μαζικής παραγωγής.

Η χειροποίητη κατασκευή έχει ζωή μέσα της. Λες και σου μιλάει.

Το καμίνι του Παναγιώτη Λ. Τοπάλη (Ταλατούνη)

Το καμίνι του Φώτη Κ. Σταματίου (Παπαθόδωρου)

Οι σιδεράδες – μαστόροι της Σουβάλας όπως τους θυμάται ο Λουκάς Κ. Τοπάλης



1. Διαμαντώνης Δημ. Κων/νος (γεν. 1889)

2. Καραχρήστος Λ. Γεώργιος (γεν. 1914)

3. Μαστροκώστας Σπ. Αθανάσιος (γεν. 1880)

4. Μαστροκώστας Σπ. Κων/νος (γεν. 1899)

5. Παναγιωτής Γ. Νικόλαος (γεν. 1908)

6. Ρόδης Ιωαν. Αθανάσιος (γεν. 1930)

7. Σταματίου Κ. Δημήτριος (γεν. 1904)

8. Σταματίου Ιωαν. Λουκάς (γεν. 1897)

9. Σταματίου Ιωαν. Παναγιώτης (γεν. 1898)

10. Σταματίου Αθ. Φώτιος (γεν. 1912)

11. Σταματίου Κ. Φώτιος (γεν.1912)

12. Τοπάλης Αθ. Κων/νος (γεν.1902)

13. Τοπάλης Γεωρ. Κων/νος (γεν.1911)

14. Τοπάλης Δημ. Κων/νος (γεν. 1887)

15. Τοπάλης Θεωδ. Λουκάς (γεν. 1947)

16. Τοπάλης Κων. Λουκάς (γεν. 1934)

17. Τοπάλης Λ. Παναγιώτης (γεν. 1923)

18. Τοπάλης Αθ. Σπύρος (γεν. 1914)


Από τον εκλογικό κατάλογο του 1864 φαίνεται να ασκούν το επάγγελμα του σιδηρουργού οι παρακάτω Σουβαλιώτες

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ	ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ	ΗΛΙΚΙΑ	ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ
Αθανάσιος Μαστροκώστας	Κώστας	28	σιδηρουργός
Κωνσταντής Τοπάλης	Λουκάς	28	σιδηρουργός
Λουκάς Τοπάλης	Δημήτριος	35	σιδηρουργός
Σπύρος Μαστροκώστας	Κώστας	26	σιδηρουργός
Φώτης Σταματίου	Σταμάτης	30	σιδηρουργός