1912-1913 ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ. Οι σημειώσεις του Δεκανέα Λουκά Μαράζα

                   1912-1913

Σημειώσεις του Δεκανέα Λ. Μαράζα 

Ανεχώρησα εξ Αθηνών το Σάββατον περί ώραν 3μ.μ 20^η Ιουλίου και διενυκτερεύσαμεν προ του πορθμού της Κορίνθου την πρωίαν 7π.μ Κυριακής διήλθομεν τον πορθμό, επλεύσαμε μέχρι Αιγίου αριστερά η Ναύπακτον δεξιά ουδεμία τέρψις υπέπιπτε ταις αισθήσεων, εκείθεν δε καλλονή υπερβολική, διήλθομεν Ρίο Πελ(οποννήσου) και Αντίριον Σ. Ελ (Στερεάς Ελλάδας) όπου φυλακαί ήτο αριστερά η Πάτρα πλησίον λόφου όμοιου καμήλου, προχωρούντος εις αυτάς ως ακρωτήριον εντός θαλλάσης.

 Περί 8^η μ.μ τα ηλεκτρικά εφάνησαν. Είτοι πλεύσαμεν χωρίς να βλέπωμεν τι ως εκ του σκότους. Άμα εξημέρωσε Δευτέρα (δεξιά το μπουγάζι Πρεβέζης) προχωρήσαμεν αριστερά Αντίπαξοι και Παξοί δεξιά δε η Τσαμουριά μετά των λαμπρών κωμών της. Συνέχεια δε και αριστερά η χλοερά Κέρκυρα, 2  ώρας περίπου απέχουσα των Αγίων Σαράντα. Αλλά κατά μήκος πλέοντας απητήθη 4 ώρες της Κέρκυρας. Εφθάσαμεν εις Αγίους Σαράντα 4   και 5 λεπτά εις ανωφερές διηκούσης δημοσίαν οδό, τοξοειδή οχυρό αρχόμενον εκ της ράχεως   προχωρήσαντες προς τα κάτω και διελθόντες λεκανοπέδιον δια μέσον ιτεών και ποταμών αφίχθημεν εις Δέλβινον μετά 5ωρον οδοιπορίαν άνωθεν  του

σελ -1-

οποίου 10λοφος κοντοειδής εκ Δυσμόν μαγευτικότατη και δροσερά τοποθεσία καλλονή θαυμασία, πληθυσμός 700 οικογένειαι, ακέραιον, ο πασάς ετήρησε τούτο.

Εκ των άλλων μερ’ών λόφοι περιβάλουν και ένας ορίζων.- Εκ Δελβίνου μετά 2 ώρας εμείναμεν εις ρεύμα όπου ύδωρ καλόν 11 και από εκεί το Γαρδίκι προς Αργυρόκαστρον απέχον 10 ώρας. Εκ Γαρδικακίου εις Μουζίνα περί ώραν 2,5 και εις χάνι Μουζίνας 3 η ώρα, ένθα φρέαρ με ύδωρ ψυχρότατο, έναντι χωρία άλλα δίοδος ως άνωθεν Γραβιάς ως και εκ λεκανοπεδίου Παραμυθιάς, έναντι αι κωμοπόλις, ούτο για εις φρέαρ Μουζίνας, έναντι δια τας κώμας εξαπλούται ο παρατηρητής φανταζόμενος ότι είναι αι αυταί κώμαι το αυτό παραλλήλως κείμενον γυμνό όρος και πάλι κατερχόμεθα εκ της διόδου του Μουζαντικού φρέατος προς λεκανοπέδιον.-

Η δημόσιος μέχρι Γεωργουσάδες ένθα κατακλείσθημεν, η οδός όμως ενούται με την προς το Αργυρόκαστρον και Ιωάννινα, έναντι και εις τους πρόποδας το Λαμπόχοβον μέγα χωρίον, δεξιά δε και αριστερά και κατά μήκος του δρόμου πολλά χωρία. Το λεκανοπέδιον έχει έκτασιν μεγάλη κατά μήκος του όρους υστερεί δε ως προς το πλάτος, εις το μέσον δε διήκει ποτάμιον, τα όρ δε γενικώς γυμνά, το τερπότατον δε εξ όλων εκ του Μουζίναις φρέατος μέχρι Γεωργουσάδες δεξιά και αριστερά της δημοσίας οδού είναι τα διάφορα στρώματα του εδάφους διήκοντα κατευθείαν γραμμή και ιδία εκ πετρών ομοίως προς την της Πεντέλης και κατά πλάκας εις μέγεθος τραπέζης και έτη μεγαλυτέρας. Διανυκτερεύσαμεν λοιπόν εις Γεωργουσάδες υπό αντισκίνων. Δεν παραλείπω δε να εκθέσω ότι κατά ταύτην την ημέρα και περί την δείλην οπλήσθημεν δι όπλου μάουζερ ημέρα Τετάρτην. Ημέραν Τετάρτην 25 Ιουλίου αναχωρήσαμεν δι΄Αργυρόκαστρον περί την 3 ώραν

σελ -2,3-

και αφείχθημεν περί την ενάτην εις Αργυρόκαστρον. Εισερχόμενοι εις τας διόδους και εξαρχής αυτών προέβαλον τα έναντι όρη ως πύλαι, εκ των Αγίων Σαράντα δύο διόδους διηκούσας μέχρι λεκανοπεδίον δύο, τα λεκανοπέδια διαρέουν ποταμάκια και αρδεύουν αραβοσίτους ολίγους και πέπονας (μπουστάνια). Τα όρη τα ως πύλαι προβάλονταν, μέτρια ως προς το ύψος, γυμνά και εις το αυτό ύψος σχεδόν, περιβάλουν τας πεδιάδας ως χείλη κυπέλου και το περίεργον υποπίπτει ταις αισθήσεσιν εκ των ορέων τα ωραία στρώματα της γης, άτινα χαράσουν τα όρη κατ΄ευθείαν γραμμήν ως τείχη τεχνικά, συγκείμανα εκ πλατών ομοίων κατά το μάλλον ή ήττον των τις Πεντέλις. Μόνον δε ως πύλη δεν προβάλλει εις την δίοδον την άγουσαν προς Αλβανίαν. Καθ΄ όλην την ημέρα της 25^ης εμείναμεν υπό αντισκίνων σχολιάζοντες άπαντες οι μιξοπόλιοι αμυδρώς τα τις εξωτερικής κατασκηνώσεως, ως εκ της ελλείψεως της συγκοινωνίας. Το Αργυρόκαστρον το όνομα εκ της Αργυρώς γυναικός, πολεμούσης εκ του κάστρου της τον Αλή Πασάν, οστις κόψας το ύδωρ κατάλαβε αυτό. Το Αργυρόκαστρον πληθυσμόν 15,000 περίπου, πόλις ωραία με καλάς οικοδομάς αρχαίας αλλά ξηρόν ανευ ύδατος, προμηθεύονται εκ κοίλων, εις το άκρον του ποταμίου κειμένων, το ύδωρ του ποταμού ολίγον και ακάρθατον. Έχει ολίγας αμπέλους, σίτον αραβόσιτον, πέπονας,κλπ, κάτοικοι εις όλα τα χωρία οκνηροί. Εις το δεύτερον λεκανοπέδιον του Αργυροκάστρου αριστερά χριστιανικά χωρία μας υπεδέχοντο δια κωδωνοκρουσιών και διά ασμάτων ιδία οι μαθηταί, δεξιά δε τουρκοχώρια διακρινόμενα εκ των Ντσαμιών. Ύδωρ άφθονον μέχρι Δελβίνου εκείθε δε σπανίζει μόνο κατά μήκος οδού φρέατα. Την 25^η  Ιουλίου περί την δείλην ο στρατός εις παράταξιν ο μητροπολίτης λόγον και είτα γυμνάσια εκστρατείας και κατόπιν ψευδομάχες,  μεθ΄ο επεστρέψαμεν εις καταβλησμόν και ελάβαμεν συσίτιον. Την 26^ην περί την δείλην πάλιν γυμνάσια εκστρατείας και μάχην , κατά την επάνοδον ήλθε τηλεγράφημα περί ειρήνης και ο Μέραρχος της 9^ης Χατζηιωάννης Συνταγματάρχης μάχιμος ανεκοίνωσεν την είδησην εν μέσω του παρατεταγμένου στρατεύματος, μεθ΄ ο περιήλθομεν το κέντρον της πόλεως, φρενίτις κυριολεκτικώς, συγχρόνως δε κανονιοβολισμοί 101 και περί την 9^ην εις καταυλισμόν και διασκέδαζον οι στρατιώται όλην την νύχτα. Η πόλις ρυπαρά, στενά και μικρά παντοπωλεία.

σελ -4,5-

Οικίαι ατάκτως εκτισμέναι και τουρκικαί το πλείστον. Το φρούριον εις το μέσον  αι στήλαι με γωνία ένθα τα πυροβόλα, στηρίζονται δε τα τείχη επί βράχων κοίλων κατά την βάση ώστε δε δύναται να αναβεί τις, είσοδος μία, εντός υπόγεια εις βάθος μέγα, εις τινά υπόγεια ύδωρ εκ βροχών προς πλύσην και ουχί προς πόσην. Εξ Αργυροκάστρου 27 Ιουλίου εις Παλαιόκαστρο χωριουδάκι εκ 12 περίπου οικοιών, εν μέσω δυο ποταμών του εκ λεκανοπεδίου Αργυροκάστρου ρέοντος ανατολικά και δυτικά εξ άλλης ρέοντος, υγιεινά μέρη και δροσερά άφθονα ύδατα εξ Αργυροκάστρου. Και εκείθεν, η διάπλασις του εδάφους ομοία όλων των μερών, το χωρίον χριστιανικόν.- Εξ αυτής 7,5 προς Προγωνάτο απόστασις 7 ωρών αριστερά και δεξιά Τεπελένι 4,5 δύο πύλαι , η μεν προς Τεπελένι δια δημοσίας οδού, η δε δια μονοπατίου προς Προγωνάτο καθ΄οδον Κορώνεια 2 ώρας από Παλαιόκαστρον άφθονα ύδατα ψυχρά και διαυγή και καλλειμένα υπό πλατάνων. Εκ Κορωνείας 9,5 ανεχωρήσαμεν και αφίχθημεν την 12π.μ  εν  Κολώνια εξ αυτού μέχρι της διόδου προς τα όπισθεν όρους και προς Προγονάτο 4 ώρας περίπου, εφθάσαμεν εις Βολέμ, το έδαφος διάφορον από, Κάστρο και άνω πτωχόν και άνυδρον, σιτηρά πτωχά ως και αραβόσιτοι λεπτοί και κουντοί, εφθάσαμεν εις Προγωνάτο εις τας 8 το εσπέρας από τας 7,5 εκ Κάστρου, ενώ κανονικώς είναι 7 ώραι, εμείναμεν το εσπέρας της 28^ης Ιουλίου εις Προγωνάτο.

Οι κάτοικοι Αλβανοί, άγριοι, άνυδροι 1 ώρα απέχει το ύδωρ, οικογένιοι περί τας 350, διοίκησις Συντάγματος εντός και διοικητής Πετρίδης εξ Αργυρ(οκάστρου), πέριξ και εις τας κορυφάς των γυμνών βουνών φυλακειοί, εδώ συναντήσαμεν και τον εξ Αργυροκάστρου περίφημον οπλαρχηγόν Μπόλαν.

Εκ Προγωνάτου 1,5 ώρα εις Κοσημάρ ύδωρ ψυχρότατον δύο κρίναι, κάτοικοι Αλβανοί, τας γυναίκας τας αγοράζουν αντί 40 γροσίων, 29 Ιουλίου, ένθα προσεκολλήθημεν εις 8^ον λόχο 24^ου Συντάγματος εις τας 29 Ιουλίου ημέραν Δευτέραν και εκεί εμείναμεν. Από Αγίους 40 εις Κουσιμάρ είναι 33

σελ -6,7-

ώρες κανονικάν τουτέστι από Αγίους 40 εις Δέλβινον 4 εξ αυτού εις Γεωργουσάδες 8, εξ αυτού εις Αργυρόκαστρον 8 και εξ αυτού εις Παλαιόκαστρο 3και εξ αυτού εις Κολώνια 3και εξ αυτού εις Βήλεμ 2 και εις Προγωνάτο 3 και εις Κοσιμάρ 2 = όλον 33 ώραι.

Από Κοσιμάρ μέχρι Αγίους 40 στ΄ενδιαμέσον οδού ώραι 12 από Κοσιμάρ εις Χειμάραν ώραι  8, από Κοσιμάρ ως Τεπελένι ώραι 5 περίπου.

Έναντι Κοσιμάρ όρος Σκιρφίτσα (με επιφύλαξη)  εις τους πρόποδας κώμη Λιβίτσα, Ακροκεραύνια προς Δ(υτικά) δηλ.  Χειμάρου, εις Λιβίτσα καίτινες χριστιανοί, εις αμφότερα τα χωρία δις το τύμπανον κροτεί προς βρώσιν δια το Ραμαζάνιον, εις τας 8 εσπέρας ή 2 ώρας προ της πρώτης.

Ο γάμος παίρνουν 2 τη νύφη έφιππον και μετ΄ολίγον αι συμπέθεραι τα προικιά απαρτιζόμενα από σαλλιβάρια και φλοκάτας λευκάς.

Από 29 Ιουλίου εμέναμεν εν προφυλακαίς , ότε την 14^ην Αυγούστου, ήλθεν η Διαταγή της αποστρατεύσεως και διετάχθη ο Λόχος να παραλάβη τον οπλισμό του κ.λ.π, αλλά δια το ακατάλληλον μέρος προς παράδοσιν ετελεγράφησεν ο Διοικητής του Συντάγματος που δει να παραδώσουν και υστερήσαμεν, ενώ τα άλλα σώματα παρέδωκαν αυθημερόν και ετέρα είδησις το της αντικαταστάσεως επικρατεί.

Παρεδώκαμεν οπλισμόν την 23^ην και λοιπά, αντίσκηναι την 24^ην  Αυγούστου εις Προγωνά την 25^ην εις Αργυρόκαστρον, την 26^ην εσπέρας εις Αγίους Σαράντα και αμέσως εις το πλοίον Μαρίκα Σύρου την 27^ην πρωί, επλεύσαμεν, το επέρας προ των Πατρών, την 28^ην  πρωί εξήλθομεν εις Πάτρας, δια του τραίνου εις Αθήνας 10 περίπου ώρας, εισητηρίου 4και 65, εν ω πολιτικόν 10._  

σελ -8,9-

Οι συμπολεμιστές του Λ. Μαράζα

Ευχαριστώ το Δημήτριο Κατοίκο για τη βοήθεια του στην μετεγγραφή του ημερολογίου, και το Λουκά Θ. Μαράζα για την παραχώρηση του αρχείου.